تحول تجارت ایران و قطر در انتظار اقدامات عملی دولت سیزدهم

به گزارش بولتن نیوز، کشور قطر شبه جزیره کوچکی است که از غرب، شرق و شمال با آب‌های خلیج فارس و از جنوب با عربستان هم مرز است. همچنین این کشور از راه آب با کشورهای نزدیک مانند ایران، بحرین و امارات در ارتباط است؛ روابط ایران و قطر از زمان استقلال قطر در سال ۱۹۷۱ دوستانه و بر پایه احترام برابر بوده است. ایران که خواهان تفاهم و گسترش روابط دوستانه با همه کشورها بود، از نخستین کشورهایی بود که استقلال قطر را به رسمیت شناخت.

همچنین اگرچه روابط بازرگانی بین ایران و قطر و مسافرت‌های مردم دو کشور همیشه برقرار بوده است اما بر خلاف روابط سیاسی، روابط اقتصادی چندان قابل قبولی بین دو کشور برقرار نیست، این در حالیست که قطر را می‌توان کشور تجارت و فرصت‌های اقتصادی دانست.

با توجه به سفر رئیس جمهوری به کشور قطر که روز گذشته و به منظور شرکت در اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز جهان انجام شد و طبق برنامه ریزی انجام شده قرار است مذاکراتی هم با طرف قطری در حوزه همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و ورزشی به عمل آید، در این گزارش به برخی از نکات در مورد اقتصاد و تجارت قطر و ایران اشاره می‌شود.

اقتصاد قطر

قطر یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان بر اساس سرانه تولید ناخالص داخلی است که در بین داده‌های سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ در رده‌های پنجم و هفتم جهانی قرار دارد. طبق برآوردهای انجام شده تولید ناخالص داخلی این کشور ۳۵۳ میلیارد دلار است. همچنین درآمد سرانه قطر بسیار بالا بوده و جزو رتبه‌های برتر دنیاست.

نفت و گاز طبیعی سنگ بنای اقتصاد قطر است و بیش از ۷۰ درصد از کل درآمد دولت، بیش از ۶۰ درصد تولید ناخالص داخلی و تقریباً ۸۵ درصد درآمد صادراتی را به خود اختصاص می‌دهد. قطر عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و دارای سومین ذخیره بزرگ گاز طبیعی اثبات شده در جهان و دومین صادر کننده گاز طبیعی است؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت اقتصاد قطر یک اقتصاد کاملاً وابسته به گاز محسوب می‌شود. این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی مایع (ال ان جی) در جهان است.

البته این کشور درآمدهای دیگر نظیر گردشگری نیز دارد اما منبع درآمد ارزی کشور، از طریق صادرات نفت خام و گاز طبیعی کسب می‌شود.

مقدار و میزان سرمایه گذاری‌های داخلی برای توسعه قطر، مخفی نگاه داشته شده است اما برخی از کارشناسان میزان سرمایه گذاری‌های سالانه داخلی قطر که با هدف دگردیسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تأمین توسعه شتابان صورت می‌گیرد را بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار بر آورد می‌کنند؛ همچنین در بخش سرمایه گذاری‌های خارجی باید اشاره شود که به طور متوسط منافع حاصل از سرمایه گذاری‌های خارجی قطر، سالانه بین ۶ تا ۱۰ درصد از حجم سرمایه گذاری این کشور، یعنی تقریباً بین ۱۵ تا ۲۵ میلیارد دلار بر آورد می‌شود.

تحریم قطر از سوی کشورهای عربی

یکی از نکات قابل توجه در مورد قطر آنکه در تاریخ ژوئن سال ۲۰۱۷ قطر از سوی چهار کشور عربی عربستان سعودی، امارات عربی متحده، بحرین و مصر بنا به دلایل سیاسی از زمین، دریا و آسمان تحریم و محاصره که در نهایت این مساله منجر به قطع رابطه کشورهای دیگری از جمله لیبی، مالدیو، سنگال، موریتانی، کومور، نیجر و گابن نیز با قطر شد و این کشور را در محاصره کامل اقتصادی قرار داد.

با پیش آمدن محاصره اقتصادی قطر، یک فرصت استثنایی در اختیار ایران و کشورهای همسو با قطر، از جمله ترکیه و عمان قرار گرفته بود. ایران تا حدودی از این فرصت استفاده و مبادلات تجاری را افزایش داد و صادرات ایران به قطر از ۶۰ میلیون دلار در سالهای ۲۰۱۶-۲۰۱۷، به ۲۵۰ میلیون دلار در سالهای ۲۰۱۷-۲۰۱۸ رسید.

رقبا، گوی سبقت را از ایران ربودند

با توجه به روابط حسنه سیاسی میان دو کشور آنگونه که انتظار می‌رفت ایران نتوانست از بازار قطر استفاده کند و در این بازه زمانی کشورهای دیگر گوی سبقت را از ایران ربودند. حتی در این دوره ترکیه توانست مواد غذایی فراوانی به قطر ارسال کند به گونه‌ای که فروشگاه‌های این کشور مملو از محصولات ترک بود.

بر اساس آمارهای «آنکتاد» آمریکا، فرانسه، انگلستان، چین، آلمان، ایتالیا، هند و ژاپن از جمله مهم‌ترین کشورهای صادرکننده کالا به قطر هستند. همچنین آخرین آمار نیز بیانگر آن است که در سال ۲۰۲۰ از مجموع ۲۵.۸ میلیارد دلار واردات کشور قطر، نزدیک به ۴ میلیارد و ۲۰ میلیون دلار آن از آمریکا، یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار از انگلیس، نزدیک به ۱.۵ میلیارد آن از آلمان، ۸۳۴ میلیون دلار آن از فرانسه، ۷۹۴ میلیون دلار آن از چین، ۲۳۳ میلیون دلار آن از ژاپن و مابقی از سایر کشورهای جهان وارد شده است. بر این اساس ۱۶ درصد از بازار وارداتی قطر را آمریکایی‌ها، ۷ درصد آن را انگلیسی‌ها، ۶ درصد را آلمانی‌ها، ۳ درصد را فرانسوی‌ها و ۳ درصد آن را چینی‌ها در دست دارند. در بین همسایگان نیز سهم ترکیه ۲ درصد و سهم ایران فقط ۰.۶ درصد است.

در این رابطه فرزاد پیلتن مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران به مهر گفت: بررسی وضعیت روابط تجاری قطر با دنیا نشان می‌دهد که در سالهای مختلف این کشور به صورت میانگین حدود ۷۰ میلیارد دلار صادرات و در مقابل حدود ۳۰ میلیارد دلار واردات داشته است.

وی افزود: ماشین‌آلات صنعتی، ماشین‌آلات و تجهیزات الکتریکی و وسایل نقلیه زمینی بیشترین واردات قطر را با حدود ۸ میلیارد دلار تشکیل داده‌اند. همچنین این کشور سالانه حجم عظیمی از واردات ۲۵ تا ۳۰ میلیاردی خود را صرف واردات اقلام بخش کشاورزی و برخی اقلام صنعتی، آهن و فولاد و مواد خام معدنی می‌کند.

تحول تجارت ایران و قطر در انتظار اقدامات عملی دولت سیزدهم

سهم کمتر از یک درصدی ایران از بازار قطر

روند صادرات به قطر از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ همواره صعودی بوده و از ۶۵ میلیون دلار در سال ۱۳۸۸ به ۲۳۴ میلیون دلار در سال ۱۳۹۸ رسیده اما در سال ۹۹ با کاهش حجم مبادلات در حدود ۱۶۷ میلیون دلار ثبت شده است. این در حالیست که به گفته پیلتن، قطر یک کشور در حال پیشرفت و توسعه در زمینه‌های مختلفی مانند حمل و نقل دریایی، بندری و هوایی است و به این جهت می‌تواند شریک مهم و قابل اعتنایی برای ایران در زمینه‌های اقتصادی و تجاری باشد.

در این رابطه عدنان موسی پور رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر در گفت و گو با مهر با بیان اینکه با کشور قطر به دلیل همسایگی و ارتباطاتی که داریم می‌توانستیم ارتباط تجاری گسترده‌تری داشته باشیم، گفت: میزان تجارت خارجی قطر با دنیا حدود ۸۰ تا ۸۲ میلیارد دلار است اما متأسفانه سهم تجارت ایران با قطر کمتر از یک درصد و در محدوده ۰.۵ تا ۰.۶ درصد است.

صادرات ۱۱۷ میلیون دلاری به قطر تا پایان دی ۱۴۰۰

به گفته موسی پور، طبق آخرین آمار از ابتدای سال تا پایان دی ماه، ۱۱۷ میلیون و ۱۳۱ هزار دلار کالا به قطر صادر شد که نسبت به مدت مشابه، ۱۳ درصد کاهش داشته است، همچنین واردات کالا از قطر نیز در این مدت ۷ میلیون و ۲۳۷ هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال پنج درصد کاهش را نشان می‌دهد.

سرمایه گذاری مشترک با قطر

نکته قابل توجه اینکه کشور قطر یکی از سرمایه گذاران بزرگ در دنیا محسوب می‌شود و با توجه به برگزاری جام جهانی فوتبال در این کشور ایران می‌تواند نقش مهمی در این حوزه ایفا کند و از این جنبه با قطر همکاری داشته باشد. در این خصوص موسی پور گفت: برای بهبود روابط تجاری با قطر باید تعریف پروژه‌های مختلف برای سرمایه گذاری مشترک در دستور کار قرار گیرد و رابطه حسنه سیاسی دو کشور منجر به سرمایه گذاری مشترک شود.

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر با بیان اینکه قطر کشوری سرمایه گذار است و تعریف مگاپروژه منجر به تقویت حوزه صادرات هم می‌شود، اظهار کرد: نگاهمان به قطر نباید مثل عراق باشد. قطر یک کشور سرمایه گذار در تمام دنیاست و پروژه‌های زیادی در کشورهای مختلف دارد. بنابراین برای داشتن روابط اقتصادی مستحکم و بلندمدت با قطر باید شروع به تعریف مگاپروژه کنیم.

صادرات مجدد در دستور کار باشد

همچنین با توجه به ظرفیت‌های بالای قطر می‌توانیم از طریق این کشور به کشورهایی که دسترسی نداریم کالا صادر کنیم، بنابراین ایران می‌تواند از ظرفیت‌های قطر برای صادرات مجدد استفاده کند که البته نیاز به توافق‌های مسئولان دو کشور برای تسهیل تردد تجار ایرانی و همکاری قطری‌ها دارد.

استفاده از بازار قطر برای صادرات محصولات کشاورزی

از سویی دیگر با توجه به آب و هوای خشک و کمبود زمین‌های کشاورزی در قطر، این کشور به یکی از بزرگترین واردکنندگان محصولات کشاورزی و مواد غذایی تبدیل شده است، بنابراین ایران می‌تواند به یکی از کشورهای اصلی صادرکننده محصولات کشاورزی به قطر تبدیل شود. البته با توجه به اشباع بازار قطر از سوی تجار کشورهای گوناگون باید با تأمین زیرساخت‌ها و برنامه ریزی دقیق به این سمت گام برداریم.

نکته دیگر آنکه برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به قطر باید در زمینه بسته‌بندی محصولات به‌نحوی‌که قابلیت عرضه در کشورهای عربی را داشته باشد، فعال شویم زیرا طبق گفته کارشناسان، بیشتر تولیدکنندگان بسته‌بندی مناسب با بازار مصرف کشور عربی برای شناساندن محصول به زبان عربی را ندارند و زمان می‌برد تا این بسته‌بندی‌ها آماده شود.

در این خصوص حسن فروزان فرد عضو اتاق بازرگانی تهران می‌گوید: باید توجه داشت که تراز استاندارد کیفی در کشوری مثل قطر بالاست و فروشگاه‌های بزرگ در این کشور بیشتر محصولات مشابه را از آمریکا و اروپا تأمین می‌کنند و ممکن است فعالان اقتصادی ایرانی به زمان بیشتری برای تأمین محصولات در این تراز نیاز داشته باشند. از همه مهم‌تر اینکه محصولات صادراتی به کشوری مثل قطر در فروشگاه‌های معتبر زنجیره‌ای فروخته می‌شود که ورود به آن نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه و ایجاد تعهداتی در مورد زمان و قیمت محصول است.

به گفته وی در مورد محصولاتی مثل لبنیات، میوه و سبزیجات که تازه بودن آن اهمیت دارد موضوع حمل و نقل بسیار مهم است، از این رو امکان انتقال این مواد با قیمت مناسب برای حضور مؤثر در بازار قطر ضروری است.

فرصت جام جهانی برای توریسم ایران

کمتر از یک سال تا آغاز مسابقات جام‌جهانی فوتبال در قطر باقی مانده است. علاوه بر این کشور که چند سالی است زیرساخت‌های خود اعم از استادیوم‌ها، هتل‌ها و… را برای پذیرایی از دوستداران فوتبال مهیا می‌کند، ایران نیز در کنار کشورهای دیگر می‌تواند بخشی از گردشگران ورزشی را به خود جذب کند چراکه با توجه به مسافت نزدیک کیش و قطر و تفاوت هزینه‌ها، ایران می‌تواند محل جذابی برای گردشگران به ویژه تماشاگران ایرانی باشد. بنابراین باید ظرفیت‌ها به ویژه در بخش اقامت و پذیرایی را افزایش دهیم.

همچنین ایران در زمینه تأمین اقلام مصرفی مورد نیاز کشور قطر در زمان برگزاری جام جهانی نیز می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند.

دیگر ظرفیت‌های صادراتی به قطر...

با توجه به ظرفیت‌های بالای دو کشور، ایران می‌تواند در بخش‌های دیگر نیز با قطر ارتباط تجاری برقرار کند. در این خصوص مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران به مهر گفت: با توجه به شرایط همسایگی، اشتراکات زبانی و فرهنگی بین دو کشور و ارتباطی که از طریق حمل و نقل دریایی فراهم است، می‌توان ارتباط تجاری را به سطوح بالاتری ارتقا داد.

وی افزود: ورود به حوزه‌هایی همچون ترانزیت، خدمات فنی و مهندسی و مصالح ساختمانی از جمله مواردی است که می‌تواند منجر به افزایش صادرات به قطر شود.

پیلتن گفت: همچنین دو کشور می‌توانند در زمینه‌های بندری، گمرکی، حمل و نقل دریایی و مخازن نفت و گاز همکاری‌های مشترکی داشته باشند.

در خصوص مبادلات گازی با قطر نیز ظرفیت‌های زیادی موجود است که برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید به اینجا مراجعه کنید.

موانع افزایش صادرات به قطر

با توجه به اینکه دولت به دنبال افزایش مبادلات تجاری با قطر تا یک میلیارد دلار است باید اشاره شود که موانعی وجود دارد که نیاز است هر چه سریع‌تر برطرف شوند.

در این خصوص رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر به مهر گفت: دولت باید تمهیدات لازم برای فعالیت بخش خصوصی واقعی در قطر را فراهم کند. البته ما در پی تأسیس خانه تجار ایرانی در قطر هستیم اما نیاز به حمایت دولت داریم.

موسی پور تصریح کرد: همچنین نبود روابط بانکی، نبود شبکه صرافی مجوزدار و نبود خط منظم در مسیر بنادر جنوبی به بنادر قطر از دیگر موانع افزایش تجارت بین دو کشور است.