مالیات می‌تواند مصرف سیگار را کاهش دهد؟

 

همچنین هزینه‌های اقتصادی بسیار زیادی دارد. برای مثال در سال ۲۰۱۲ هزینه اقتصادی مربوط به سیگار، حدود ۱.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی بود و حدود ۴۰ درصد از این هزینه در کشور‌های با درآمد کم صرف می‌شد.

 

یکی از مهم‌ترین سیاست‌ها در کاهش تقاضا برای سیگار، تنظیم قیمت این محصول است و تحمیل اشکال مختلف مالیات، یکی از راهبرد‌های کلیدی تنظیم قیمت برای جلوگیری از شروع مصرف و افزایش میزان ترک سیگار است.

 

تعداد زیادی از مطالعات، تاثیر افزایش مالیات سیگار را در کشور‌های توسعه‌یافته و در حال توسعه بررسی کردند. با این‌که چندین مطالعه تجربی، شواهدی را در حمایت از آن ارائه می‌کنند، ولی، برخی از مطالعات به طور قاطع به این نتیجه نرسیدند که قیمت‌های بالاتر منجر به مصرف کمتر سیگار می‌شود.

 

در این مطالعات عنوان شده که مالیات و عوارض باعث افزایش قیمت سیگار می‌شود؛ اما سیگاری‌ها ممکن است به جای کاهش مقدار سیگار، سیگار‌های با کیفیت پایین‌تر و ارزان‌تر را خریداری کنند. پاسخگویی تقاضای سیگار به دلیل تغییر قیمت، معمولاً با کیفیت و کمیت کشش قیمت (PED) سنجیده می‌شود.

 

«کشش قیمتی تقاضا» (PED)، شاخصی است که تغییر در مقدار تقاضای یک کالا را به دلیل تغییر در قیمت خود اندازه می‌گیرد و بسته به نوع محصول می‌تواند کشسان یا غیرکشسان باشد. به عنوان مثال؛ تقاضا برای انسولین در میان بیماران دیابتی، نسبت به افزایش متناسب با قیمت انسولین، کم‌تر کاهش می‌یابد. در این حالت PED یا کشش قیمتی تقاضا غیرکشسان است که نشان می‌دهد درصد تغییر در مقدار تقاضا کمتر از درصد تغییر قیمت خواهد بود. از سوی دیگر، تقاضا برای کالا‌های لوکس مانند جراحی زیبایی به تناسب بیشتری نسبت به افزایش قیمت کاهش می‌یابد.

 

زمانی که کالای جایگزین وجود داشته باشد، کشش قیمتی یک محصول نیز متفاوت است. «کشش متقاطع تقاضا» (XED) نیز شاخصی است برای نشان دادن تغییر در مقدار تقاضای یک کالا، در زمانی که قیمت کالای جایگزین آن، افزایش می‌یابد. برای مثال، زمانی که قیمت برنج افزایش می‌یابد، مردم می‌توانند به جای برنج، گندم بیشتری مصرف کنند و شرایط دیگر ثابت بماند.

 

علی‌رغم شیوع زیاد و فزاینده مصرف دخانیات، تلاش‌ها برای کاهش مصرف سیگار در ایران چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. با این‌که مالیات می‌تواند راهبرد مؤثری برای کاهش تقاضا برای سیگار باشد، ولی ایران یکی از بدترین سیاست‌های مالیاتی دخانیات را در منطقه مدیترانه شرقی داشته است.

 

مطالعات قبلی شیوع و عوامل تعیین‌کننده مصرف سیگار در ایران را بررسی کرده‌اند، اما هیچ مطالعه در ایران برای سنجش کشش تقاضای سیگار وجود ندارد. بر همین اساس پژوهشگران با انجام یک مطالعه، کشش قیمت و درآمد سه نوع سیگار مصرفی ایرانیان را بررسی کردند.

 

برای انجام این تحقیق، از داده‌های پیمایش درآمد و هزینه‌های خانوار ایرانی در سال ۱۳۹۶ که در تمام ۳۱ استان ایران انجام شد، استفاده شد. در مجموع ۳۹ هزار و ۸۶۴ خانوار در این پیمایش شرکت داشتند.

 

بر اساس بررسی‌های این مطالعه، به نظر می‌رسد که برند‌های غیرایرانی بیشترین سهم هزینه را در خانواده‌های ایرانی داشته‌اند. برند‌های ایرانی ۰.۳۷ درصد از کل هزینه‌ها سهم داشتند. به طور متوسط، خانوار‌های ایرانی حدود ۰.۰۳ درصد از کل هزینه خانوار خود را صرف خرید انواع دیگر محصولات سیگار کرده‌اند.

پژوهشگران این مطالعه در خصوص نتایج به دست‌آمده، می‌گویند: کشش قیمتی تقاضا یا PED برای سیگار‌های برند‌های ایرانی کم‌تر از برند‌های غیر ایرانی است. بنابراین، اقدامات اقتصادی مانند مالیات که قیمت سیگار را افزایش می‌دهد، می‌تواند یک ابزار سیاسی مفید برای محدود کردن شروع و شدت مصرف سیگار در ایران باشد. با این وجود، کارایی چنین سیاستی به مدیریت بهتر مالیات مارک‌های مختلف سیگار بستگی دارد.

 

به گفته این محققان؛ یافته‌های این مطالعه می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کند تا درک بهتری از استراتژی مالیات بر سیگار و اجرای سیاست‌های مبتنی بر شواهد در ایران داشته باشند.

 

در انجام این تحقیق؛ عنایت‌اله همایی‌راد و آنیتا ریحانیان؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی گیلان، محمد حبیب‌اله پولوک از اداره بهداشت نوا اسکوشیا کانادا و ستار رضایی از مرکز تحقیقات تعیین‌کننده‌های محیطی سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، با یکدیگر مشارکت داشتند.

 

یافته‌های این مطالعه دی ماه سال ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمی با عنوان «کیفیت و کمیت کشش قیمتی سیگار در ایران» در ژورنال بین المللی health planing and managment منتشر شده است.