تولید و تجارت بذر هیبرید صیفی جات یکی از ضرورت های خودکفایی کشور است

گروه اقتصادی- آزاده رضایی کلانتری: تولید بذر از مساِئل اساسی مرتبط با تولید غذا و خودکفای هر کشور است. مهم ترین بذر هایی که در دنیا در ارتباط با گیاهان زراعی و صیفی ها کشت و کار می شوند عبارتند از: بذرهای هیبرید، بذرهای آزاد گرده افشان (استاندارد) و لاین های خالص. بذر هیبرید به بذری گفته می شود که از تلاقی یا گرده افشانی بین دو لاین خالص (یا والد مادری و پدری) حاصل می شود.
به گزارش بولتن نیوز، تولید و تجارت بذر هیبرید در دنیا بیش از صد سال قدمت دارد و در حال حاضر تولید بذر هیبرید عمدتا در اختیار شرکت های چند ملیتی امریکایی-اروپایی، شرکت های هلندی، اسپانیایی و اروپایی است، هرچند اخیرا کشورهایی مانند چین، ژاپن و هند و کشورهای امریکای جنوبی هم در تولید بذر هیبرید پیشرفت قابل توجهی داشته اند. از طرف دیگر در منطقه ما کشور ترکیه که تا چند سال پیش به واردات بذر صیفی وابسته بود با اتخاذ سیاست های صحیح و مشارکت با شرکت های بزرگ بذر خارجی اکنون از تولید کنندگان و صادر کننده بذر هیبرید به شمار می رود.
محمد براتی، دکترای ژنتیک و به نژادی گیاهی، متخصص اصلاح، تولید و تجارت بذر هیبرید صیفی جات در این باره می گوید: تولید و تجارت بذر هیبرید برای شرکت های خصوصی از 3 جهت اهمیت دارد. اول اینکه بذر هیبرید برای شرکت تولید کننده انحصار دارد و هیچ شخص یا شرکت دیگری نمی تواند از طریق بذرگیری مشابه آن را ایجاد کند. دوم اینکه ارقام هیبرید به دلیل پدیده ای ژنتیکی به نام هتروزیس معمولا عملکرد و پایداری بالایی دارد. سوم اینکه ارقام هیبرید یکنواختی بسیار بالایی دارند.
بذرهای هیبرید به دلیل ویژگی های مثبتی که به آن اشاره شد در مقایسه با سایر انواع بذر قیمت بسیار بالایی دارند و لذا تولید و تجارت بذر هیبرید از تجارت های بسیار سود ده و خاص در دنیا شناخته می شود. از طرف دیگر فرآیند تولید بذر هیبرید بسیار پیچیده، زمان بر و هزینه بر است و نیاز به تخصص و خلاقیت بالایی دارد. برای تولید بذر هیبرید صیفی جات به طور متوسط حدود ده سال زمان نیاز است که با روش هایی می توان این زمان را به حدود شش سال کاهش داد. برای تولید بذر هیبرید نیاز به تخصص های مختلف از جمله اصلاح نباتات، تغذیه گیاهی، تکنولوژی بذر، متخصص بیماری شناسی گیاهی، متخصص آفات گیاهی، متخصص بیوتکنولوژی، متخصص زراعت (یا باغبانی) و ... است. به همین دلیل سرمایه گذاری در زمینه تولید بذر هیبرید بسیار منحصر به فرد و خاص است.

این محقق بخش اصلاح بذر و فعال کشاورزی اظهار دارد؛ کشور ایران از نظر تولید صیفی ها در گلخانه و فضای باز اهمیت بسیار زیادی دارد و ایران از تولید کنندگان بزرگ صیفی هایی همچون گوجه فرنگی، هندوانه، ملون و خربزه، بادمجان و پیاز به شمار می رود. در حال حاضر حدود 15 هزار هکتار گلخانه صیفی در ایران وجود دارد و این در حالیست که در طرح توسعه کشت های گلخانه ای تا سال 1408 سطح زیر کشت گلخانه ها به بیش از 3 برابر مقدار کنونی خواهد رسید. بنابراین بذر هیبرید صیفی هایی مانند خیار پارتنوکارپ، گوجه فرنگی، فلفل، بادمجان، هندوانه، ملون ها، پیاز گردش مالی بسیار قابل توجهی را به خود اختصاص داده است.
تولید بذر هیبرید در گیاهان زراعی مانند ذرت، چغندر قند و.. از سال های دور در ایران انجام شده است. بر خلاف آن، در ارتباط با بذر هیبرید صیفی جات، تا 4 سال پیش وابستگی 100 درصدی به واردات بذر هیبرید وجود داشت. از حدود ده سال پیش چند مرکز تحقیقاتی دولتی و تعداد محدودی شرکت خصوصی دانش بنیان در زمینه تولید بذر هیبرید در صیفی جات شروع به کار شده اند و از سال 1396 هیبریدهای خیار گلخانه ای پارتنوکارپ بخش بسیار کمی از بازار این محصول را به خود اختصاص دادند. در حال حاضر تنها در ارتباط با خیار گلخانه ای کمتر از ده درصد بذر هیبرید مصرفی در گلخانه ها در داخل کشور تولید می شود و در ارتباط با سایر صیفی ها مانند فلفل، گوجه فرنگی، بادمجان، هندوانه، ملون ها، پیاز و... کماکان نزدیک به صد درصد بذرهای هیبرید از خارج کشور وارد می شود. شرکت هایی مانند سمینیس، سینجنتا، رگزوان، اچ ام کلوز، انزا زادن و... بیشتر بازار بذر هیبرید ایران را به خود اختصاص داده اند.
ایشان که فارغ التحصیل دانشگاه صنعتی اصفهان هستند می گویند: پس از موفقیت شرکت های دانش بنیان در زمینه تولید بذر هیبرید در داخل کشور، سرمایه گذاری در زمینه تولید بذر هیبرید توسط سازمان های خصولتی و خصوصی در چند سال اخیر در ایران رشد قابل توجهی یافت و هم اکنون بیش از 10 سازمان خصولتی یا شرکت خصوصی در این زمینه شروع به فعالیت نموده اند. این مسئله نشان دهنده پیشرفت چشم گیر تولید بذر هیبرید در ایران طی سالیان آینده خواهد بود که موجب رونق اشتغال فارغ التحصیلان و متخصصان کشاورزی و همچنین جلوگیری از خروج مبلغ قابل توجه ارز برای واردات بذر خواهد شد.. البته تعدادی از این شرکت ها فرآیند اصلاح و تولید بذر را در ایران انجام نمی دهند و لاین های والدی را از شرکت های خارجی خریداری نموده و در ایران تکثیر بذر را از لاین های والدی انجام می دهند. واردات لاین های والدی اگرچه در کوتاه مدت درآمد و فوایدی برای شرکت مورد نظر و کشور دارد ولی هرگز در بلند مدت جوابگوی تامین نیاز بذر کشور نخواهد بود و هیچ تاثیری در کم شدن وابستگی به خارج کشور نخواهد داشت.
نکته ای که باید به آن توجه شود این است که ممنوعیت یا محدودیت واردات بذر به هیچ عنوان راه حل مناسبی برای حمایت از تولید بذر در کشور نخواهد بود و اگر این اشتباه اتفاق افتد صنعت کشت و کار صیفی در کشور در بلند مدت به چالش بر خواهد خورد. تنها راه حمایت از تولید بذر در کشور در اختیار قرار دادن تسهیلات کم بهره با بازپرداخت بلند مدت و همچنین در اختیار قرار دادن زیرساخت لازم و امکانات آزمایشگاهی به شرکت های تولید بذر در داخل کشور خواهد بود.