پازل توسعه‌ی ایران ۱۴۰۰: تهدید‌ها، فرصت‌ها و راهکارها/ راه برون‌رفت استفاده از یک تیم اقتصادی هماهنگ است

گروه اقتصادی: امیر کرمانی، اقتصاددان و استاد دانشگاه برکلی در یادداشت پیش رو به تهدیدها، فرصت‌ها و راهکارها اقتصاد ایران و برون‌رفت از آن پرداخته و آورده است: بی‌شک دهه‌ی پیش‌رو یکی از حساسی‌ترین برهه‌های تاریخی در سرزمین ایران است و این خود ما هستیم که می‌توانیم عامل رهایی از وضع موجود و توسعه‌ی شتابان و پایدار این خاک دلیران در سال‌های پیش‌رو باشیم.

به گزارش بولتن نیوز، متن این خبر به شرح زیر است:

میهن عزیزمان ایران در حالی وارد سال ۱۴۰۰ شده که از طرفی موجودیت آن با سه تهدید بسیار جدی مواجه است و از طرف دیگر سه فرصت طلایی آن را در آستانه‌ی یک تحول اقتصادی بزرگ قرار داده است.

این سه تهدید عبارت‌اند از:

1- رشد منفی اقتصادی و تلاطمات شدید اقتصاد کلان دهه‌ی گذشته باعث افزایش فقر و نابرابری و فعال شدن بسیاری از گسل‌های اجتماعی و قومیتی در ایران شده است.

2- افزایش شدید تولید نفت آمریکا، روسیه و عراق در دو دهه‌ی اخیر، تشدید تحریم‌های ظالمانه‌‌‌ در دهه‌ی گذشته و رشد فزاینده‌ی سرانه‌ی مصرف انرژی در داخل عملا ایران را به یک بازیگر کم اهمیت در بازار انرژی جهانی تبدیل کرده. مجموعه‌ی این اتفاقات باعث کاهش جدی هزینه‌ی حذف ایران از اقتصاد جهانی شده‌است.

3- نحوه‌ی برخورد ما با منابع طبیعی و همزمانیش با پدیده‌ی گرمایش جهانی بحران‌های محیط زیستی علی‌الخصوص مساله‌ی آب و کیفیت هوا را تبدیل به جدی‌ترین بحران پیش‌روی سرزمین ایران در دهه‌ی پیش‌رو کرده است.

اما در کنار این تهدید‌ها سه فرصت‌ طلایی هم برای بازسازی اقتصاد ایران و ایجاد تحول در آن در پیش‌روی ما است:

1) در طی دهه‌های گذشته نیروی انسانی ایرانی در داخل و خارج از کشور توسعه‌ی کیفی و کمی فراوانی داشته به نوعی که از طرفی در حال حاضر نیروی انسانی متخصص داخل کشور یکی از کم‌هزینه‌ترین نیروهای انسانی متخصص در سطح جهان است و از طرف دیگر حجم وسیع نیروی متخصص ایرانی در خارج از کشور بهترین دروازه‌ برای ورود نیروی کار متخصص داخل ایران به اقتصاد جهانی است. تنها کافی است به تجربه‌ی دهه‌های گذشته‌ی کشورهای چین، هند و تایوان در زمینه‌ی تعامل نیروهای متخصص داخل و خارج از کشور مراجعه بکنیم تا به اهمیت این تعامل‌ها در انتقال تکنولوژی و رشد اقتصادی پی ببریم.

2) رشد سریع اقتصادی چین و هند در دهه‌ی اخیر موجب اهمیت دو چندان موقعیت ژئوپلتیک ایران شده است به طوری که در صورت استفاده‌ی هوشمند از این موقعیت ایران می‌تواند نقش بسیار کلیدی را در برقراری تعادل جدید در اقتصاد جهانی ایفا کند و نه تنها یکی از تامین کنندگان اصلی انرژی این دو قطب اقتصادی باشد، بلکه نقش مهمی را در تسهیل جریان کالا بین این دو قطب اقتصادی و اروپا ایفا کند. همچنین ایران می‌تواند از عوامل اصلی توسعه‌ی اقتصادی و تکمیل پروژه‌هایی همچون ابتکار کمربند و جاده و کریدور شمال-جنوب در منطقه‌ی آسیای مرکزی و خاور‌میانه باشد.

3) افزایش صادرات غیر نفتی علی‌الخصوص در صنایع پتروشیمی و فولاد درطی دو دهه‌ی گذشته تا حدی از تاثیر شوک‌های قیمت جهانی نفت و تحریم‌ها بر اقتصاد ایران کاسته‌است. به طور مثال حتی در اوج تحریم‌های ظالمانه در دوره‌ی ترامپ و کاهش صادرات نفتی ایران به حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز، صادرات غیر نفتی ایران همچنان در حدود ۳۰ میلیارد دلار باقی‌ماند. صدالبته که هزینه‌های بالای مبادلات مالی در سال‌های اخیر، ساختار به غایت اشتباه قیمت‌گذاری نهاده‌ها و محصولات تولیدی در این حوزه‌ها و سردرگمی سیاست‌های ارزی باعث کاهش بهره‌مندی اقتصاد ایران از این ویژگی‌مهمش شد؛ اما می‌توان به جد امیدوار بود که در سال‌های پیش‌رو با کاهش تحریم‌ها و در نتیجه کاهش هزینه‌های مبادلات مالی و همزمانی آن با سیکل مثبت کامودیتی‌ها صادرات غیر نفتی کالا و خدمات کشور در یک بازه‌ی دو الی سه ساله بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار بشود. این درآمدهای ارزی سرشار در صورت اتخاذ سیاست ارزی صادرات محور، افزایش ثبات اقتصادی و سیاسی کشورو اتخاذ سیاست‌های اعتباری صحیح مهم‌ترین نقش را در جهش تکنولوژیک صنعت و توسعه‌ی زیرساخت‌های ایران ایفا می‌کند.

مقابله با این سه تهدید به غایت خطرناک و بهره‌مندی از این سه فرصت استثنایی نیازمند تغییرات بسیار مهمی است که از آن جمله می‌توان از سه راهکار اصلی نام برد:

الف- تغییر رویکرد حمایتی بر مبنای مداخلات قیمتی به نظام حمایتی بر مبنای پرداخت‌های مستقیم و چتر حمایتی واحد:

تغییر رویکرد حمایتی نه تنها سریعترین راه کاهش فقر و نابرابری در اقتصاد ایران است بلکه نقش کلیدی را در آزادسازی منابع انرژی لازم برای بازیابی نقش ایران در اقتصاد جهانی بازی می‌کند. همچنین این تغییر رویکرد شرط لازم اصلاح الگوی مصرف و کاهش سرعت تخریب منابع طبیعی ایران عزیز است. حذف کامل یارانه‌های پنهان و مداخلات قیمتی و جایگزینی آن با پرداخت‌های مستقیم می‌تواند در طی یک فرآیند تدریجی و چهارساله انجام شود. در حذف یارانه‌های پنهان اولویت با آن دسته از یارانه‌هایی است که کمترین تاثیر را در رفاه طبقه‌ی متوسط به پایین دارد. ایجاد بورس انرژی و آزادسازی صادرات حامل‌های انرژی توسط بخش خصوصی نیز بخش مهمی از فرآیند کشف قیمت‌ حامل‌های انرژی با استفاده از مکانیسم بازار و تبدیل یارانه‌های وپنهان به پرداخت‌های مستقیم است.

ب) تغییر سیاست تجاری و گذار از سیاست تاریخ مصرف گذشته‌ی جایگزینی واردات به تعامل فعال با اقتصاد جهانی از طریق ایجاد روابط دو جانبه و چند جانبه‌ی پایدار اقتصادی و استفاده از دسترسی به بازارهای داخلی به عنوان ابزار مذاکره برای ورود تولیدکنندگان داخلی به بازارها و زنجیره تامین‌های جهانی:

اصلاح سیاست‌های تجاری و صنعتی کشور نه تنها باعث افزایش رقابت در اقتصاد ایران و ارتقا تکنولوژی صنعت ایران و در نتیجه بازیابی جایگاه ایران در اقتصاد جهانی می‌شود، بلکه از طریق کاهش هزینه‌ی تمام‌شده‌ی کالاها باعث کاهش پایدار فقر و نابرابری می‌شود. پیمان‌های تجاری منطقه‌ای و تغییر رویکرد به استراتژی توسعه‌ی صنعتی کشور همچنان می‌تواند به افزایش مزیت رقابتی مناطق مرزی کشور منجر بشود. اتفاقی که می‌تواند نقش کلیدی را در توسعه‌ی هر چه سریع‌تر محروم‌ترین مناطق ایران بازی کند. علاوه‌ بر این اتخاذ سیاست‌های تجاری و توسعه‌ی صنعتی مناسب می‌تواند باعث جابجایی نیروی کار از بخش کشاورزی به بخش صنعت بشود. امری که شرط لازم برای کاهش فشار بر منابع آبی در حال نابودی کشور است.

ج) اصلاحات در سه‌گانه‌ی نظام بودجه‌ریزی، نظام مالی و سیاست پولی و در نتیجه کاهش پایدار تورم، نوسانات نرخ ارز و برقراری ثبات در اقتصاد کلان:

تجربه‌ی بیش از یکصد و پنجاه کشور دنیا به ما می‌آموزد که تنها راهکار ثبات اقتصاد کلان و کاهش پایدار تورم فهم صحیح از این سه‌گانه و انجام اصلاحات ساختاری بودجه، اصلاح نظام بانکی و بازار سرمایه و مدرن‌سازی سیاست‌پولی است. برقراری ثبات در اقتصاد کلان نه تنها موجب پیش‌بینی پذیری شرایط اقتصادی کشور و در نتیجه افزایش انگیزه برای سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و کاهش انگیزه برای فعالیت‌های سوداگرانه می‌شود بلکه نقش کلیدی را در کاهش فقر و نابرابری و توسعه‌ی خدمات مالی به خانوارها و در نتیجه افزایش رفاه خانوارها ایفا می‌کند.

نکته‌ی پایانی آن‌که همانگونه که مشاهده می‌شود راهکارهای اصلی گذار از تهدیدهای موجود و بهره‌مندی از فرصت‌های طلایی پیش‌رو چیزی نیست جز اصلاح طرز فکر اقتصادی خودمان و استفاده از یک تیم اقتصادی هماهنگ و همدل که توان پیشبرد اصلاحات در این سه حوزه را داشته باشند.

بی‌شک دهه‌ی پیش‌رو یکی از حساسی‌ترین برهه‌های تاریخی در سرزمین ایران است و این خود ما هستیم که می‌توانیم عامل رهایی از وضع موجود و توسعه‌ی شتابان و پایدار این خاک دلیران در سال‌های پیش‌رو باشیم.