شهادت امام صادق(ع) در منابع تاریخی

گروه دین و اندیشه - دکتر محمد جواد گودینی نویسنده، مترجم و پژوهشگر علوم دینی و تاریخ اسلام نوشت:امام جعفر صادق(ع) ششمین پیشوای جهان تشیع و احیاگر آموزه های دینی و اسلامی در سده ی دوم هجری بوده و نقش گسترده ای در توسعه ی علوم دینی و اسلامی، پاسخگویی به شبهات کلامی و تربیت شاگردان و دانش پژوهان در رشته های گوناگون علمی ایفا کرده و ثمره ی این نهضت علمی جعفری، تا سده های متمادی پابرجا بوده و اکنون نیز احادیث بسیاری از آن امام همام(ع) در زمینه های گوناگون فقهی، تفسیری، کلامی، تربیتی و اخلاقی و ... به روزگار ما رسیده است.

به گزارش بولتن نیوز، از این رو به حق می توان امام صادق(ع) را احیاگر علوم اسلامی و جهش دهنده ی نهضت علمی و فرهنگی در عصر خود دانست که آثار و برکات این نهضت تا قرنها ادامه داشته و تاکنون نیز جریان دارد‌.

امام صادق(ع) در روزگاری می زیست که می توان آن را دوران گذار از عصر اموی به دوره ی خلافت عباسی توصیف نمود و امام(ع) از این فرصت در راستای گسترش علوم اسلامی، تبلیغ اسلام راستین، تربیت شاگردان مکتبی و رواج آموزه های اصیل اسلامی و شیعی بهره فراوان جست و حاصل این تلاشهای نستوه و خستگی ناپذیر صادق آل محمد(ص)، تربیت حدود ۴ هزار شاگرد برجسته در زمینه های گوناگون علمی همانند زراره بن اعین شیبانی، ابوبصیر، هشام بن حکم، هشام بن سالم و ... است و خیل گسترده ای از فقها و دانشمندان شیعه و اهل سنت از خوان گسترده ی دانش امام صادق(ع) بهرمند شده و از آن خورشید فروزان علم، فرهنگ و معنویت روشنایی دریافت نمودند. (تاملی بر زندگانی پرافتخار امام محمد باقر، ص۷۸)

بزرگان اهل سنت همچون ابوحنیفه (پیشوای مذهب حنفی در میان اهل سنت و جماعت)، سفیان ثوری و .. نیز از شاگردان امام صادق(ع) محسوب شده و به گفته ی ابن ابی الحدید معتزلی، بیشتر بزرگان و حتی پیشوایان مذاهب اهل سنت (حنفی، حنبلی و شافعی) با واسطه و یا بی واسطه از محضر پرفیض امام ششم(ع) بهره جسته و از دانش و معنویت آن پیشوای بزرگ(ع)، چیزهای بسیاری آموخته اند و دانش خود را به او(ع) مدیون هستند. (شرح نهج البلاغه، ج۱ ص۱۹- ۱۸)

درباره ی شهادت امام جعفر صادق(ع) باید گفت، طبق منابع تاریخی امام ششم(ع) با دسیسه ی دومین خلیفه ی عباسی ابوجعفر منصور دوانیقی و بر اثر زهری که وی به کارگزارش در مدینه (محمد بن سلیمان) فرستاد و توطئه ی شهادت امام(ع) را طراحی نمود، در شوال سال ۱۴۸ هجری انجام گردید و این جنایت شرم آور توسط عباسیان صورت پذیرفت.

منصـور دوانیقـی در عصـر خلافتـش خونهـای بسـیاری از علویـان بـر زمیـن ریخـت و بسـیار بـر آنـان سـخت می گرفـت. می توان گفت از زشـت ترین و تیره تریـن کارهای وی در عصـر خلافت، دسـتورش بـرای بـه شـهادت رساندن امام ششم(ع) بوده است.

امـام صـادق(ع) پـس از عمـری عبـادت، زهـد، پارسـایی، کوشـش فـراوان برای نشـر معـارف دینـی و علـوم اسلامی، تربیت شـا گردان متعدد در رشـته های مختلـف علمـی و کوشـش بـرای حفـظ میـراث گرانبهـای اهل بیـت(ع) بـرای نسـلهای آینده، در ماه شـوال سـال ۱۴۸ هجری بر اثر زهر جفای عباسیان و با دستور خلیفه سنگدل و قدرت طلب عباسی منصور دوانیقی به فیض شهادت نائل آمد. (گفتاری در سیاست و قدرت در عصر عباسی، ص۷۴)

منصـور دوانیقـی بـا آنکـه بـه بزرگـی، علم، دانش، فضل و جایگاه رفیع امام صادق(ع) باخبر بود، دست به این جنایت هولناک زد و تنها برای حفظ و نگاهداشـت سـلطنت خویش (چرا که موقعیت سترگ و بی مانند امام را مانعی برای خلافت و قدرت خویش می دید و علویان را بزرگترین رقیب در قدرت خود یافته بود) امام صادق(ع) را به شهادت رساند و مرتکب چنین جنایت هولناک و شرم آوری شد. در این راستا، از اسماعیل بن علی روایت است: روزی بر ابوجعفر منصور دوانیقی وارد شـده و مشـاهده کردم از شـدت گریه محاسـنش بـه اشـک دیدگانـش نمیـن شـده اسـت. وی بـه مـن گفـت: آیـا می دانـی چه بر سـر خاندانـت آمـده اسـت؟ گفتـم: مگـر چـه شـده اسـت ای امیرمومنـان؟ منصـور دوانیقی پاسـخ داد: پیشـوا، دانشـمند و باقیماندە ی نیکان از میان خاندان (بنی هاشم) از دنیا رفته اسـت. من گفتم: او کیسـت ای امیرمومنان؟ منصور پاسـخ داد: جعفر بن محمد(ع) از دنیا رفته است. (تاریخ یعقوبی، ج۲ ص۳۸۳)

به هر روی شهادت امام ششم(ع) که نقش مهم و گسترده ای در توسعه ی علوم اهل بیت رسالت(ع) ایفا نموده، در روزگار خلافت منصور دوانیقی مردی که به خشک دستی، ستمگری، مکر و فریب و بی رحمی (به ویژه نسبت به رقیبان و مخالفان) شهره بوده و افرادی همچون ابومسلم خراسانی را با آنکه به ایشان امان داده بود، در اقدامی فریبکارانه به کام مرگ فرستاد، اتفاق افتاد و پیشوای ششم(ع) در شوال سال ۱۴۸ قمری به شهادت رسید و پیکر امام(ع) در بقیه به خاک سپرده شد.

فهرست منابع:

۱- ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار احياء الكتب العربية
۲- گودینی، محمد جواد، تاملی بر زندگانی پرافتخار امام محمد باقر(ع)، تهران، نشر نظری ۱۳۹۸
۳- ــــــــــــــــــ، گفتاری در سیاست و قدرت در عصر عباسی اول، (با همکاری مجتبی زارعی)، قم، نشر معارف ۱۴۰۰
۴- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر