آثاری از علامه سید عبدالعزیز طباطبایی درباره غدیر

به گزارش بولتن نیوز، به مناسبت فرارسیدن عید بزرگ مسلمانان دو جلد از کتاب هایی که مرحوم علامه محقق سید عبدالعزیز طباطبایی با روحیه خستگی ناپذیر خود پدید آورده را معرفی می کنیم. ایشان سال ها در کنار بزرگانی فرهیخته چون علامه امینی و علامه آقا بزرگ تهرانی تلاش کردند.آثاری که محقق طباطبایی درباره موضوع غدیر به جا گذاشته، حاصل سال ها پژوهش در کتاب های عمده تاریخی و روایی چاپی و خطی است که با نثری استوار در پنج کتاب نگاشته شده است.

کتاب «علی ضفاف الغدیر» مستدرک جلد اوّل کتاب «الغدیر» علامه امینی است و حاوی اسامی راویان حدیث غدیر و شرح حال آنان است؛ علامه امینی این راویان را در کتاب خود ذکر نکرده است.

محقق طباطبایی در مصاحبه با کنگره «کتاب و کتابخوانی در تمدن اسلامی» فرمودند: از جلد دوازدهم به بعدِ «الغدیر» را، علامه امینی خواستند درباره مناقب و فضایل امیرالمؤمنین (ع) بنویسند و بخشی از کار را به من واگذا ر کردند و در وصیت نامه خود هم قید فرموده اند که افرادی از جمله من این کار را ادامه دهیم. ولی پس از فوت ایشان، هنوز ورثه کاری در این مورد انجام نداده اند؛ و لذا خودم در ایران شروع به نوشتن دنباله این کار کردم.

ایشان در کتاب «الغدیر فی التراث الاسلامی» درباره تالیف این کتاب می‌نویسد: در نجف به مدت ربع قرن در کنار دو دانشمند بزرگ، علامه امینی و علامه آقا بزرگ تهرانی بودم و با ایشان ملازمت داشتم و این دو بزرگوار نیز نسبت به من مهربانی و عطوفتی داشتند. این دو دانشمند را الگوی خود قرار دادم و در راه ایشان قدم نهادم تا اینکه در سال ۱۳۹۶ هجری نجف را ترک کردم و به قم آمدم و شروع به جمع آوری استدراکات و اضافاتی بر جلد اول کتاب «الغدیر» نمودم؛ نه به این دلیل که ایشان در جمع آوری خود کوتاهی کرده باشند، که خداوند خود بر سختی‌هایی که آن بزرگوار در راه خود متحمل شده آگاه است؛ بلکه به این جهت که نسخه‌های خطی بسیاری اکنون به چاپ رسیده که در گذشته چاپ نشده بود و مصادر زیادی اکنون در دسترس است که آن زمان دسترسی به آن‌ها ممکن نبود، و همچنین کتابخانه‌های عمومی زیادی تأسیس شده است و کتب خطی را از زوایای خمول خانه‌ها و کتابخانه‌های شخصی بیرون آورده و در اختیار محققان قرار داده اند؛ فهرست‌هایی چاپ شده و نسخه‌هایی معرفی شده است تا هر که هر آنچه بخواهد برگزیند. همچنین نباید نقش میکرو فیلم‌ها و عکس برداری از نسخه‌های شرق و غرب عالم را در این خدمات فراموش کرد.
در چنین حالی، در دیدارهایم از کتابخانه‌های عراق و ایران و حجاز و سوریه و ترکیه و انگلستان و… امکان یافتن مصادری برایم فراهم شد که شصت سال پیش در دسترس استاد بزرگوارم علامه امینی نبود؛ بنابراین به تطبیق جلد اوّل «الغدیر» با آنچه که درباره غدیر در کتابخانه‌ها می‌یافتم، پرداختم. هر صحابی یا تابعی یا هر عالم و راوی از میان تابعین را که حدیث غدیر را روایت نموده اند و استادم نام آن‌ها را در کتاب خود نیاورده بودند، مطابق با روش ایشان نوشتم و بر حسب تاریخ وفات مرتب کردم و نام «علی ضفاف الغدیر» را بر آن نهادم، که هنوز کامل نیست و امیدوارم خداوند توفیق تکمیل آن را عطا بفرماید.
علی ضفاف الغدیر شامل بخش‌های زیر است:

۱ الصحابة؛
۲ التابعین؛
۳ الرواة والعلماء والحفّاظ، حتی نهایة القرن الرابع عشر و بدایة القرن الخامس عشر.

کتاب «الغدیر فی التراث الاسلامی» شامل فهرست‌واره‌ای است برای آنچه از قرن دوم تا قرن حاضر درباره غدیر نوشته شده است. این کتاب‌ها بر اساس تاریخ تالیف همراه با معرفی کامل کتاب و شرح حال نویسنده مرتب شده و شامل کتاب‌های عربی، فارسی، ترکی و اردو از نویسندگان امامی، زیدی، اسماعیلی، سنی و مسیحی است. این کتاب تا کنون دو بار به چاپ رسیده است: یک بار در بیروت توسط «دارالمورّخ العربی» و یک بار در ایران توسط انتشارات «الهادی».

محقق طباطبایی در کتاب خود، مستدرک الذریعة (نسخه مخطوطه)، درباره این کتاب می‌نویسد: مجله «تراثنا» که توسط مؤسسه آل البیت (ع) در قم منتشر می‌شود، به مناسبت کنگره بزرگی که به دستور آیت اللّه العظمی خویی در لندن به مناسبت عید غدیر برپا شد، اقدام به نشر ویژه نامه غدیر نمود. از من خواستند تا مقاله‌ای درباره کتاب‌های نوشته شده درباره غدیر بنویسم. در حدود صد و بیست و پنج کتاب معرّفی شد و مقاله در آن ویژه نامه (شماره ۲۱ «تراثنا»، ذو حجه ۱۴۱۰ ق) با نام «الغدیر فی التراث الاسلامی» به چاپ رسید.

پس از انتشار مقاله به تکمیل آن ادامه دادم، تا اینکه اکنون تعداد کتاب‌های معرفی شده به صد و شصت و دو کتاب رسید. این سبب شد که آن مقاله را در سال ۱۴۱۴ هجری به صورت کتابی مستقل توسط «دارالمؤرخ العربی» در بیروت به چاپ رسید. پس از آن وزارت ارشاد اسلامی در ایران خواستار چاپ کتاب در ذو حجه سال ۱۴۱۵ هجری، به مناسبت مصادف بودن نمایشگاه بین المللی کتاب با عید غدیر شد که با اضافاتی به چاپ رسید. شمار کتاب‌های معرّفی شده اینک به صد و هشتاد و چهار عنوان رسیده است که تکمیل آن هنوز هم ادامه دارد. از خداوند توفیق چاپ مجدّد آن را همراه با اضافات خواستارم.

در ابتدای کتاب «الغدیر فی التراث الاسلامی» مقاله پربار محقق طباطبایی با نام «حدیث الغدیر، رواته کثیرون للغایة… قلیلون للغایة!»، که متن مقاله ایراد شده توسط ایشان در کنگره بزرگ غدیر در لندن است چاپ شده است. این مقاله را مجله «الموسم» در شماره هفتم، در سال ۱۴۱۱ هجری نیز چاپ نمود.

آقای مهدی جعفری، کتاب «الغدیر فی التراث الاسلامی» را با اختصار ترجمه کردند و در تهران در سال ۱۴۱۱ توسط انتشارات کتابخانه چهل ستون منتشر نمودند. آقای محمّد انصاری زنجانی نیز با تکیه بر این اثر محقق طباطبایی و نقل مطالب بسیار از آن، کتاب خود را با نام «غدیر در آیینه کتاب» توسط انتشارات الهادی منتشر کردند.

از بخش‌های قابل توجه این کتاب زندگینامه خود نوشت محقق طباطبایی است.