شلح و داستان جهاد اسلامی!

گروه بین الملل- صابر گل عنبری،کارشناس امور بین الملل در یادداشتی نوشت: ابو عبدالله از نسل رهبران فلسطینی "پسا نکبت" بود که زیست کودکی و نوجوانی خود را با الزامات سیاسی اجتماعی این واقعه گذرانده و همین، وی را در برابر تجربه فکری و سیاسی متفاوت و ناگریزی قرار داد. به قول دکتر علی شریعتی انسان بما هو انسان زاییده طبیعت و پرورده تاریخ، جامعه و طبقه خویش است؛ اما تاثیرات این فاکتورها در برخی جوامع که ناخواسته در بزنگاهی تاریخی و در برابر شرایط تحمیل شده‌ای قرار می‌گیرند، مضاعف است. از این حیث، داوری درباره زندگی و اندیشه شخصیت‌هایی که پرورده شرایط تاریخی استثنائی هستند، بدون در نظر گرفتن زیست بوم تجربگی آن‌ها تالی منطقی نخواهد داشت.

به گزارش بولتن نیوز، رمضان عبدالله شلح دبیرکل پیشین جهاد اسلامی فلسطین مولود فضای سرخورده از جنگ‌های 1948 و 1967 بود که همچنان بر جوامع عربی به ویژه فلسطینی‌ها سنگینی می‌کرد و ظفر در جنگ اکتبر 1973 نتوانست فضا را تلطیف کند. پس از آن حرکت مصر در جهت انعقاد پیمان صلح کامپ دیوید با اسرائیل در قالبی دو سویه و نه عربی و جدا از منازعه فلسطین فضا را بر فلسطینی‌ها سنگین‌تر کرد و می‌دیدند که مهم‌ترین کشور عربی در یک معامله دو جانبه و با لا ینحل ماندن منازعه فلسطین در جهت معکوس خواسته‌های آن‌ها حرکت می‌کند و در آن سو هم هر روز زمین‌های بیشتر به تصرف و اشغال اسرائیل در می‌آید.

در این فضا، ناکامی‌های بزرگ ناسیونالیسم عربی در مهم‌ترین آزمون آن‌ روزهای خود یعنی آرمان فلسطین به ویژه پس از شکست سنگین در جنگ شش روزه بخشی از جوانان عرب و فلسطینی را به سمت دیگر مکاتب و در راس آن‌ها اسلام سیاسی نوپا در آن روزها شیفت داد.

ابو عبدالله از این دست جوانان بود که در ایام دانشجویی در دهه هفتاد میلادی در مصر با مطالعه کتب پیشنهادی فتحی شقاقی به اخوان المسلمین پیوست. از این رو، شلح همچون تعدادی دیگر از رهبران فلسطینی از جمله یاسر عرفات عقبه اخوانی دارد.

در آن زمان، اخوان المسلمین فلسطین بیشتر بر امر تربیت و تبلیغ متمرکز بود و شرایط را برای آغاز کار نظامی مناسب نمی‌دید و معتقد بود که پیش شرط این کار تربیت نیروی لازم است. البته موازنه نابرابر قدرت و شکست‌های متوالی ارتش‌های عربی در مقابل اسرائیل نیز در این تصمیم بی‌تاثیر نبود. اما شلح که قبل از پیوستن به این جریان در اندیشه تاسیس یک حرکت نظامی بود، این موضع را بر نمی‌تافت. همین مساله در اواخر دهه هفتاد میلادی منجر به اختلافی کلیدی میان طیفی از جوانان فلسطینی عضو اخوان المسلمین امثال فتحی شقاقی، رمضان شلح با رهبران فلسطینی این جریان شد. البته بنا به روایتی ایده اولیه تشکیل یک سازمان اسلامی با رویکرد عملیات مسلحانه را شلح به شقاقی پیشنهاد داد.

در آن زمان که تمایزات و سویه‌های مذهبی مثل این سال‌ها مطرح نبود، فضای شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک متغیر منطقه‌ای مشوق مضاعفی برای این طیف از جوانان فلسطینی در جهت اجرای ایده خود و تشکیل جهاد اسلامی در سال 1981 بود. تاثیر فضای آن دوران در نوشته‌ها و تالیفات شقاقی مشهود است.

البته نباید از نظر دور داشت که انفصال از اخوان به معنای خروج تشکیلاتی بود و نه فکری، و فردی چون رمضان شلح هر چند از لحاظ سازمانی یک اخوانی محسوب نمی‌شد، اما تا آخر عمر اندیشه‌ای اخوانی داشت و کسانی که از نزدیک او را می‌شناختند، بر این مدعا صحه می‌گذارند.

شلح که تجربه زیست در غرب در دهه نود را هم داشت و پس از گرفتن مدرک دکترای اقتصاد خود از دانشگاه درم انگلستان، دو سالی در دانشگاه فلوریدای جنوبی مطالعات خاورمیانه تدریس کرد، یک اسلام‌گرای میانه‌رو بود و در قضایای داخلی فلسطین بدون اعمال سویه‌های فکری و ایدئولوژیک، فراجناحی و ملی ظاهر می‌شد؛ هم روابط خوبی با تشکیلات خودگردان داشت وهم در منازعات میان دو تشکیلات عمده فلسطینی، فتح و حماس، با وجود قرابت فکری با حماسی‌ها، بی‌طرف می‌ماند و میانجیگری می‌کرد.

اما در قبال اسرائیل، شلح رویکردی بسیار سختگیرانه داشت و معتقد بود که تنها راه آزادی اراضی فلسطینی مبارزه مسلحانه است. بر این اساس، همواره مخالف پیمان اسلو بود و بر عکس حماس، معتقد به ورود به انتخابات نهادهای برآمده از این پیمان نبود.

شلح چهره‌ای نزدیک به ایران بود و جنبش تحت مدیریت وی همسوترین گروه فلسطینی با سیاست جمهوری اسلامی در قبال منازعه فلسطین است، اما این قرابت سیاسی، در طول 25 سال دبیر کلی وی برگردانی ایدئولوژیک بر جهاد اسلامی پیدا نکرد که هویت آن به عنوان یک تشکیلات سنی مذهب را تحت الشعاع خود قرار دهد؛ هر چند افرادی هم تغییر مذهب دادند که نهایتا از جهاد جدا شدند. در اختلافات سیاسی منطقه‌ای نیز سکوت محافظه‌کارانه پیشه می‌کرد و له یا علیه طرفی قرار نمی‌گرفت.

* رمضان عبدالله شنبه گذشته بعد از یک دوره بیماری از دنیا رفت. برای ایشان غفران الهی را آرزومندم.