رمضان عربی و مظلومیت یهودی!

گروه فرهنگی- صابر گل عنبری: ماه رمضان در کشورهای عربی نه فقط یک مناسبت دینی، بلکه بخشی لاینفک از فرهنگ و فلکلور عربی است و تقریبا همه از مذهبی و غیرمذهبی و لائیک آن را گرامی می‌دارند و حلولش را به یکدیگر با عبارت "کل عام وانتم بخیر"، "رمضان مبارک" یا "رمضان کریم" شادباش می‌گویند. رمضان در این کشورها پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی، هنری و رسانه‌ای فربهی دارد که آن را سرزنده‌تر و پویاتر از بقیه بلاد اسلامی ساخته است.

شب‌نشینی خانوادگی یکی از سنن کهنه عربی در این ماه است و از وقتی تلویزیون به جمع خانواده‌های عربی راه یافته و حدود دو دهه بعد از تاسیس نخستین تلویزیون عربی به سال 1956 در عراق به دست ملک فیصل دوم، سریال‌های رمضانی بخشی از مناسک رمضانی شده و همین باعث شده است که این ماه به موسمی هنری نیز تبدیل شده و در آن شاهد یک فستیوال و رقابت هنری تمام عیار باشیم.

فیلم‌های عربی رمضانی غالبا ژانرهای اجتماعی، کمدی، رمان و تاریخی بوده و خیلی کم سیاست زده و سفارشی بودند و همواره هنرمندان عرب سینما و تلویزیون همزمان هم محبوب مردمان عرب بودند، هم مورد توجه حاکمان و حتی بعضا رابطه خوبی هم با آن‌ها داشتند، اما این مساله باعث نشده که مغضوب این مردمان واقع شوند که غالبا با حاکمیت زاویه داشته و دارند.

اما درام عربی رمضان امسال متفاوت از گذشته خود به نظر می‌رسد و آن هم به دلیل تولید سریال‌هایی با مضامینی تاریخی سیاسی است که کلیت موسم هنری رمضان امسال را تحت الشعاع خود قرار داده و جنجال بزرگی به پا کرده است. شبکه عربستانی MBC دو سریال "ام هارون" و "مخرج 7" را برای رمضان کنونی تدارک دیده و پخش می‌کند که به مساله حضور اقلیت یهودی در حوزه عربی خلیج فارس و اسرائیل به گونه‌ای پرداخته است که برآیندی روشن از رویکرد کشورهای این منطقه در چند سال اخیر در قبال دولت اسرائیل را به نمایش می‌گذارد و می‌توان این دو سریال را گذار هنری درامای خلیجی (حوزه عربی خلیج فارس) به دوره‌ای تازه برشمرد که همسو با گذار سیاست در این منطقه در جهت عادی‌سازی روابط با اسرائیل در تمامی ابعاد اتفاق می‌افتد.

سریال کویتی "ام هارون" روایتگر زندگی یهودیان در کشورهای عربی خلیج فارس قبل از تاسیس اسرائیل در سال 1948 است و در آن سرگذشت این زن یهودی به نحوی به تصویر کشیده شده که روایتگر نوعی مظلومیت این یهودیان است؛ پردازشی که تایید کننده روایت اسرائیل از وضعیت یهودیان در کشورهای عربی و اتهامات به این کشورها مبنی بر مجبور ساختن آنها به مهاجرت بوده است و بر این اساس تل‌آویو در سال‌های گذشته چند بار خواستار پرداخت غرامت به این یهودیان شده و حتی مساله را تا صدر اسلام تعمیم داده و برخی حتی خواستار املاک یهودیان بنی‌قریظه و بنی قینقاع و دیگر قبایل یهودی نیز شده‌اند. جالب اینجاست که در کنار سریال "ام هارون"، سریال "مخرج 7" نیز در حال پخش است که از فلسطینی‌ها انتقاد و از اسرائیل دفاع می‌کند.

اما طرفه اینجاست که همزمان، سریال "مامور 566" در شبکه اسرائیلی "کان" در حال پخش است که زندگی ایلی کوهین جاسوس اسرائیلی در سوریه در مطلع دهه شصت قرن گذشته را روایت می‌کند که در سال 1965 اعدام شد.

محتوای این فیلم نقطه مقابل محتوای دو سریال عربی است؛ به گونه‌ای که ناقض روایت جنبش صهیونیسم از مظلومیت یهودیان در کشورهای عربی و دلایل مهاجرت آن‌ها به اسرائیل و موید روایتی است که مورخان عرب و بعضا اروپایی درباره این مساله ارائه می‌کنند.

واقعیت این است که یهودیان عرب بر عکس یهودیان اروپایی زیاد روی خوشی به مهاجرت به فلسطین نشان نمی‌دادند و بعد از تاسیس اسرائیل این بی‌رغبتی تداوم داشت. مورخان عرب سازمان موساد را به انجام عملیات‌های انفجاری علیه تجمعات و مراکز یهودی در کشورهای عربی با هدف وادار کردن این یهودیان به مهاجرت متهم می‌کنند؛ اتهامی که فیلم "مامور 566" به نوعی بر آن مهر تایید می‌زند.

این سریال به اقدام موساد در استقرار تیم‌های جاسوسی از یهودیان عرب و اقدامات آن‌ها در برخی کشورهای عربی اشاره می‌کند؛ از جمله این که عملیات‌های انفجاری در مصر در ابتدای دهه پنجاه علیه مراکزی اروپایی به وسیله چند جوان یهودی مصری عضو موساد با هدف اختلاف‌افکنی میان جمال عبدالناصر و کشورهای اروپایی انجام شده است.

کما این که محتوای این سریال با صورت جلسه دادگاه عراق در اواخر سال 1950 پس از محاکمه چند جوان یهودی عراقی به اتهام عملیات انفجاری علیه مراکز یهودی همخوانی دارد.

به هر حال، صرف نظر از این روایت‌های تاریخی ضد و نقیض، باید دید آیا همچنان که پیمان صلح کمپ دیوید و وادی عربه، رهیافت عادی شدن روابط مردمان مصر و اردن با اسرائیل را درپی نداشت، روابط خلیجی اسرائیلی و فرهنگ‌سازی برای آن نیز چنین است یا برونداد دیگری خواهد داشت؟