چرا نباید آتش‌بس اعلامی عربستان در یمن را باور کرد؟

به گزارش بولتن نیوز، «ترکی المالکی» سخنگوی رسمی ائتلاف متجاوز سعودی-اماراتی روز چهارشنبه ادعا کرد که برای مقابله با شیوع ویروس کرونا، به مدت دو هفته (از پنجشنبه ۲۱ فروردین) در یمن آتش‌بس اعلام می‌شود. طبق ادعای مالکی، این آتش بس «با هدف فراهم‌سازی شرایط مناسب برای دعوت از فرستاده دبیرکل سازمان ملل برای برگزاری نشست» بین دولت مستعفی یمن و دولت صنعا قابل تمدید خواهد بود.

المالکی ادعا کرده که اگر این نشست برگزار شود، پیشنهاد‌های فرستاده سازمان ملل برای اقدامات و مکانیزم‌های اجرای آتش‌بس دائمی در یمن و برداشتن گام‌های اعتمادساز بررسی خواهد شد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل با صدور بیانیه‌ی از این آتش‌بس استقبال کرده و گفته که این اقدام به تلاش‌های شکل گرفته جهت دستیابی به صلح کمک می‌کند. «جان ابو زید» سفیر آمریکا در عربستان نیز با انتشار پیامی در صفحه توئیتر خود از این آتش‌بس استقبال کرد.

در نگاه نخست این آتش بس هرچند موقت یک اقدام قابل توجه از سوی ائتلاف سعودی است. اما بررسی دلایل این آتش بس و نیز نقض آن در دقایق اولیه نشان دهنده این است که آل سعود به دنبال اهداف دیگری از آتش بس در یمن است. در ادامه به بررسی این مسئله خواهیم پرداخت؟

شکست‌های پی در پی آل سعود
انصارالله یمن اخیرا یک پیروزی بسیار حیاتی و تعیین کننده در یمن کسب کرد. آزادسازی مرکز استان الجوف توسط انقلابیون یمن ضربه مهمی به ائتلاف سعودی وارد کرد. استان الجوف در شمال یمن حدود هفتصد کیلومتر با عربستان مرز مشترک دارد. این استان بیش از پنجاه سال تحت «قیمومت سعودی» بود و از استخراج نفت و گاز و سرمایه‌گذاری محروم بود. «کمیته ویژه سعودی» عادت به خرید تعداد زیادی از سران قبایل کرده و دستوراتی درباره تعطیلی هر تأسیسات یا اخراج هر شرکتی برای اکتشاف منابع به آن‌ها داده بود. در سال ۲۰۱۳ که شرکت «صافر» اولین چاه نفتی را در استان الجوف به راه‌انداخت، عربستان در پاسخ، بیش از ۳۷۰ هزار کارگر یمنی را از کشورش اخراج و فشار‌ها را بر «عبدربه منصور‌هادی» رئیس‌جمهور دولت مستعفی یمن تشدید کرد.

عربستان تنها به این بسنده نکرد، بلکه به اکتشافات نفتی شرکت صافر در استان الجوف هم پایان داد. اما انصارالله یمن موفق شد تا شهر الحزم مرکز استان الجوف را آزاد کند و به تسلط ۵۰ ساله عربستان بر این استان پایان دهد. این تنها ضربه مهلک به عربستان نبود. پس از فتح شهر الحزم مرکز استان الجوف به دست انصارالله پیشروی نیرو‌های صنعا به سمت مارب پایتخت اقتصادی یمن و مرکز فرماندهی نیرو‌های ائتلاف عربی ادامه پیدا کرده است. مارب به دلیل وجود منابع و صنایع نفت و گاز و نیز سد مارب و شبکه آبیاری آن به قطب اقتصادی شمال یمن تبدیل شده است و در سال‌های جنگ نیز به عنوان مرکز نیرو‌های ائتلاف عربی در شمال یمن شناخته می‌شود. این شهر در عمل به محل تجمع اصلی پناهندگان جنگ در شمال یمن تبدیل شده که منجر به افزایش ساکنان این استان به حدود ۳ میلیون نفر و افزایش فعالیت‌های اقتصادی در آن شده است.

موقعیت جغرافیایی این شهر موجب شده است تا این شهر به گلوگاه تردد کالا و افراد از یمن به عربستان و به سمت کشور‌های حاشیه خلیج فارس تبدیل شود و عملا این شهر نخستین مرکز بزرگ تجاری و انسانی در مسیر تجارت زمینی یمن با مرکز و شمال شبه جزیره عربی است. مزیتی که گفته می‌شود ماهیانه تا ۱۷ میلیارد ریال یمنی برای مقامات این شهر درآمد دارد.

اما مهمترین تفاوت مارب با شهر الحزم بافت اجتماعی آن است. صنایع نفت و گاز و کشاورزی پر رونق موجب شده است تا برخلاف شهر الحزم در مارب با یک طبقه متوسط شهری قوی روبه رو باشیم. همان بستری که اخوان المسلمین یمن یا همان «حزب اصلاح» را در توسعه نفوذ خود در این شهر کمک کرد و باعث شد این شهر در کنار تعز به عنوان اصلی‌ترین مرکز اخوان المسلمین در یمن شناخته شود. آزادسازی مارب در عمل موجب خواهد شد که انصارالله بر بیش از ۹۰ درصد از سرزمین و جمعیت در شمال یمن (مناطقی که تا پیش از سال ۱۹۹۰ به عنوان یمن شمالی شناخته می‌شد) سیطره پیدا کرده و قواعد اصلی سیاسی میدانی در یمن دستخوش تغییرات جدی شود.

نکته جالب این است که بسیاری از قبایل استان مارب وفاداری خود را به انصارالله اعلام کرده و همین مسئله به یک هراس راهبردی برای ائتلاف سعودی تبدیل شده است. سرعت پیشروی‌های انصارالله در مارب به گونه‌ای بوده که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند این استان به زودی توسط انصارالله آزاد خواهد شد. این خبر برای عربستان بسیار شوک‌آور است و در صورت از دست رفتن مارب پایگاه اصلی نیرو‌های متجاوز در شمال یمن از بین خواهد رفت به همین دلیل عربستان برای سد کردن پیشروی‌های انصارالله به ترفند جدیدی دست زده و آن اعلام آتش بس دو هفته‌ای دریمن است. نباید این نکته را فراموش کرد که انصارالله علاوه بر این پیشروی‌ها همزمان با شروع ششمین سال جنگ یمن، بزرگترین حمله پهپادی و موشکی را به ریاض انجام داد و رهبر انصارالله وعده غافلگیری‌های بزرگ را در ششمین سال نبرد داده اند.

آتش بس، ابزاری با هدف توقف پیشروی انصارالله
آتش بس اعلام شده از سوی عربستان درست در زمانی اجرایی شده که انصارالله در حال آزادسازی استان مهم و راهبردی مارب است که شهر مارب مرکز این استان به عنوان قلب یمن نیز معروف است. به همین دلیل انصارالله نیز با دیده شک و تردید به این آتش بس نگریسته و آن را اقدامی با هدف توقف پیشروی‌های انقلابیون دانسته است. با وجود آتش‌بس ادعایی ائتلاف سعودی-اماراتی، «محمد البخیتی» عضو دفتر سیاسی جنبش انصار الله یمن تأکید کرده که عملیات زمینی و هوایی ائتلاف، همچنان ادامه دارد. شبکه خبری الجزیره به نقل از البخیتی گزارش داده که حملات ائتلاف سعودی-اماراتی به «عسیر» و «الجوف» انجام شده و تنش نظامی زمینی بزرگی در این مناطق صورت گرفته است.

این عضو انصارالله تاکید کرده که هدف عربستان از اعلام آتش‌بس، «کاهش فشار‌ها بر خود در مأرب و برهم زدن وضعیت است». این مسئول یمنی تاکید کرده که این آتش‌بس، نوعی دیگری از تداوم محاصره و جنگ است. سلطان السامعی عضو شورای عالی سیاسی یمن نیز بر درخواست صنعا به توقف کامل و جامع درگیری‌ها در همه جبهه‌ها تاکید کرد. السامعی در گفتگو با شبکه المیادین گفت: «ما طرفدار جنگ نیستیم، اما متوقف شدن آن برای دو هفته یک بازی جدید است. درست است که نمی‌دانیم آن‌ها در حال چه کاری هستند، اما برای مقابله با هر نقشه‌ای که آماده می‌کنند، آماده‌ایم.» وی افزود: «آن‌ها اگر خواهان صلح هستند ما با آن‌ها هستیم، اما اگر به کودنی و حماقت خود ادامه بدهند، ما می‌توانیم همچنان از کشور و ملت خود دفاع کنیم».

«محمد عبدالسلام» سخنگوی جنبش انصارالله نیز اعلام یکجانبه آتش‌بس از سوی ائتلاف سعودی را یک مانور سیاسی و تبلیغاتی خواند. عبدالسلام در گفتگو با شبکه الجزیره تاکید کرد: «موضع درست، اعلام توقف جنگ است. از همین رو ما خواهان یک موضع واقعی در قبال آتش‌بس هستیم که در واقع امر خود را نشان دهد.» وی افزود: «توقف جنگ در یمن با یک آتش‌بس دو هفته‌ای محقق نمی‌شود».

ائتلاف سعودی با وجود اعلام آتش بس دو هفته‌ای خیلی زود نشان داد که این مسئله تنها یک مانور تبلیغاتی است. ائتلاف متجاوز سعودی پس از اعلام آتش بس، هفت بار به مناطقی در استان‌های «الجوف» و «حجه» حمله کردند. همزمان یک منبع در اتاق عملیات افسران رابط و هماهنگ کننده ویژه رصد موارد نقض آتش بس در استان الحدیده یمن گفت: «نیرو‌های متجاوز بیش از ۸۷ بار آتش بس در این استان را نقض کرده‌اند.»

در واقع آتش بس عربستان یک ترفند با هدف تقویت نیرو‌ها در جهت مقابله با انصارالله است. مسئله مهمی که مایه نگرانی ریاض است، بازپس‌گیری استان الجوف و آزادسازی احتمالی استان «مأرب» توسط رزمندگان یمنی است. در صورت حصول چنین امری، تحول میدانی عظیمی برای پایان بخشیدن به تجاوزات ائتلاف سعودی-اماراتی به وجود خواهد آمد. از همین رو است که ریاض امیدوار است از طریق آتش‌بس بتواند نیرو‌های وابسته به خود را در اطراف شهر «الحزم» مرکز استان الجوف تقویت کند و اردوگاه راهبردی «اللبنات» در شمال شرق صنعا را سرنگون کند و مانع از بازپس گیری مأرب شود. افزون بر آنچه گفته شد، عربستان نگران فروپاشی دولت عبد ربه منصور هادی رئیس جمهور مستعفی و فراری یمن است که وزرای آن به شدت دچار اختلاف شده‌اند و نیرو‌های سعودی و اماراتی در عدن، تعز و سقطری به شدت درگیر هستند. در چنین شرایطی است که موازنه قوا به سود ارتش و کمیته‌های مردمی یمن تغییر کرده است.

نتیجه
شیوع گسترده ویروس کرونا در جهان باعث شد تا «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد پیشنهاد دهد که همه جنگ‌ها و درگیری‌ها در جهان متوقف شود. دولت نجات ملی یمن متشکل از انصارالله و متحدانش از این پیشنهاد گوترش استقبال کردند. دولت مستعفی یمن و عربستان نیز به ظاهر از این پیشنهاد استقبال کردند و از شروع آتش بس دو هفته‌ای در یمن خبر دادند. اما بررسی اهداف عربستان نشان‌دهنده این است که این کشور به دنبال آن است تا از ابزار آتش‌بس برای رهایی از شکست‌های پی در پی در برابر انصارالله رهایی یابد. عربستان در نخستین ساعات این آتش بس در چندین مرحله آن را نقض کرد.

البته این نخستین بار نیست که عربستان در پنج سال گذشته از آتش بس در جنگ یمن استقبال می‌کند. توافق دسامبر ۲۰۱۸ در استکهلم که با نظارت سازمان ملل متحد انجام شد، آخرین مورد پذیرش آتش بس بود. مطابق این توافق، مقرر شد در الحدیده که ۷۰ درصد واردات یمن از طریق این بندر انجام می‌شود، آتش‌بس ایجاد شود. با این حال، ریاض هیچگاه به این آتش بس پایبند نبود و بار‌ها استان الحدیده را هدف بمباران قرار داد. از زمان اجرایی شدن توافق آتش بس در دسامبر ۲۰۱۸ در استان الحدیده، نیرو‌های ائتلاف سعودی بیش از ۵۵ هزار بار این توافقنامه را نقض کردند که بر اثر آن بیش از پنج هزار یمنی کشته و زخمی شدند.

اکنون نیز عربستان در حالی آتش بس در یمن را پذیرفته که سرتیپ «یحیی سریع» سخنگوی نیرو‌های مسلح یمن ادعای ائتلاف سعودی مبنی بر توقف حملات به یمن و آغاز آتش بس در این کشور را تکذیب و تأکید کرد که این ائتلاف از آغاز اعلام آتش بس مناطق مختلف یمن را بمباران کرده است؛ بنابراین اعلام آتش بس یک تاکتیک از سوی عربستان سعودی است که ممکن است سبب کاهش حملات شود، اما سبب توقف حملات علیه یمن نمی‌شود. در شرایط کنونی، عربستان به این تاکتیک بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد. در مقابل محمدعلی الحوثی، عضو شورای عالی سیاسی انصارالله شروط صنعا برای پذیرش آتش بس را که به نماینده ویژه سازمان ملل در یمن نیز ارائه شده، اعلام کرده است: «پایان درگیری‌ها در تمامی جبهه ها، پایان محاصره زمینی، هوایی و دریایی و اقدامات اعتمادساز مانند پرداخت حقوق همه کارمندان دولت و بازسازی و جبران خسارت‌های جنگ.»

در واقع آتش بس در یمن زمانی به واقعیت می‌پیوندد که عربستان به محاصره همه جانبه یمن پایان دهد، زیرا هدف از آتش بس کمک برای مقابله با کروناست و این هدف نیز در سایه محاصره همه جانبه یمن تامین نمی‌شود؛ بنابراین نمی‌توان این ژست صلح‌طلبانه عربستان را در سایه تداوم حملات باور کرد و خیلی زود فریب رسانه‌ای عربستان در یمن برملا شد.