ابهام و تأخیر در تولیدات ایرانی

به گزارش بولتن نیوز، در عصر کنونی، پیشران‏های مهمی مانند کاهش ردپای کربن و افزایش حساسیت‏های زیست‌ محیطی، منجر به توسعه شتابان خودروهای برقی شده‏ است. فراگیری خودروهای برقی در سطح دنیا به‌قدری بوده که در سال 2017 میلادی با 54 درصد رشد نسبت به سال قبل از آن،‌ فروش این خودروها از مرز 1 میلیون دستگاه عبور کرد و در همین سال، میزان فروش خودروهای برقی، حدود 5 درصد کل بازار خودروهای سبک سواری بوده است. براساس پیش‌بینی مؤسسات بین‌المللی، رشد فروش خودروهای برقیِ سواری، به 4 میلیون در سال 2020، 12 میلیون تا سال 2025 و نهایتاً 21 میلیون دستگاه در سال 2030 خواهد رسید. علاوه‌بر این، پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2030 از هر 5 خودروی سبکِ سواری در خیابان‌ها، یک خودرو تمام برقی باشد و به‌صورت تجمعی نزدیک به 340 میلیون خودروی برقی وارد بازار شود.

مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان آینده‌پژوهی توسعه خودروهای برقی و آثار آن بر صنایع معدنی آورده است: خودروهای برقی به‌عنوان یک بازار بزرگ تقاضا، نیازهایی را به صنایع بالادست خود منعکس کرده‏اند که متأثر از موضوعات «ذخیره انرژی» و «استحکام و سبکی بدنه» این خودروهاست. مواد اصلی مورد نیاز باتری خودروهای برقی، مواد معدنیِ لیتیوم، کبالت و نیکل و بدنه آن نیازمند آلومینیم و فولادهای پر استحکام پیشرفته است. برای مثال در سال 2019 ارزش کل منابع لیتیوم، کبالت و نیکل (سه ماده اولیه اصلی تهیه باتری) در جهان، 5 میلیارد دلار تخمین زده شده است. منابع کبالت بیشترین سهم را در این میان داشته و بعد از آن منابع لیتیوم و نیکلِ کلاس 1 (مناسب باتری‌ها) در رده‌های بعدی قرار دارند. انتظار می‌رود با افزایش تقاضای این محصولات جهت تولید باتری، ارزش این مواد خام تا سال 2025 به 46 میلیارد دلار و تا سال2030 به 134 میلیارد دلار برسد. با در نظر گرفتن میزان انرژی مورد نیاز، تخمین زده می‌شود که مجموع استفاده از باتری‌ها با رشد سالیانه 33 درصدی، در سال 2025 به 1000 گیگاوات‌ ساعت برسد. این پیش‌بینی برای سال 2030 رقم 2900 گیگاوات ‌ساعت را نشان می‌دهد. انتظار می‌رود تقاضای باتری برای وسایل حمل‌ونقل برقی در سال 2025 به 735 گیگاوات‌ ساعت و در سال 2030 به 1890 گیگاوات‌ ساعت (دو ـ سوم تقاضای کل) برسد.

بنابراین گزارش پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2025 نزدیک به 80 درصد مصرف لیتیوم برای ساخت باتری مصرف شود. تولید «کبالت» در سال 2025 باید نسبت به مقدار مشابه در سال 2016 دو برابر شود. نکته اینکه هم‌اکنون بیش از 60 درصد تولید کبالت دنیا از جمهوری کنگو تأمین می‌شود. کشوری که به‌دلیل ناپایداری‌های سیاسی، دارای چالش‌های متعددی در حوزه تجارت است. همچنین عمده کبالت تولیدی، محصول جانبی تولید نیکل و مس است. بنابراین سرمایه‌گذاری برای تولیدات جدید نیازمند توجه به بازارهای مس و نیکل است. با وجود اینکه درحال حاضر چالش جدی‌ای در بازار برای تأمین «نیکل» کلاس 1 وجود ندارد، اما پیش‌بینی می‌شود که تأمین این فلز در سال 2025 با مشکل روبه‌رو خواهد شد. درحال حاضر عمده‌ تقاضای نیکل مربوط به صنعت فولاد بوده و تنها 3 درصد از تقاضای نیکل کلاس 1 برای باتری‌هاست. اما با رشد بازار خودروهای برقی و افزایش تقاضای نیکل برای ساخت باتری‌های لیتیمی، این رقم تا سال 2025 تا 40 درصد افزایش پیدا خواهد کرد. همچنین انتظار می‌رود با افزایش تقاضا، فاصله قیمتی بین نیکل کلاس 1 و 2 افزایش یابد.

به‌ واسطه توسعه خودروهای برقی، علاوه‌ بر افزایش مصرف لیتیوم، تقاضای مس نیز افزایش چشمگیری خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2027، تقاضای مس، 560 هزار تن افزایش داشته باشد. با در نظر گرفتن تولید جهانی حدود 20 میلیون تن، این میزان افزایش سهمی معادل 2/5 درصد کل تولید جهانی خواهد بود.

بر اساس این گزارش در خصوص بدنه‌ خودروهای برقی نیز به‌نظر می‌رسد آینده این خودروها استفاده از «فولادهای پیشرفته با استحکام بالا» است. فولادهای پیشرفته یک تجربه ناموفق در صنعت خودروسازی داشته‌اند، اما پیشرفت فناوری‌های تولید فولاد، استفاده از این آلیاژ مستحکم و از همه مهم‌تر سبک را دوباره به صنعت خودروسازی وارد کرده است.

چشم‌انداز توسعه خودروهای برقی در ایران تا حدودی مبهم است و این درحالی است که نیاز به این پارادایم جدید در حوزه‌ حمل‌ و نقل، مسئله‌ای جدی و راهبردی است. احتمالاً صنعت ایران با یک تأخیر زمانی، الگوی یکی از کشورهای با صنعت و اقتصاد مشابه را برای توسعه خودروهای برقی پیاده خواهد کرد و لذا انتظار می‏رود نیاز به مواد معدنی و صنایع معدنی خاص این خودروها ایجاد شود. البته در صورتی که این اتفاق نیز رخ ندهد، همچنان تولید محصولات ارزشمند و با ارزش‏افزوده بالا (در اینجا مواد معدنی مرتبط با باتری‏ها و بدنه خودروهای برقی) و صادرات آنها، برای کشور جذاب خواهد بود. براساس برآوردهای انجام شده با الگو قرار دادن کشور ترکیه، لیتیوم مورد نیاز برای ساخت باتری خودروهای برقی تا سال 2030 در کشور ترکیه حدوداً 28 هزار تن خواهد بود. مقایسه این رقم با میزان تولید جهانی لیتیوم در سال 2018 که برابر 85 هزار تن است، نشان‌دهنده‌ بازار مستعد این کشور برای لیتیوم است. همچنین نیاز این کشور به حدود 500 هزار تن آلومینیم و بیش از 1 میلیون تن فولاد پیشرفته استحکام بالا، برای تولید خودروهای برقی، می‌تواند ترکیه را به بازاری برای صادرات لیتیوم، آلومینیم و فولادهای پیشرفته ایران تبدیل کند.

به‌ منظور سیاست گذاری و تعیین راهبردهای ایران در زمینه تأمین مواد اولیه خودروهای برقی باید در کل زنجیره ارزش حوزه ذخیره انرژی، بین تمامی ذی‏نفعان با محوریت وزارت صمت و سازمان‏های توسعه‏ای ایمیدرو و ایدرو، همکاری راهبردی انجام شود و استراتژی‏های مربوطه و نقشه راه توسعه برای مواد معدنی مذکور با حضور دیگر ذی‏نفعان از صنعت و دانشگاه ترسیم و اجرایی شود. به‌ویژه لازم است اهمیت توسعه این مواد معدنی در اسناد بالادستی (مانند برنامه هفتم توسعه کشور) انعکاس یابد.

همچنین از ظرفیت بنگاه‏های بزرگ معدن و صنایع معدنی مانند زنجیره فولاد، مس و... استفاده شده و مشوق‏های لازم برای جهت‏دهی آنها به کنش گری در حوزه مواد معدنی باتری‏های لیتیمی، اعمال شود. علاوه‌بر این، با توجه به کلیدی بودن بحث «توسعه فناوری» در زنجیره ارزش باتری‏های لیتیومی، همکاری هدفمند صنعت، دانشگاه، شرکت‏های فناور و اکوسیستم استارتاپی برای دستیابی به دانش فنی مورد نیاز، الزامی است و باید در دستور کار کارگروه‏های ویژه و نهادهای فرابخشی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری قرار گیرد.

به‌ طور خاص و طبق نتایج این گزارش انتظار می‏رود که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با همکاری ایمیدرو، در زمینه شناسایی و اکتشاف منابع معدنی جدید برای موضوع ذخیره انرژی برنامه‌ریزی کند. همچنین فراهم کردن بسترهای لازم برای دستیابی به دانش فنی فراوری مواد معدنی مذکور از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند توسط سازمان‌های توسعه‌ای صنعت و معدن مورد توجه قرار گیرد.

رصد و پایش مستمر تحولات فناورانه و نوآورانه در حوزه ذخیره انرژی، فناوری‏ها و نیازمندی‏های مربوطه و ارزیابی تأثیرات آن بر معادن و صنایع معدنی و تدوین برنامه‏های میان‌مدت و بلند‌مدت از دیگر راهکارهای توسعه صنایع بالادستی خودروهای برقی است.