وصیت‌نامه مصدق در آتش غفلت سوخت

گروه فرهنگ و هنر: روز گذشته خبری عجیب از سوختن اسنادی از مصدق و آیت‌الله کاشانی در آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد در دفتر اسناد رسمی 39 تهران منتشر شد. پناهی سردفتر دفترخانه شماره 39 تهران پس از انتشار این خبر‌، در گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌ها به این اسناد اشاره کرده و گفته است:‌ «به‌دلیل نزدیکی این دفترخانه با ساختمان نخست‌وزیری و دیگر ساختمان‌های مهم آن زمان، بسیاری از معاملات و سندهای مهم در این دفترخانه به‌ثبت رسیده‌اند. وصیت‌نامه محمد مصدق هم در همین دفترخانه تنظیم شده و رونوشت آن در بایگانی دفتر ما نگهداری می‌شد که آن هم در حریق روز چهارشنبه گذشته سوخت».

به گزارش بولتن نیوز، کنار وصیت‌نامه مصدق‌، اسنادی از آیت‌الله کاشانی که مربوط به سندهای انتقالی و شخصی بوده و اسنادی از مسجد امام خمینی(ره) تهران هم در آتش سوخته است. طبق گفته کارشناسان وصیت‌نامه مذکور،‌ وصیت‌نامه معنوی مصدق نبوده است بلکه وصیت‌نامه حقوقی وی و در رابطه با ملک و املاکش بوده است.

حالا این سؤال مطرح می‌شود که؛ چرا چنین اسناد مهمی باید در یک دفترخانه اسناد رسمی نگهداری شود؟ در پاسخ باید گفت بسیاری از اسناد تاریخی مهم امروز در دست مجموعه‌داران شخصی‌، افراد و خانواده‌های مختلف بدون هیچ‌گونه استانداردی نگهداری می‌شود، اسنادی که یا در لابه‌لای حوادثی چون آتش‌سوزی،‌ سیل و... از میان می‌رود یا کنار خیابان رها می‌شود یا ... .

در سال‌های اخیر مجموعه‌های مختلفی چون سازمان اسناد کتابخانه ملی،‌ مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و... کوشش کرده‌اند تا برخی از این اسناد را شناسایی و خریداری کنند. سنت اهدا نیز چند سالی است که باب شده و بسیاری از اسناد و نسخ به کتابخانه‌ها اهدا شده است، با وجود این، هنوز فرهنگ‌ به‌اشتراک‌گذاری اسناد،‌ دیجیتال‌سازی و فهم اهمیت اسکن اسناد در جامعه و میان نهادهای مختلف فراگیر نشده است، کما اینکه پناهی هم در مصاحبه مذکور نیز از اصرارش برای اسکن این اسناد کانون دفترداران و دفتریاران سخن گفته است،‌ اصراری که به‌دلیل تحمیل بودجه 80میلیونی به کانون بی‌نتیجه مانده است.

اما نهادهایی که بودجه‌هایی برای این‌گونه اقدامات دارند و وظایفشان نیز این‌گونه تعریف شده است،‌ چرا بیکار نشسته‌اند، در حالی که در کشورهای دیگر حتی در کشورهای همسایه چون ترکیه و حاشیه خلیج فارس کوچکترین اسناد خود را صیانت می‌کنند؟ تا کی باید شاهد برباددادن اسناد تاریخی به‌دست غفلت و بی‌تدبیری بوده و یا با خسّت مدیران و سازمان‌های متولی در این زمینه برای دسترسی محققان به آن‌ها باشیم؟

آرشیو ملی که اصلی‌ترین مرجع در این زمینه به‌شمار می‌رود، بیشترین گلایه‌های پژوهشگران در عدم دستری به اسناد را به خود اختصاص داده است،‌ این مرکز که با وظیفه جمع‌آوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تشکیل شد،‌ حالا فقط هر از چندگاهی به انتشار خبرهایی مبنی بر دعوت از صاحبان و مالکان اسناد و دیگر میراث فرهنگی اکتفا می‌کند.

مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی نیز اگرچه در دوره مدیریت حجت‌الاسلام رسول جعفریان بر کتابخانه مجلس آغاز پروژه اسکن‌ و دیجیتال‌سازی اسناد را کلید زد،‌ اما در سال‌های پس از آن با مدیریت‌های ضعیفی روبه‌رو شد که از شتاب این حرکت کاست،‌ با وجود این، مرکز اسناد مجلس با یک وقفه چندساله،‌ از دو سال پیش تلاش کرده با تمرکز بر اسناد پارلمانی به شناسایی،‌ خرید و نگهداری این اسناد بپردازد.

در این میان سازمان‌ها وزارتخانه‌ها و حتی آتلیه‌های عکاسی‌، دفاتر اسناد رسمی و... نیز خود اقدام به نگهداری اسناد می‌کنند،‌ اما شرایط نگهداری اسناد در این وزارتخانه‌ها و مراکز و نحوه نگهداری به اسناد در حد استانداردهای تعیین‌شده نیست.با اینکه تشکلی به‌اسم مهتاب برای همگرایی مراکز مختلف برای نگهداری و انتقال اسناد شکل گرفته اما هنوز بسیاری از مراکز، اسناد را حریم شخصی خودشان تعریف می‌کنند.

طبق آمارهای اعلام‌شده پیش‌بینی می‌شود؛ تعداد 200 هزار برگ سند در شرایط نامناسب در منازل و مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شود. به‌گفته کارشناسان حوزه مرمت، اگر سندی در شرایط نامناسب نگهداری شود، تنها می‌تواند 50 سال به این صورت دوام بیاورد و پس از آن کم‌کم دچار آسیب‌ می‌شود. با وجود آنکه بارها مسئولان در مراکز و کتابخانه‌های مختلف نسبت به این امر به مردم هشدار داده‌اند و در برخی از مراکز و سازمان‌ها مانند کتابخانه ملی، شرایط نگهداری به‌صورت رایگان ایجاد شده است، هنوز برخی بر نگهداری میراث خانوادگی خود به این شیوه نادرست اصرار دارند.

به‌نظر می‌رسد که آتش گرفتن وصیت‌نامه مصدق و اسناد مسجد امام خمینی و آیت‌الله کاشانی هم تلنگری به مسئولان نخواهد زد. تجربه نشان داده که اتفاقات این‌چنینی در نهایت به توبیخ افشاکننده خبر منجر می‌شود. در حالی که دنیا به‌سمت حفظ اسناد و یا در برخی موارد سندسازی برای هویت و تاریخشان پیش می‌رود،‌ ما داریم هویت تاریخی‌مان را در گنجه‌ها خفه می‌کنیم.