امام خمینی (ره) در سینما و تلویزیون

گروه فرهنگ و هنر: هرچند از امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار انقلاب ایران و همچنین از جمله شخصیت‌های تاریخی و سیاسی ایران یاد می‌شود اما زندگی پرفراز و فرود ایشان با وجود قابلیت‌های بسیار زیادی که برای به تصویر کشیدن دارد، هنوز آنطور که باید و شاید دیده نشده است. در میان آثاری که درباره امام خمینی (ره) ساخته شده‌اند تنها فیلم "فرزند صبح" به شکل مستقیم به موضوع زندگی ایشان پرداخته است که این فیلم نیز با گذشت حدود بیش از یک دهه از زمان ساخت آن تاکنون، به نمایش درنیامده است.

 

به گزارش بولتن نیوز به نقل از هنرآنلاین، از سوی دیگر در تلویزیون آثار مختلفی مقاطع مختلف زندگی امام خمینی (ره) را دستمایه خود قرار داده‌اند که آخرین آن را باید سریال "آسمان شب" است که چند سال قبل از تلویزیون پخش شد و پس از آن دیگر کسی به سراغ ساخت فیلم یا سریالی با این مضمون نرفته است. البته این ضعف را شاید بتوان به نبود بودجه کافی برای چنین تولیداتی مرتبط دانست. در این گزارش نگاهی اجمالی به آثاری داریم که با محوریت زندگی بنیان‌گذار انقلاب ساخته شده است.

 

سریال "معمای شاه"

"معمای شاه" یکی از سریال‌های پرکاراکتر تاریخی به کارگردانی محمدرضا ورزی است. این سریال داستان زندگی محمدرضا پهلوی را از زمان بازگشت وی از مصر، پس از ازدواج با ملکه فوزیه تا زمان مرگ به تصویر می‌کشد. در ساخت این مجموعه ۸۰ بازیگر اصلی، ۵۴۰ بازیگر فرعی و بیش از ۵۶۰ نفر از عوامل سینما و تلویزیون ایران حضور دارند. مجموعه "معمای شاه" در خصوص جریانات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در دوره پادشاهی محمدرضا پهلوی است. در بخش‌هایی از این سریال به حضور امام خمینی (ره) در جریانات سیاسی ایران در زمان پهلوی نیز پرداخته شده است و می‌توان با بخش‌هایی از زندگی امام (ره) در این سریال آشنا شد. نقش امام خمینی (ره) را در این سریال شکرخدا گودرزی ایفا کرده است که او نیز درباره دشواری بازی در نقش کاراکترهای مهم سیاسی معاصر و بخصوص شخصیت رهبر انقلاب می‌گوید: در مورد این چنین شخصیت‌هایی که مردم او را می‌شناسند و صفر تا صد زندگی او را می‌دانند، بازیگر نمی‌تواند خلق شخصیت کند، چرا که عقبه زیادی در ذهن مخاطب از این شخصیت وجود دارد و امکان خطا هم وجود ندارد. در حالی‌که در سایر نقش‌ها شما می‌توانید به عنوان بازیگر خلق شخصیت کنید به گونه‌ای که برای مخاطب هم باورپذیر باشد؛ اما در اینجا ما با شخصیتی مواجه هستیم که همه او را می‌شناسند و با رفتار، گفتار، منش، حرکت و همه چیز او آشنا هستند؛ بنابراین کار بسیار سختی است و جای هیچ خطایی وجود ندارد. در واقع کوچک‌ترین خطا، خط بطلان بر تمام فعالیت‌های بازیگر است و جای آزمون و خطایی نیست. اینجا آزمونی نیست و باید قبلش همه مراحل صورت گرفته و در بهترین موقعیت اجرا شود.

سریال "روح‌الله"

سریال "روح‌الله" به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی و کارگردانی سیامک صرافت در آستانه ایام ارتحال امام خمینی (ره) و ایام دهه فجر در سال‌های 91 و 92 روی آنتن رفت. این مجموعه تلویزیونی با محوریت زندگی امام خمینی (ره) ساخته شده است. قسمت‌هایی از مجموعه تلویزیونی روح‌الله با عناوین "این هفت نفر"، "پوست انداختن" و "نیمه‌شب" غم و اندوه مردم پس از شنیدن خبر ارتحال (ره) را به تصویر می‌کشد. "روح‌الله" به سفارش گروه مجموعه‌های تلویزیونی شبکه دو و بر اساس فیلمنامه‌ای از سعید نعمت‌الله ساخته شد و بازیگرانی همچون والا شهیری، ‌شایان جلالی، مهدی فقیه، رحمان باقریان، حمیدرضا میلاد، مریم فخر، مهرداد سلیمی، نرگس نافذ، صفرعلی کوهی، مهدی نقد زاده، محمد خدمات، اشکان شریف نژاد، محمدرضا مربی دوست، محمد رشیدی و عزیزالله بیات در این سریال به‌ ایفای نقش پرداختند. این سریال چند قصه انتخابی و اقتباسی بر اساس برداشت‌هایی از زندگی امام (ره) و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی که به دیدارش می‌رفتند را شامل می‌شود.

تله‌فیلم "صنوبر"

مجتبی راعی، دیگر کارگردانی است که به سراغ ساخت اثری سینمایی-تلویزیونی درباره امام خمینی (ره) رفته است. این فیلم ـ مجموعه با نام "صنوبر" مقابل دوربین رفت و بعدها با نام "سال سخت در خمین" در جشنواره فیلم فجر سال 81 نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد. این اثر قرار بود در صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) ساخته و عرضه شود اما با چند سال تأخیر مقابل دوربین رفت. صنوبر به تهیه‌کنندگی مهدی همایون‌فر ساخته شد و محصول سرمایه‌گذاری مشترک موسسه "عروج فیلم" و شبکه یک سیما بود. عروج فیلم یکی از زیرمجموعه‌های موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) است که آثار نمایشی در این زمینه را تولید می‌کند. راعی در این اثر، به مقطع نوجوانی امام و زندگی این شخصیت در فاصله 13 تا 16 سالگی وی می‌پردازد. مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول در ایران همزمان است و با وجود اعلام بی‌طرفی ایران، کشورمان از سوی بیگانگان مورد هجوم واقع می‌شود و روس‌ها از شمال کشور تا قزوین پیشروی می‌کنند و انگلستان نیز فعالیت‌های خود را همچنان ادامه می‌دهد. در چنین شرایطی که کشور در اشغال بیگانگان است، در هر گوشه از کشور ایران هر فردی که 100 سوار دارد، خود را شاه می‌نامد و در محدوده جغرافیایی مشخصی حکومت تشکیل می‌دهد. امیر مفخم یکی از این شخصیت‌هاست که در سریال به آن پرداخته شده است. او که خود زمانی از مشروطه خواهان بود و در فتح تهران نیز حضور داشت، حالا به یک دیکتاتور تبدیل شده است. اتفاق‌هایی که در این سریال روایت می‌شود، تأثیری جدی بر شکل‌گیری شخصیت روح‌الله دارد. ساخت سریال از سال 1380 آغاز شد. دست‌اندرکاران سریال ابتدا قصد داشتند در خمین، محل واقعی وقوع رویدادها، سریال را بسازند اما به دلیل تغییرات فراوان جغرافیایی، امکان فیلمبرداری در این محل وجود نداشت و به همین دلیل تمامی دکورهای سریال در منطقه "کوهپایه" در حوالی اصفهان ساخته شد و سریال در همین منطقه مقابل دوربین رفت. احمد بخشی زاده، جعفر دهقان، جهانگیر الماسی، حسین محجوب، مهوش صبرکن و محمود پاک‌نیت برخی از بازیگران آن هستند. محمود جعفری (شوهرعمه امام)، پریوش نظریه (عمه امام)، زهرا سعیدی (مادر امام) و علی یعقوب زاده (برادر امام) نیز از دیگر نقش‌های این اثر هستند. همچنین ایفای نقش نوجوانی امام خمینی نیز به یک نوجوان نابازیگر سپرده شد که پس از این فیلم، در اثر نمایشی دیگری حضور نیافت. فیلم "صنوبر" هیچ‌گاه امکان نمایش در سینماها را پیدا نکرد و صرفاً پخش تلویزیونی آن توانست مخاطبان را با این اثر آشنا کند.

سریال "سال‌های حادثه"

این سریال در گروه کودک و نوجوان شبکه پنج سیما در 10 قسمت 45 دقیقه‌ایی و در سه فصل تولید شد. فصل اول این مجموعه مربوط به حوادث سال‌های 1342 تا 1357 می‌پردازد. فصل دوم به سال‌های 57 تا 68 اشاره دارد و فصل سوم نیز به سال 91 و زمان حال می‌پردازد. نقطه اتصال این سه فصل نیز شخصیتی به نام "احمدعلی" است که در سال‌های انقلاب به دنیا می‌آید و در 9 سالگی با ارسال نامه‌ای به امام، از علاقه قلبی خود برای دیدار ایشان می‌گوید. او به دعوت امام به تهران می‌آید اما به دلیل فوت امام خمینی (ره)، دیدار در جماران میسر نمی‌شود. احمدعلی در فصل سوم سریال سال 91 به یک دانشمند هسته‌ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم‌های غرب حضوری فعال دارد. به گفته کارگردان این سریال، در این اثر به مسائل سیاسی کشور پرداخته نمی‌شود و بیشتر به مسائل عرفانی و رابطه امام خمینی (ره) با کودکان پرداخته می‌شود. دستمایه تحقیقی و پژوهشی سریال نیز کتابی است که تمام دست خط‌های امام خمینی (ره) زمانی که به نامه‌های کودکان و مردم جواب می‌دادند در آن موجود است. در این سریال مخاطبان با چهره امام خمینی (ره) در دوران کهنسالی مواجه می‌شوند. نکته جالب این است که این نقش ابتدا به ولی‌الله مؤمنی، بازیگر نقش پدر امام در سریال "آفتاب و زمین" پیشنهاد و حتی این بازیگر تست گریم هم شد، اما انتشار تصاویر تست گریم، واکنش‌هایی منفی را پدید آورد و به همین دلیل بازیگری به نام محمد آزادی جایگزین وی شد.

سریال "آفتاب و زمین"

تولید سریال "آفتاب و زمین" در اواخر دهه 70 در تلویزیون آغاز و در اوایل دهه 80 پخش این سریال از شبکه دو سیما آغاز شد. این سریال بر اساس فیلمنامه‌ای از جلیل عرفان‌منش و به تهیه‌کنندگی علیرضا سجادپور ساخته شد. شمقدری پیش از ساخت این سریال اثری مستند با عنوان "روایت انقلاب" را نیز با موضوع زندگی امام خمینی (ره) ساخته بود. این سریال روایت زندگی امام خمینی (ره) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می‌کند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام خمینی (ره) می‌رسد. قرار بود در این سریال ابتدا مقطع تولد امام خمینی (ره) ساخته و در قدم‌های بعدی مقاطع دیگر زندگی ایشان به تصویر کشیده شود، اما ادامه سریال هیچ‌گاه ساخته نشد و صرفاً تا دوران شش ماهگی امام خمینی (ره) را مورد توجه قرار داد. نکته جالب توجه این است که مقطع مورد اشاره سریال، با دوران قاجاریه و حکومت ناصرالدین‌شاه همزمان است و به دلیل تسلط و سلطه خان‌ها بر مناطق مختلف ایران، برخوردهای فراوانی میان آن‌ها و مردم شکل می‌گیرد. در این سریال مرحوم ولی‌الله مؤمنی نقش پدر امام را ایفا کرد. علت اصلی انتخاب وی برای این نقش نیز چهره کمتر شناخته‌شده و تسلط بیانی وی برای خواندن متون و خطابه‌ها بود. حسین انصاری، مرحوم رضا سعیدی، بهمن دان، لعیا باستانی، ثریا سلطانی، ماشاءالله شاهمرادی زاده، برات الله شیبانی، غلامرضا عارف نژاد، مرحوم فرهاد خانمحمدی، مجید عبدالعظیمی و... دیگر بازیگران این سریال بودند. آفتاب و زمین در سال‌های اخیر بارها در قالب سریال و تله‌فیلم از شبکه‌های مختلف سیما پخش شده است. فضای تاریخی سریال و نیز حال و هوای اکشن آن، از نکاتی است که در ساخت اثر برجسته است.

فیلم سینمایی "فرزند صبح"

"فرزند صبح" به کارگردانی بهروز افخمی، روایتی از مقاطع مختلف زندگی امام خمینی (ره) است که البته بیشتر به دوران کودکی ایشان متمرکز شده و بخشی از آن نیز به دستگیری او در پانزده خرداد می‌پردازد. تولید و ساخت این فیلم از سال 1383 آغاز شد و چیزی حدود هفت سال طول کشید تا ساخته شود، اما به دلیل مشکلات فنی و عدیده‌ای که در زمان ساخت این فیلم شکل گرفت، "فرزند صبح" هرگز فرصت نمایش پیدا نکرد. در "فرزند صبح" بازیگرانی چون هدیه تهرانی، محمدرضا شریفی‌نیا، محمدعلی کشاورز، آتیلا پسیانی، الیکا عبدالرزاقی، فرهاد قائمیان و عبدالرضا اکبری ایفای نقش می‌کردند. محمدرضا شریفی‌نیا در این فیلم در نقش سید احمد خمینی و هدیه تهرانی نیز در نقش دایه امام حضور داشتند و عبدالرضا اکبری نیز نقش میانسالی امام را ایفا کرد.

عبدالرضا اکبری که در این فیلم ایفاگر نقش امام (ره) بوده است درباره این فیلم می‌گوید فیلم سینمایی "فرزند صبح" به‌واقع یک کارت‌پستال زیبا از حضرت امام است. یک کارت‌پستال بسیار شیک و جذاب از وقایع تاریخی که باید موقع اکران آن صحبت کرد. در این فیلم من باید نقش امام راحل را ایفا می‌کردم و یکی از نقش‌هایی بود که روی آن بسیار کارکردیم، چراکه نگاه بسیاری را متوجه خودکرده و همه منتظر اکران آن هستند، ضمن این‌که خود فیلم نیز قابلیت بالایی دارد.

وی در خصوص بازی در نقش امام (ره) اظهار کرد: زمانی که نقش به من پیشنهاد شد، بهت‌زده بودم. نمی‌دانستم چطور انتخاب شدم،‌ شباهت‌هایی وجود دارد یا خیر. نقش حضرت امام سختی خاص خودش را داشت، ایشان شخصیتی شناخته‌شده است که بیشتر افراد ویژگی رفتاری ایشان را می‌شناسند و این بازی در چنین نقشی را برای من سخت و دشوار می‌کرد.

تله‌فیلم "یازده دقیقه و سی ثانیه"

این فیلم روایت گروهی از خبرنگاران تلویزیونی است که برای ضبط پیام حضرت امام (ره) در خصوص شروع جنگ تحمیلی در شهریور سال 59 راهی جماران می‌شوند. در این فیلم تلویزیونی، بازیگرانی چون عبدالرضا اکبری، سید ابراهیم بحرالعلومی، یاشار افخمی، رضا صدیق، فرید لطف آور و محمد پیغمبرزاد به ایفای نقش پرداخته‌اند. " یازده دقیقه و سی ثانیه " به کارگردانی بهروز افخمی از محصولات سیمافیلم در سال 1387 است که در بخش مسابقه ویدئویی بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر حضور داشت و توانست توجه منتقدان را به خود جلب کند. داستان این تله‌فیلم با توجه به خاطرات کارگردان و همکارانش در تلویزیون و در روزهای آغازین جنگ تحمیلی شکل گرفته است. عبدالرضا اکبری در این تله‌فیلم بار دیگر در نقش امام خمینی (ره) ایفای نقش کرده است. در واقع اکبری با حضور در این تله‌فیلم تنها بازیگری است که موفق شده تاکنون دوبار در نقش امام خمینی (ره) به ایفای نقش بپردازد و نزدیکترین گریم را به چهره واقعی ایشان داشته باشد.

سریال "آسمان من"

این سریال درباره امنیت پرواز ساخته شد و بخش‌هایی از آن نیز به امام خمینی (ره)، سیدحسن خمینی و شهیدان حمید و مهدی باکری و محسن رضایی می‌پردازد. "آسمان من" در 30 قسمت 45 دقیقه‌ای توسط محمدرضا آهنج کارگردانی و در سال 92 توسط سازمان فرهنگی هنری اوج تولید شد. نقش امام خمینی را در این سریال "صالح میرزا آقایی" ایفا کرد.