جلاس های فوق العاده فلاکت و بدبختی

گروه بین الملل: مسعود اسداللهى تحليلگر مسائل روز خاورميانه در کانال تلگرامی خود اینگونه نوشت: برگزاری همزمان سه اجلاس سران(شورای همکاری خلیج فارس، سران عرب و سازمان همکاری اسلامی) در مکه و در شب های پایانی ماه مبارک رمضان و بعد از حوادث اخیر در الفجیره و حمله پهپادی به خط لوله نفت عربستان، توجه و اهتمام رسانه ای و سیاسی زیادی را به خود جلب نمود.

از مدتی قبل اعلام شده بود که چهاردهمین اجلاس سالیانه سران کشورهای اسلامی که مصادف با پنجاهمین سال تاسیس سازمان همکاری اسلامی هم بود، در مکه مکرمه برگزار خواهد شد و در طی آن، ریاست دوره ای از ترکیه به عربستان منتقل خواهد شد. دولت عربستان تاریخ برگزاری این اجلاس را به گونه ای انتخاب کرده بود تا اجلاس در شب 27 ماه مبارک رمضان یعنی شب قدر به روایت برادران اهل سنت در جوار مسجد الحرام برگزار شود تا بدینوسیله نشان دهد که ریاست دوره ای این کشور به ریاست دوره ای سایر کشورها متفاوت است و عربستان با توجه به اینکه سرزمین "حرمین شریفین" است، به طور منطقی رهبری جهان اسلام را نیز برعهده دارد.

اما در پی بالا گرفتن تنش بین ایران و آمریکا و وقوع حوادثی همچون حمله به تاسیسات نفتی ینبع (که به علت سانسور رسانه ای، بازتاب چندانی نداشت) و حمله به چند نفتکش در سواحل الفجیره و حمله پهپادی به خط لوله نفت عربستان، جو جدیدی بر منطقه حاکم گردید که نگرانی شدید حاکمان عربستان و امارات را در پی داشت. به همین خاطر، این دو دولت با دستپاچگی و در تصمیمی عجولانه تصمیم گرفتند که از فرصت حضور رهبران کشورهای اسلامی در مکه سؤاستفاده نموده و دو اجلاس فوق العاده سران شورای همکاری خلیج فارس و سران عرب را یک روز قبل از اجلاس اصلی برگزار نمایند و با موضع گیری بسیار تند و صریح و آشکار علیه ایران در بیانیه های پایانی آن دو اجلاس فوق العاده، زمینه را برای صدور یک بیانیه مشابه از طرف سران کشورهای اسلامی علیه ایران مهیا نمایند تا ادعا کنند که یک اجماع اسلامی علیه ایران و همپيمانانش شکل گرفته است.

اما از آنجایی که این تصمیم عجولانه و بدون بررسی کافی گرفته شده بود، مقامات عربستانی و اماراتی از این نکته غافل مانده بودند که عملا دو اجلاس فوق العاده در شبی برگزار خواهد شد که فردای آن، روز جهانی قدس بود( شاید هم عمدا این تاریخ انتخاب شده بود تا به زعم خود، روز جهانی قدس تحت الشعاع قرار گرفته و کمرنگ شود).

اجلاس فوق العاده سران شورای (عدم) همکاری خلیج فارس

اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس بدون اینکه پخش مستقیم رسانه ای داشته باشد، برگزار شد زیرا حجم اختلافات عربستان و امارات و بحرین با قطر که به محاصره و تحریم دو ساله این کشور انجامیده و همچنین اختلاف دیدگاه های سلطنت نشین عمان و کویت با عربستان و امارات، به حدی است که عربستان ترجیح داد این اجلاس بدون پوشش رسانه ای انجام شود تا بتواند سرپوشی بر این اختلافات گذارد و یک بیانیه از پیش آماده شده علیه ایران را به نام این شورا منتشر نماید. اما اختلافات درونی این شورا که قابل پنهانکاری نیست، حتی در عکس و تصویر دستجمعی سران آن نیز آشکار بود، به نحوی که امیر کویت و نخست وزیر قطر و نماینده عمان در سمت راست ملک سلمان ایستاده بودند و ملک بحرین و ولیعهد امارات و دبیرکل شورا در سمت چپ وی قرار داشتند. این عکس یادگاری، به نحو آشکاری دو دستگی در این شورا را به نمایش می گذاشت و نشان می داد که بیانیه پایانی، دیدگاه همه اعضای این شورا نیست و عربستان با سؤاستفاده از میزبانی، این بیانیه را به دیگر اعضا تحمیل نموده است. واقعیتی که در تفاوت سخنان ملک سلمان و امیر کویت در اجلاس بعدی یعنی اجلاس سران عرب به خوبی نمایان بود.

واقعیتی که در دو سال گذشته از آن صحبت می شد، در اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس به اثبات رسید که این شورا دچار دو دستگی بارزی شده و دیگری نمی توان از "همکاری و تعاون" بین اعضای آن صحبت کرد، عمان و کویت تلاش برای فاصله گرفتن از سیاست های عربستان را در پیش گرفته و قطر هم از طریق همپيمانی با ترکیه و همکاری با ایران در خلیج فارس، حساب خود را از عربستان جدا کرده و با توجه به تاثیرگذاری شبکه الجزیره بر افکار عمومی جهان عرب، قطر تبدیل به یک چالش جدی برای آل سعود شده است.

در سفر اردیبهشت ماه نگارنده به قطر جهت مشارکت در همایشی مربوط به خلیج فارس، به وضوح حجم دشمنی قطر با عربستان و امارات قابل مشاهده بود. شخصیت های سیاسی، رسانه ای و دانشگاه های قطری در دیدار با نگارنده و دیپلمات های ایرانی به صراحت اعتراف می کردند که به هنگام شروع محاصره قطر توسط عربستان و امارات و بحرین، مقامات قطری پیش بینی می کند که ایران هم برای انتقام گرفتن از نقش قطر در بحران سوریه، به این محاصره خواهد پیوست و آن را تکمیل خواهد کرد و در نتیجه ارتباط زمینی و هوایی قطر با جهان خارج قطع خواهد شد و این کشور مجبور به تسلیم در برابر خواسته های عربستان خواهد گردید. شخصیت های قطری با تعجب و شرمندگی زیاد می گفتند هنگامی که عدم همراهی ایران با محاصره و همکاری ایران با ترکیه در کمک رسانی به قطر را مشاهده کرده اند، به این واقعیت پی برده اند که مقامات ایرانی بر اساس منطق "دولتمردان" تصمیم گیری می کنند، نه براساس منطق "انتقام گیری عشایری" مقامات عربستانی و اماراتی.

این تغییر دیدگاه قطری، در عملکرد شبکه الجزیره نسبت به ایران و حزب الله و حتی انصارالاسلام در یمن کاملا مشهود است. هر چند که موضع قطر و به تبع آن موضع الجزیره نسبت به نظام سوریه هنوز تغییری نکرده است اما تغییر موضع شبکه الجزیره نسبت به ایران در پرونده هسته ای و انتخابات در ایران و موضوع تروریست اعلام کردن سپاه پاسداران از طرف دولت آمریکا و حتی نمایش نام زیبای خلیج فارس در یک برنامه سیاسی مهم، همچنین انعکاس وسیع سخنان دبیرکل محترم حزب الله لبنان و پوشش خبری بیانیه ها و عملکرد انصارالله در یمن، نشانگر تغییر بسیار مثبتی در مواضع قطر و شبکه الجزیره نسبت به ایران می باشد.

آنانی که با حجم تاثیرگذاری شبکه الجزیره بر افکار عمومی جهان عرب آشنا هستند، به خوبی می دانند که این تغییر موضع قطر و الجزیره تا چه حد به نفع ایران و همپيمانانش است. چند سال قبل در یک پژوهش رسانه ای در رژیم صهیونیستی اعلام شده بود که 75 درصد مخاطبان عرب در اختیار شبکه الجزیره و 25 درصد باقیمانده در اختیار بقیه شبکه های خبری عربی می باشند.

اجلاس فوق العاده سران عرب در مکه

ساعتی پس از اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس، اجلاس فوق العاده سران عرب در همان مکان برگزار شد. این اجلاس با سخنرانی بسیار تند ملک سلمان و احمد ابوالغیط (دبیرکل اتحادیه عرب) علیه ایران شروع شد و سپس 11 نفر از رهبران کشورهای مختلف جهان عرب به سخنرانی پرداختند ولی به بهانه اذان صبح، جلسه بدون سخنرانی نمایندگان 10 کشور عربی دیگر خاتمه یافت. در پایان این جلسه، بیانیه پایانی قرائت شد که 10 بند داشت وهمه این بندها علیه ایران و انصارالله با ذکر نام آنها بود. بیانیه ای که هیچ سنخیتی با سخنان دیگر رهبران عرب در این اجلاس نداشت، در بامداد روز قدس در حد یک سطر و نیم (نه در حد یک بند مستقل) به موضوع فلسطین پرداخته شده بود و هیچ اشاره ای حتی گذرا به موضوع یمن نشده بود.

رهبران کویت، تونس، مصر، اردن، عراق، حکومت خودگردان فلسطین، موریتانی، جیبوتی، کومور، نخست وزیر لبنان و رئیس شورای نظامی سودان در این اجلاس سخنرانی کردند و هر چند که حمله به الفجیره و خط لوله نفت عربستان را محکوم نمودند اما برخلاف خواست عربستان، نامی از ایران نبردند و فقط امیر کویت و آن هم به صورت بسیار گذرا و پس از صحبت در مورد فلسطین، لیبی، سوریه و یمن، اشاره ای به ایران داشت. نکته قابل توجه این بود که به غیر از امیر کویت، به هیچیک از اعضای دیگر شورای همکاری فرصت صحبت داده نشد تا امکان موضع گیری برای قطر و عمان فراهم نشود، مواضع امارات و بحرین نیز که به طور کامل در سخنان ملک سلمان منعکس شده بود. اما رئیس جمهور مصر که همبستگی قوی خود با عربستان و امارات را اعلام کرد، نامی از ایران نبرد. بهترین موضع گیری را رئیس جمهور عراق انجام داد که به صراحت اعلام کرد، امنیت ایران امنیت جهان عرب است و به جای تقابل و دشمنی، خواستار گفتگوی جهان عرب با ایران گردید. حتی نخست وزیر لبنان هم که یک سال قبل توسط محمد بن سلمان در عربستان بازداشت شده بود، به رغم اعلام همبستگی با عربستان، از ذکر نام ایران خودداری کرد. ابومازن به "معامله قرن" و موضوع فلسطین پراخت و خواستار آن شد که یک بند مستقل در رد معامله قرن در بیانیه پایانی گنجانده شود که در نهایت این خواسته وی هم عملی نگردید. به رغم چنین سخنرانی هایی، بیانیه پایانی با ذکر نام ایران و انصارالله در همه بندهای آن، نشان داد هیچ تناسبی بین سخنان رهبران جهان عرب و بیانیه پایانی وجود ندارد.

بعضی از رهبران جهان عرب از جمله رئیس جمهور عراق قبل از قرائت بیانیه پایانی، سالن اجلاس را به عنوان اعتراض ترک کردند اما تلویزیون عربستان به نحوی از دقایق پایانی اجلاس تصویربرداری می کرد که این خروج اعتراض آمیز در تصاویر منعکس نشود. در پایان هم دولت عراق رسما اعتراض خود را به محتوای بیانیه پایانی اعلام کرد که توسط دبیرکل اتحادیه عرب رسما اعلام شد و مشخص گردید به رغم تلاش ها و هزینه های فراوان عربستان، حتی در میان رهبران جهان عرب نیز اجماع نظر علیه ایران وجود ندارد.

در بیانیه پایانی، نه تنها هیچ اشاره ای به بحران لیبی، سوریه و یمن وجود نداشت بلکه به موضوع های مهم دیگری همچون انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس، به رسمیت شناختن شهر قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی، به رسمیت شناختن الحاق جولان إشغالی به رژیم صهیونیستی و معامله قرن نیز پرداخته نشده است.

متن بیانیه پایانی فاقد منطق دیپلماتیک بوده و هیچ نوع مکانیزم واحد عربی برای اقدام مشترک علیه آنچه خود آنها "دخالت های ایران در امور جهان عرب" می نامند، مطرح نشده است. مثلا در خواست برای قطع روابط و یا کاهش سطح روابط با ایران مطرح نگردیده که این خود نشانه دیگری از نبود اجماع نظر عربی ضد ایران می باشد. این بیانیه نشان داد که به رغم تلاش های عربستان برای هیمنه بر جهان عرب، اما جهان عرب فاقد رهبری واحد می باشد و هر دولت عربی، دیدگاه های خاص خود را در مورد بحران های مختلف منطقه ای دارد.

شاید بهترین تعبیر در مورد اجلاس سران عرب همان تعبیری باشد که سهوا بر زبان ملک سلمان جاری شد. وی که به علت کهولت سن به سختی صحبت می کند، حتی به هنگام قرائت از روی متن مکتوب هم دچار اشتباهات فاحش می شود. ملک سلمان در صحبت های خود به جای گفتن "القمة الطارئة" ( اجلاس فوق العاده سران عرب) این چنین گفت: "القمة الطارقة" (اجلاس سران فلاکت و بدبختی). این اشتباه سهوی، بیانگر واقعیت رهبری در جهان عرب و به خصوص دولت های عربی خلیج فارس می باشد که به رغم ثروت های نفتی و به رغم حمایت های آمریکا و اسرائیل و جهان غرب از این رهبران عرب، دولت های عرب به "ورشکستگی سیاسی و فلاکت اجتماعی و بدبختی منطقه ای" مبتلا شده اند.

این فلاکت و بدبختی و جهالت رهبران کشورهایی همچون عربستان و امارات به جایی رسیده که با برگزاری این دو اجلاس فوق العاده و شتاب زده، ندانسته بزرگترین خدمت را به ایران و محور مقاومت نمودند و در روز جهانی قدس، چهره ضدفلسطینی خود را در بیانیه پایانی به وضوح نشان دادند. دبیرکل محترم حزب الله لبنان نیز در سخنرانی خود به مناسبت روز جهانی قدس به این موضوع پرداخت و با بیانی شیوا، بسیار روشن، مستدل و مبسوط، به افشاگری علیه عربستان پرداخت. شایان ذکر است که از چند روز قبل، سفرای عربستان و امارات در بیروت با شبکه های مهم تلویزیونی لبنان تماس گرفته و خواستار عدم پخش سخنرانی آقای سید حسن نصرالله در روز قدس شده بودند. اما با پخش این سخنرانی توسط رسانه های محور مقاومت و پخش و زیرنویس کردن محورهای مهم آن توسط شبکه الجزیره، این سخنرانی انعکاس وسیعی در جهان اسلام پیدا کرد و پژواک آن به گوش سران کشورهای اسلامی در مکه رسید.

در جوی مملو از نارضایتی افکار عمومی در جهان اسلام، اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی در مکه و در شب قدر ( به روایت برادران اهل سنت) برگزار شد. اشتباه بزرگ عربستان در برگزاری دو اجلاس فوق العاده در بامداد روز قدس و نپرداختن به موضوع فلسطین و تمرکز غیرعقلایی و غیرمنطقی بر دشمنی ایران، تاثیر خود را بر شرکت کنندگان در اجلاس سران کشورهای اسلامی گذارده بود.

خبرنگار سایت "ایندیپندنت عربی" در گزارشی از مکه، از تاخیر در شروع جلسه سران اسلامی به علت اختلاف نظر شدید بین رهبران کشورهای اسلامی با عربستان در مورد دشمنی با ایران و نحوه نگارش بیانیه پایانی اجلاس خبر داد.

با شروع اجلاس در ساعت یک بامداد به وقت مکه، مشخص شد که سران کشورهای اسلامی غیرعرب تسلیم خواسته و فشارهای عربستان نشده و حاضر به دشمنی با ایران نیستند. این نکته آن چنان در سخنان رهبران و نمایندگان کشورهای ترکیه، نیجریه، بنگلادش، پاکستان، سنگال و .... مشخص بود که حتی امیر کویت و رئیس جمهور مصر و پادشاه اردن و رئیس جمهور تونس را وادار کرد که سخنانی معتدل تر از آنچه شب قبل در اجلاس سران عرب گفته بودند، بگویند. هیچ اشاره ای به ایران نشد و صرفا در صحبت های تعدیل شده ملک سلمان اشاره به "حوثی های مورد حمایت ایران" گردید.

بیانیه پایانی اجلاس سران اسلامی نیز با توجه به برگزاری پرشکوه مراسم روز قدس و انعکاس رسانه ای ان، به طور استثنایی به موضوع فلسطین و تحولات آن پرداخته و اجلاس سران کشورهای اسلامی را به شکل بارزی به اجلاسی در مورد فلسطین و مخالفت با معامله قرن تبدیل کرده بود، به گونه ای که عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان مجبور شد در کنفرانس مطبوعاتی بعد از اجلاس شرکت کرده و برای کاستن از خشم آمریکا و اسرائیل از اجلاس مکه، خواستار ازسرگیری مذاکرات بین دو طرف فلسطینی و اسرائیلی شود.

در مجموع باید گفت که همانطور که اجلاس ورشو در چند ماه قبل با شکست کامل روبرو شد و دیگری صحبتی از آن اجلاس نیست، تلاش هایی عربستان و امارات برای سؤاستفاده از برگزاری اجلاس سازمان همکاری اسلامی در مکه نیز با شکست کامل روبرو شد و چند روز دیگر هیچ صحبتی از آن نخواهد بود.

برگزاری دو اجلاس فوق العاده در کنار اجلاس سران اسلامی را یکی از چهره های رسانه ای جهان عرب به طنز اینگونه توصیف کرده است: "در یک اجلاس شرکت کنید تا بتوانید در دو اجلاس دیگر، حضور مجانی داشته باشید".

ومکروا و مکرالله والله خیر الماکرین