چارچوب سازی «گام دوم» و درهم تنیدگی آرمان و واقعیت

گروه سیاسی: مصطفی غفاری پژوهشگر و استاد دانشگاه طی یادداشتی در روزنامه خراسان که پیرامون بیانیه اخیر رهبر انقلاب در مورد گام دوم انقلاب نگاشته معتقد است:آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر انقلاب در یک کنش راهبردی، این چارچوب‌سازی را در پیامی با عنوان «گام دوم» در کمتر از 6000 واژه پیش روی مردم ایران گذاشته و فراخوان گام دوم انقلاب اسلامی را برای 40 سال آینده منتشر ساخته است.

به گزارش بولتن نیوز، متن کامل این یادداشت از این قرار است:

انقلاب مثل هر موجود زنده و بالنده، وقتی به آستانه 40 ‌سالگی می‌رسد، باید برگردد و به پشت سر خودش نگاه کند. «راه طی‌شده» را با دقت ببیند؛ گام‌های بلند پیشرفت یا کج‌روی‌ها و سستی‌های خودش را به یاد بیاورد؛ نگاهی هم به مختصات خودش روی نقشه راه کند و موانع و امکانات را تشخیص بدهد. فراتر از این، وقتی انسان و جامعه پخته در کوره رخدادهای تلخ و شیرین می‌خواهد دستاوردهایش را تحویل نسل بعدی بدهد و از آن ها انتظار تداوم شایسته‌تر و بهینه‌تر داشته باشد، وسواس بیشتری به خرج می‌دهد.

شرح بایسته این کار حتماً کتاب‌ها خواهد شد اما گاه می‌توان با به دست دادن چارچوبی برای تصویر درست و تصمیم بهنگام، در این زمینه راه میان‌بر را نشان داد؛ به‌خصوص در شرایطی که افکار عمومی در معرض «وسوسه تصاویر مخدوش» قرار گرفته و در آستانه سردرگمی از گذشته، اکنون و آینده انقلابی است که چارچوب‌های کهنه را شکست و طرحی نو برای نظم مدنی ـ سیاسی مبتنی بر دین در دنیای امروز درانداخت.

آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر انقلاب در یک کنش راهبردی، این چارچوب‌سازی را در پیامی با عنوان «گام دوم» در کمتر از 6000 واژه پیش روی مردم ایران گذاشته و فراخوان گام دوم انقلاب اسلامی را برای 40 سال آینده منتشر ساخته است. این چارچوب مبتنی بر یک نوع عقلانیت است که از سویی بر مقایسه‌ای میان خود با دیگران و اکنون با گذشته استوار است و از سوی دیگر در شناسایی مسائل و همچنین درباره راهکارهای پیشنهادی مدبرانه خردمندانه «تفکیک» می‌کند و در نهایت دعوتی است به توسعه روشنفکری واقعی در مقام تحلیل سیاسی.

مخاطب عام این پیام، همه مردم ایران ـ فارغ از گرایش‌های مذهبی، سیاسی و... ـ هستند. این را از طلیعه پیام که با درود به اصحاب برگزیده و شایسته پیامبر (ص) آغاز شده، می‌توان به روشنی دریافت. از سوی دیگر در جای جای پیام، مخاطب هدف به‌طور صریح جوانان هستند و در واقع با آنان مکاتبه و مخاطبه شده و در پایان نیز به آنان سلام ویژه داده شده است. تأکید رهبری آن است که چشم امید به تداوم مسیر و حل مشکلات به چشم جوانان است؛ از اجرای موسع عدالت و رفع محرومیت و فساد تا تحقق سبک زندگی اسلامی ایرانی.

می‌توان احتمال داد که واکنش‌هایی از سنخ تخریب خصمانه یا تملق متعصبانه بلافاصله با حجمی بالا فضای رسانه‌های بیگانه یا خودی را در این مورد پر کند. اما مرور چند نکته راهبردی، می‌تواند مهندسی کلی این پیام را به دست مخاطب بدهد تا دچار اعوجاج تحلیلی نشود.

پیشینه

آن هایی که دنبال پیشینه چنین کنش‌هایی در طول رهبری ایشان هستند، خوب است پیام رهبری در نخستین سالگرد رحلت امام خمینی (14 خراد 1369) و نیز پیام در بیستمین سالگرد پیروزی انقلاب (22 بهمن 1377) را بخوانند. یکمی با 12 اصل در واقع رهیافت رهبری آیت‌ا... خامنه‌ای را نشان می‌دهد و دومی پنج دستورالعمل برای تداوم جریان انقلاب را با ملت ایران در میان می‌گذارد.

درهم تنیدگی آرمان و واقعیت

پیش از هر چیز باید دقت کرد که این یک متن مکتوب است و طبیعتاً دقت‌ها در گزینش مضامین و کلمات و عبارات در آن به حداکثر رسیده است. پس خوانش آن نیز درخور فرصت گسترده و دقت بیشتری است.

سویه‌های آرمان‌گرایانه در این متن به دقت با بایسته‌های واقع‌بینانه تنیده شده؛ چه هنگامی که اصول آرمانی انقلاب را سر دست می‌گیرد و به دنبال کردن آن ها افتخار می‌کند و چه هنگامی که نقد عملکرد نیروهای انقلاب در فاصله‌گیری از همان اصول یا محقق‌سازی آن ها را به مخاطب عرضه می‌کند. برای این منظور، هم به یادآوری دستاوردها می‌پردازد، هم مخاطب را به مقایسه تطبیقی کارنامه‌ها فرا می‌خواند؛ هم انعطاف و نقدپذیری را به رسمیت می‌شناسد و هم نوید عدم تجدیدنظر و انفعال می‌دهد. هم شروع سازندگی انقلاب را از نقطه صفر یادآوری می‌کند که میراث حکومت خودکامه وابسته پهلوی بوده و هم سنگ‌اندازی همیشگی دشمن در مسیر را می‌بیند. با این‌همه مطابق روال، دشمن اصلی را در درون می‌جوید و موانع بیرونی را قابل عبور معرفی می‌کند. ضمن آن که تکلیف برخی مباحث چالشی در ذهنیت عمومی مثل «نقش حکومت در مورد بهشتی یا جهنمی شدن مردم» و «نقش اقتصاد در دین و دنیای مردم» را روشن می‌کند.

به‌طور فشرده، رهبر چارچوب‌ساز در هفت سرفصل عمده توضیح می‌دهد که بعد از انقلاب «از کجا شروع کردیم؟»، در این مسیر «رویکردمان چه بوده؟»، اکنون «چه ظرفیت‌هایی داریم؟» و برای آینده «برنامه عمل‌مان چیست؟». از جمله چیزهایی که باعث این فشردگی و در عین حال رسایی متن پیام شده، استفاده به‌جا از «استعاره»هاست. این استعاره‌ها هم به ارائه تصویری سرراست کمک می‌کند و هم به انگیزش برای تصمیم و عمل دامن می‌زند.