موسیقی مذهبی ایرانی را درست بشناسید

به گزارش بولتن نیوز، هوشنگ جاوید ـ پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ـ درباره فعالیت در حوزه موسیقی مذهبی گفت: در هر جامعه‌ای یکسری نظام نمادین وجود دارد که مردم بر اساس آن‌ها دارای اعتقادات مختلف هستند و برخی از اصول زندگی خود را نیز بر پایه این قوانین انتخاب می‌کنند.

او در همین راستا ادامه داد: اگر بخواهیم در ایام عزاداری کنسرت برگزار کنیم باید محتوای آن را متناسب با ایام مربوطه انتخاب کنیم؛ چراکه هر چیزی باید در زمان و مکان مناسب انجام شود؛ به عنوان مثال نمی‌توان در فصل تابستان لبو فروخت چراکه خریدار نخواهد داشت.

جاوید افزود: در جامعه ما نیز خیلی کارها بر اساس باور مردم صورت می‌گیرد و قاعدتا باور مردم نیز قوانین خاصی را به دنبال خواهد داشت. حال از آنجا که موسیقی با ذائقه مردم سر و کار دارد باید توجه داشته باشیم که از چه نوع موسیقی و با چه کاربردی در هر ایامی استفاده می‌کنیم.

او همچنین بیان کرد که به‌ تازگی‌ برخی از فعالان موسیقی می‌خواهند با استفاده از عنوان کنسرت «مذهبی» در ایام عزاداری راه را برای برگزاری کنسرت خود باز کنند، گرچه که عنوان کنسرت «مذهبی» مهم نیست، نحوه اجرای آن حائز اهمیت است.

این کارشناس موسیقی ادامه داد: آن چیزی که من تا به‌ حال از اجراهای مذهبی و یا متناسب با ایام عزاداری دیده‌ام، هیچ‌کدام با یک تعریف درست از موسیقی مذهبی هم‌خوانی نداشتند. به‌گونه‌ای که حتی سازهایشان نیز اروپایی بود. حتی اگر بخواهیم در این ایام یک کنسرت موسیقی ایرانی داشته باشیم باید این کار را متناسب با ایامی که در آن هستیم انجام دهیم؛ البته این امر برای خیلی‌ها حائز اهمیت نیست و متناسب بودن را خیلی نمی‌پسندند، چراکه اصولا در همه‌ی اشکال هنر یک نوع جلوه‌ی اعتراضی وجود دارد و همین جمال اعتراضی در هنر می‌تواند باعث اتفاقات زیادی شود.

او افزود: به‌ همین دلیل نیز اگر از چگونگی نحوه انجام برگزاری اینگونه کنسرت‌ها خود آگاهی نداشته باشیم، نتیجه کار می‌تواند تأسف‌بار باشد.

جاوید در ادامه سخنان خود بیان کرد: اگر برای برگزاری کنسرت در ایام عزاداری حامی مالی و سرمایه‌گذار وجود داشته باشد، سمفونی‌های ویژه یا موسیقی‌های ارکسترال متناسب با این ایام چه باکلام و چه بی کلام با سمت و سوی معنوی می‌توانند مجوز بگیرند و اجرا داشته باشند.

او همچنین تأکید کرد که برای برگزاری کنسرت‌ در این ایام بهتر است ترکیب ارکستر، آهنگسازی و شعر ایرانی باشد و بیشتر از سازهای ایرانی استفاده شود تا خارجی.

این کارشناس موسیقی معتقد است که ارائه درست کنسرت در ایامی همانند محرم و صفر می‌تواند الگوی خوبی برای آیندگان باشد.

وی در همین راستا افزود: ولی اگر این الگوها به‌ طور نامناسب، دل‌بخواهی و بدون یک طراحی دقیق علمی باشد، نه تنها وضعیت را تغییر نخواهد داد بلکه به بدنه فکری و باورمدار جامعه و همچنین به فرهنگ و هنر نیز آسیب خواهد زد.

این پژوهشگر موسیقی در ادامه سخنانش بیان کرد که ورود موسیقی‌های غربی همانند «پاپ» به کشور باعث از بین رفتن هویت موسیقی اصیل ایرانی شده است، به‌همین دلیل نیز لزومی ندارد از این نوع موسیقی در ایامی همانند محرم و صفر استفاده کنیم.

او در ادامه توضیح داد: موسیقی که در حال حاضر به مخاطب تحویل داده می‌شود به‌هیچ عنوان موسیقی ایرانی نیست؛ چراکه سازها، آواز، تنظیم موسیقی، سبک و... همه خارجی هستند. جالب است بعضی‌ها نیز این نوع موسیقی را که «پاپ» نام دارد، «جوان پسند» می‌خوانند و معتقدند پرداختن به این نوع موسیقی ایرادی ندارد؛ درحالی که این تفکر غلط است. زیرا یکی از اشکالاتش این است که آرام آرام لباس موسیقی اصیل ما را درمی‌آورد و همه چیز آن را نابود می‌کند.

جاوید درباره موسیقی مذهبی در ایران گفت: ما موسیقی مذهبی داریم ولی تولیدی به مناسبت این ایام به‌صورت جدی نداریم. البته رسانه به‌طور کلی یک سری کارها در این زمینه انجام داده است.

او افزود: در بازار عمومی تلاش‌هایی برای تولیدات متناسب با ایام محرم و صفر صورت گرفت ولی نتیجه کار خیلی موفق و ادامه‌دار نبود. به نظر من شهرام صارمی (موسیقی‌دان) با اثر «سر به نِی» از جمله افراد موفق در زمینه آهنگسازی موسیقی مذهبی بوده است. همچنین سید محمد میرزمانی و یا تورج زاهدی هم آثار ماندگاری را در این زمینه خلق کرده‌اند.

وی تصریح کرد: آهنگسازی‌هایی که در شاخه موسیقی «پاپ» با تِم مذهبی انجام شده‌اند جای تأسف دارند و نمی‌دانم به‌ چه صورتی مجوز گرفته‌اند.

جاوید با بیان اینکه در ایران تعریف دقیق و درستی از موسیقی مذهبی وجود ندارد، گفت: ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که شاخه‌های موسیقی مذهبی حتی باوجود دانشگاه و مراکز متعدد آموزشی و پژوهشی، شناخته شده نیست.

او اضافه کرد: تا به حال هیچ مرکز آموزشی و پژوهشی مرتبط با موسیقی و یا حتی وزارت ارشاد و فرهنگ، اقدام خاصی در جهت شناساندن شاخه‌های موسیقی مذهبی نکرده‌اند. پس در چنین جامعه‌ای خیلی نمی‌توان انتظار داشت در راستای موسیقی مذهبی فعالیت خاصی انجام بگیرد.

این پژوهشگر موسیقی نواحی اظهار کرد که موسیقی مذهبی در ایران برای سوگ و شور بیش از ۵۰ تا ۶۰ شاخه دارد، ولی شیوه‌ و ترکیب‌های اجرایی آنها و همچنین تجزیه تحلیل مناسبی در این موسیقی صورت نگرفته است.

وی در این زمینه گفت: خود من به عنوان یک پژوهشگر توانسته‌ام سه‌ یا چهار بخش از این موسیقی را به جامعه معرفی کنم. «مناقب خوانی» را برای اولین بار به جامعه معرفی کردم. بعد از آن نیز «مدح خوانی» و «مناجات خوانی» و «معراج نامه خوانی» را به‌همراه شاخصه هایشان به‌طور کامل در یک همایش پژوهشی و علمی معرفی کرده‌ام.

او همچنین اعلام کرد که در حال حاضر جامعه به‌خصوص قشر جوان، فرق بین مرثیه، نوحه و مصیبت را نمی‌داند.

جاوید در ادامه گفت: زمانی که این ناشناختگی درباره موسیقی مذهبی وجود دارد چگونه می‌خواهیم با موسیقی ارکسترال، کار مذهبی انجام دهیم؟ قائدتا در قدم اول باید یک شناخت درباره موسیقی مذهبی پدید آید، سپس به‌دنبال سبک‌های دیگر موسیقی و استفاده از آنها برای مذهب برویم.

او افزود: در حال حاضر می‌بینم که منظور خیلی‌ها از موسیقی‌های آیینی صرفا موسیقی‌هایی با درون‌مایه‌های دینی و مذهبی است، در حالی که این دیدگاه درست نیست. ما آیین‌های حماسی، پهلوانی، پیوند، کار و ... داریم که از لحاظ موسیقایی تعریف شده‌اند.

جاوید با اظهار اینکه نیاکان ما به‌خوبی از آواز برای ایام مختلف استفاده می‌کرده‌اند، تصریح کرد: در گذشته از آوازهای دینی ـ مذهبی که به‌شکل تقویمی بوده بهره می‌گرفته‌اند. این آوازهای تقویمی دو شاخه قومی ـ ملی و دینی ـ مذهبی را دربرمی‌گیرند؛ برای نمونه آواز سحرخوانی در شاخه دینی ـ مذهبی قرار می‌گیرد و مختص ماه رمضان است.

او افزود: آوازهایی که برای پیشواز ماه محرم یا ماه رمضان خوانده می‌شده، جزو آوازهای تقویمی مذهبی قرار دارد؛ این آوازها آیین‌های خاص خود را داشته‌ ولی امروزه دیگر به این موارد توجهی نمی‌شود.

جاوید در پایان سخنان خود در پاسخ به راهکار پیشنهادی‌اش برای معرفی شاخه‌های موسیقی مذهبی، گفت: من و دوستانم طرح‌های مختلفی را به جهت تحقیق و پژوهش برای معرفی شاخه‌های موسیقی مذهبی به دستگاه‌های مختلف ارئه داده‌ایم ولی هر با با ادعای نبود بودجه برای این کار روبه‌رو می‌شدیم.

این کارشناس موسیقی در پایان گفت: وزارت ارشاد می‌تواند یک تیم پژوهشی خوب را برای معرفی شاخه‌های موسیقی مذهبی کنار هم جمع کند و آنها را موظف به شناسایی شاخه‌های موسیقی مذهبی کشور کند. ولی به‌ نظر من از آنجا که این کار به بودجه و هزینه بالا نیاز دارد، در شرایط حاضر کسی چنین قدمی برنمی‌دارد.