روزنامه های مکتوب در برزخ دنیای آنالوگ و دیجیتال

در این میان برخی از کارشناسان رسانه ای، افت تیراژ روزنامه ها را منطقه ای و مختص برخی از کشورها می دانند و معتقدند چنین اتفاقی در همه جای جهان نیفتاده است و در برخی از کشورها، روزنامه ها همچنان توانسته اند قدرت و جایگاه خود را حفظ کنند به عنوان مثال در ژاپن و یا امریکا کاغذ همواره اهمیت دارد و مردم مانند گذشته به رسانه های چاپی و کاغذی مراجعه می کنند.
حال آنکه عده ای دیگر از کارشناسان با توجه به روند جهانی شدن و نقش پر رنگ تکنولوژی ها در رسانه ها، آینده مطبوعات مکتوب را کم رنگ و در حال زوال می دانند و تنها راه ادامه حیات آن ها را در بروز شدن و سازگاری آن ها با شرایط کنونی می دانند. به عنوان مثال تبدیل روزنامه های چاپی به روزنامه های آنلاین به عنوان یکی از روش های سازگاری با شرایط کنونی عنوان شده است.
در هر حال، مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی طی سالیان دراز بارها به چالش کشیده شده اند و در عصر حاضر به دلیل رشد و پیشرفت فناوری و اطلاعات، با این دغدغه مواجه هستند که چگونه می توانند بقا داشته باشند و از برزخ کنونی یعنی دنیای آنالوگ و دیجیتال نجات یابند.
در این خصوص گفت و گوهایی با یاشار سلطانی سردبیر سایت اسکان نیوز و علی شاکر دانشجوی دکترای علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفت که در ادامه به ارائه نظرات آن ها پرداخته می شود.
سلطانی در مورد وضعیت رسانه های دیجیتال و روزنامه های چاپی در دنبای کنونی گفت: همچنان شاهد یک دوران گذار از سمت رسانه های چاپی به سمت رسانه های دیجیتال در جهان هستیم. این پدیده در همه جای جهان نیز ساری و جاری است. در رقابت وجود میان رسانه های دیجیتال و روزنامه های چاپی، روزنامه ها عقب افتاده اند. یعنی اگرچه ما امروزه روزنامه داریم، اما برخلاف اسمشان اخبار روز گذشته را پوشش می دهند. سرعت انتقال اطلاعات روزنامه ها بسیار پایین است و این امر بطور اتوماتیک در حال روی دادن است.
وی درباره وضعیت روزنامه های چاپی در ایران و دیگر کشورها می گوید: در برخی از کشورها مثل ژاپن، روزنامه ها همچنان با استقبال بسیاری از مردم رو به رو هستند. چون فرهنگ مطالعه در این گونه از کشورها وجود دارد امری که در ایران به ندرت دیده می شود.
این کارشناس رسانه افزود: چند روز پیش یکی از مجلات امریکایی تولد 175سالگی اش را گرفت. یعنی 175 سال این نشریه چاپ و منتشر می شود، اما در ایران تا روزنامه جدیدی بخواهد جا بیفتد با حکم قاضی مبنی بر توقیف آن مواجه می شود. نتیجه این امر آن می شود که مردم کمتر با آن روزنامه عادت می کنند. در حالی که روزنامه باید سال های سال کار کند تا اعتماد مردم را بدست بیاورد . در کشور ما تصمیماتی یک شبه مبنی بر توقیف روزنامه ها گرفته می شود که مانع از ادامه فعالیت آن ها می شود.
سلطانی در خصوص جنبه های مثبت و منفی رسانه های دیجتال افزود: پخش اخبار جعلی و دروغ از طریق رسانه های دیجیتال بسیار شایع و معمول است. چیزی که در رسانه های چاپی به ندرت دیده می شود. از طرف دیگر سرعت انتقال اطلاعات در رسانه های دیجیتال بسیار است و این امر در کنار مزیت بودن، سبب شده است تا بیشتر مخاطبان سطحی نگر و تیتر خوان شوند . اما از طرف دیگر به دلیل همین سرعت رسانه های دیجیتال، هرازگاهی شاهد موجی هستیم که در اثر ماهیت خبر ایجاد می شود. برای مثال اگر تصویر جسد کودک پناهجوی در کنار ساحل (مدیترانه) یادتان باشد، باید بگویم که فضای مجازی کاری کرد که این خبر در سراسر جهان بازتاب بسیاری داشته باشد و حتی تصمیم گیری هایی هم در سراسر جهان در همین ارتباط گرفته شده است.
وی در رابطه با مزایای روزنامه های چاپی نیز گفت: اکنون بیشتر روزنامه ها به سمت تحلیل رفته اند و این یک اتفاق خوبی است. وقتی خبری که امروز روی داده است و فردا چاپ می شود، در کنارش تحلیل و بررسی هم گذاشته می شود و امر مهم، نیز همین تحلیل ها هستند. از مزایای دیگر روزنامه ها اصالت و ماندگاری آن ها است. هر ساله به مناسبت سالگرد انقلاب شاهد این هستیم که صفحه اول روزنامه کیهان با این تیتر که ' شاه رفت' یا 'امام آمد' در رسانه های مختلف بازنشر می شود. در واقع این امر اصالت و ماندگاری روزنامه ها را نشان می دهد. شما می توانید آرشیو روزنامه ها را داشته باشید. مثلا شما می توانید آرشیو همشهری یا کیهان را ببینید چون جمع آوری شده اند اما در رسانه های دیجیتال و شبکه های مجازی این گونه نیست. مثلا خیلی از مطالبی که من در سایت نوشته ام باید در گوگل جستجو کنم تا آنها را پیدا کنم در حالیکه روزنامه با آرشیو بندی می تواند همیشه در دسترس باشد.
سلطانی اضافه کرد: از طرف دیگر جنس کاغذ و لمس آن و حتی روحی که در کاغذ وجود دارد حس نوستالژیکی را به وجود می آورد که رسانه های دیجیتال فاقد آن ها هستند و این یکی دیگر از مزایای مهم روزنامه های چاپی است.
وی از دیگر مزایای روزنامه های چاپی را برخورداری از شورای سردبیری و ویراستاری دانست، چیزی که در رسانه های دیجیتال وجود ندارد و همین امر سبب می شود اخباری که در رسانه های دیجیتال منتشر می شوند ارزش های خبری لازم را نداشته باشند.
وی با ارائه راهکارهایی برای حفظ و بقای اصالت روزنامه ها از آن جمله دادن یارانه، گفت: لازم است تا در این باره توجه و سوبسید خاصی از سوی دولت برای روزنامه ها در نظر گرفته شود. این امر سبب می شود روزنامه نگاری به عنوان شغلی که که فارغ از سودآوری است، همچنان بتواند به فعالیت خود ادامه دهد و جایش را در میان رسانه های دیجیتال حفظ کند. دولت همچنین باید فرهنگ کتاب خوانی را در کشور جا بیندازد و مردم را به اشکال مختلف به کتاب و کتاب خوانی تشویق کند.
سلطانی بیان داشت: همچنین جایگاه روزنامه ها باید مشخص شود. خیلی از روزنامه نگاران نسبت به گذشته بی انگیزه شده اند و حتی اخبار تولیدی خودشان را نگاه نمی کنند پس دولت باید نه تنها نگاه ویژه ای به این گروه داشته باشد بلکه حمایت ویژه ای هم از آنها به عمل آورد. امروزه اکثر روزنامه نگاران تبدیل به روابط عمومی چی شده اند. چون روزنامه ها ماندگار نیستند و از ثبات لازم برخوردار نیستند لذا روزنامه نگاران به لحاظ مالی و بیمه، جذب احزاب و گروه های مختلف شده اند تا بتوانند به لحاظ مالی حمایت شوند و به کارشان ادامه دهند.
علی شاکر نیز در خصوص وضعیت رسانه های دیجیتال و روزنامه های چاپی عنوان داشت: مشخص است که بحران کاغذ با روزنامه‌های ایرانی چه کرده است. مدیران روزنامه‌های بزرگ اکنون از هم کاغذ قرض می‌کنند و حجم آگهی‌های کاغذی چنان کم شده است که نمی‌دانند با نیروهای مازاد خویش در سازمان رسانه‌ای چه کنند.
وی افزود: معمولا رسانه‌های جدید همیشه برای بازار رسانه‌های پیش از خود، تهدید محسوب می‌شدند، ولی در این میان رسانه‌ها سعی کرده‌اند کارویژه‌ها و وظایف خود را ارتقا دهند تا همچنان در رقابت‌های رسانه‌ای باقی بمانند. این بار به نظر می‌رسد موضوع بر سر رقابت میان روزنامه و رادیو نیست که روزنامه‌ها به سمت مطالب تحلیلی‌تر بروند و همچنان در میدان رقابت باقی بمانند بلکه این روزها مخاطب‌ِ مصرف‌زده هر آنچه می‌خواهد از دل پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌یابد. از آن مهمتر فرد دیگر مخاطب نیست بلکه نقش «کاربر» را نیز دارد یعنی خود فرد هم به یک تولیدکننده تبدیل می شود. این هیاهوی اخبار ذهن و حافظه محدود ما را خسته کرده است و تنها به خواندن اتفاق‌ها(معمولا اتفاق‌‌های بد!) اکتفا می‌کنیم و حوصله و توان خواندن تحلیل‌ها را نیز نداریم.
شاکر در خصوص مزایای روزنامه های چاپی افزود: به طور سنتی اطلاعاتی که روی کاغذ منتشر می‌شود برای ما اعتبار بیشتری دارد. البته این امر نیز در حال افول است. اما هنوز هم در دنیا با بکارگیری شیوه‌هایی مثل «روزنامه‌نگاری شکل‌بلند» (Long form Journalism) و همچنین پیگیری رویکرد «روزنامه‌نگاری آهسته» (Slow Journalism) خوانندگان به روزنامه‌های کاغذی وفادار مانده‌اند.
وی با اشاره به راهکارهایی به منظور ماندگاری روزنامه های مکتوب افزود: باید به سمت یک راه‌حلی بومی رفت. ما از ابتدای شکل‌گیری روزنامه در ایران برای «مردم» نشریه منتشر نکرده ایم. نشریه ها همیشه ابزاری برای حکومت بودند و از بالا به پایین به آن ها نگریسته می شد. چه بسا فرمان محمدشاه برای انتشار کاغذ اخبار این بود که آن را برای «تربیت رعیت» منتشر کنید. لذا به گفته استادان روزنامه‌نگاری، بزرگترین و مهمترین مانع روزنامه‌‌نگاری در ایران از ابتدا خود حکومت‌ها بودند.
این کارشناس حوزه رسانه اضافه کرد: حکومت ها به شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم رسانه‌ها را کنترل می‌کنند. اینجاست که برای نمونه روزنامه‌ها بیش از اینکه دغدغه‌های مردم را بنویسند، در پی خواسته‌های حاکمان هستند. روزنامه‌های ما از دغدغه‌‌های اصلی مردم نمی‌نویسند. برخی روزنامه‌نگاران در طول ماه ممکن است یک بار هم از پشت میزشان به کوچه و خیابان نروند و با کسی صحبت نکنند. از همه این‌ها مهمتر اینکه مخاطب حوصله مطالب تکراری را ندارد. اگر کسی بهترین کار راهم انجام دهد کسی به او آفرین نمی گوید.
وی افزود: راهکار نهایی فقط در دست روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه نیست. مردم خسته‌ هستند و چهره امید روز به روز بیشتر مخدوش می‌شود و در این وضعیت رسانه‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند کاری کنند. باید از دغدغه‌های اصلی مردم نوشت ولی حاکمیت بنابر مصالح، اجازه این کار را نمی‌دهد ما پیش از وقوع فساد ساکت هستیم و پس از وقوع جرم تازه از آن سخن می گوییم. مسلم است که مردم از روزنامه ها خسته شوند. بنابراین دولت باید فضای بازی برای فعالیت روزنامه ها در نظر بگیرد تا ان ها همچنان بتوانند مخاطبان خود را حفظ کنند.