اندیشه‌ای که در زمان جاری ماند
به گزارش بولتن نیوز، نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی شود» به دراماتورژی و کارگردانی روح الله جعفری این روزها در تالار چهارسوی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است. این اثر نمایشی نوشته ماتئی ویسنی‌یک نمایشنامه‌نویس رومانیایی الاصل فرانسوی است که نگاهی آزاد به روزهای پایانی زندگی وسوالد مِیرهولد یکی از بزرگ ترین کارگردانان اهل اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۴۰ دارد؛ مردی که در سال‌های روی کار آمدن استالین و رژیم کمونیست شوروی فعالیت می کرد و با وجودی که خودش در ابتدا عضو این حزب اما در نهایت به وسیله کومونیست‌ها کشته شد.
میرهولد را پدر تئاتر بیومکانیک می‌نامند. این نظریه شکلی از پرورش بازیگر است که هدفش به وجود آوردن بازیگرانی است که هم ورزشکار هم آکروبات‌باز و هم ماشین‌هایی متحرک هستند. میرهولد به عنوان مبتکر این سبک از بازیگرانش حرکت می‌خواست نه احساس و عاطفه. او سردمدار تئاتر آوانگارد و از شاگردان استانیسلاوسکی بود اما بعد از مدتی راهش را از او جدا کرد و به آموزش و اجرای ایده های مبتکرانه و فرمالیستی اش پرداخت.
میرهولد در برابر تئاتر ناتورالیستی به واکنش منفی می پرداخت و بر این عقیده پای می‌فشرد که اجراگران بسیار بیشتر از تقلید صرف، واجد ظرفیت و قابلیت گسترش حرکات بدن هستند و همین اعتقاد باعث شد تا او سیستمی به نام بیومکانیک را برای تمرین های بدنی طراحی کند.
میرهولد حدود ۵۰۰ اجرا به صحنه برد که از جمله این آثار می‌توان به اجرای نمایش «بازرس» اثر شناخته شده گوگول اشاره کرد اما آثار بحث برانگیز این هنرمند که باعث شد به او انگ فرمالیست بودن در مقابل رئالیسم سوسیالیستی آن دوره بزنند اجرای نمایشنامه های مایاکوفسکی همچون «ساس» و «حمام» بود.
تجربیات میرهولد به مذاق سران کمونیست خوش نمی‌آمد. او بعد از حمله کردن علنی‌اش به باید و نبایدهای رئالیسم سوسیالیستی، در ژوئن ۱۹۳۹ دستگیر و در زندان لوبیانکا در مسکو بازجویی و شکنجه شد و در فوریه ۱۹۴۰ او را به جوخه آتش سپردند اما ۱۵ سال بعد دادگاه عالی شوروی از وی اعاده حیثیت کرد. میرهولد در قبرستانی در شهر مسکو در یکی از سه آرامگاه عمومی قربانیان تبعیدی کمونیست به خاک سپرده شده است.
ماتئی ویسنی‌یک از مهمترین نمایشنامه نویس رومانی است که در رشته تاریخ و فلسفه تحصیل کرده است. این شاعر و نمایشنامه نویس تحت حاکمیت چائوشسکو، سال‌ها زیر نگاه سرد و بی‌رحم کمونیست به نوشتن نمایشنامه و کارگردانی تئاتر پرداخت و پس از اینکه تمام آثار نمایشی‌اش توقیف شد، مجبور به مهاجرت به کشور فرانسه شد پس در واقع او در نگارش «ریچارد سوم اجرا نمی شود» به نوعی درد مشترکی را به تصویر می کشد که با میرهولد داشته است.
در «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» میرهولد می‌خواهد نمایش «ریچارد سوم» شکسپیر را به صحنه ببرد اما شدیدا نگران نظر اعضای کمیسیون در مورد تئاترش است و کارش بارها مورد بازبینی قرار گرفته است. او آنقدر درگیر تغییر ظاهری و باطنی شخصیت ریچارد شده است که مدام دست به خیالبافی می زند و دیگر تفاوت ذهنیت و عینیت را نمی داند. کابوس های میرهولد و فشارهایی که از طرف حکومت به او وارد می شود این هنرمند تنها را به فردی کابوس زده و مالیخولیایی بدل می کند. در چنین وضعیتی او هیچ پشتوانه ای ندارد و حتی پدر و مادرش هم به او پشت کرده و بازیگرانش از او اعلام برائت می کنند. در نهایت میرهولد به زندان می افتد و کابوس هایش تا زمان به قتل رسیدنش دست از سرش برنمی‌دارند اما اندیشه اش پس از مرگش نیز در زمان جاری می ماند ...
استفاده مناسب از ویژگی‌های تالار چهارسو، نمایش درست خودویرانگری میرهولد با میزانسنی فکر شده و هدایت درست بازیگران برای به تصویر کشیدن جنون ساری در اثر و تلاش در جهت انتقال درست مفاهیم مورد نظر نویسنده از ویژگی های مثبت این اجرای نمایشی هستند
روح الله جعفری کارگردان و منتقد تئاتر را بیشتر به واسطه روی صحنه بردن آثار ویسنی‌یک در تئاتر می شناسیم. او این بار هم به سراغ اجرای «ریچارد سوم اجرا نمی شود» از این نویسنده رفته که سال ۹۵ توسط اصغر نوری ترجمه شده است. جعفری در اجرای این اثر نمایشی در به تصویر کشیدن فضای ترس و وهم و خفقان شوروی زمان استالین موفق عمل کرده است.
فضاسازی اکسپرسیونیستی، بازی ها و طراحی گریم اغراق شده و افکت های صوتی ویژگی هایی هستند که کارگردان برای به تصویر کشیدن ذهن آشفته و فضای خفقان آوری که رفیق میرهولد با آن درگیر است، انتخاب کرده و در انتقال این مفاهیم به مخاطب موفق عمل کرده است.
تغییر معماری تالار چهارسو یکی دیگر از ایده هایی است که جعفری در این نمایش عملی کرده است به این ترتیب که با تغییر چیدمان صندلی ها از عرض تالار چهارسو برای اجرای نمایش استفاده شده است که همین مساله باعث نزدیکی بیشتر مخاطب با کاراکترها شده و ترس و وهم میرهولد را بیشتر درک می کند. البته در چنین رویارویی شاید اگر میزان صدای برخی از بازیگران اندکی پایین تر انتخاب می شد مخاطبان با اثر همراه تر می شدند.
یکی از ویژگی های این اثر نمایشی بازی بازیگران مخصوصا حمید رحیمی در نقش میرهولد است. رحیمی در طول ۹۰ دقیقه نمایش با تمام وجودش برای نقش مایه می گذارد و شاید از این پس تصور کردن بازیگر دیگری برای آن نقش دور از ذهن به نظر برسد. او هم در صداسازی مناسب برای کاراکتر میرهولدِ آشفته و هم در استفاده درست از بدنش موفق عمل می کند و در صحنه هایی نماینده یک بازیگر بیومکانیک می شود که در عین حال از انتقال احساساتش هم برای به تصویر کشیدن کاراکتر میرهولد کوتاهی نکرده است. مهدی بجستانی در نقش ریچارد نیز موفق عمل می کند و می توان حضور در این نمایش را بازگشتی موفق برای این بازیگر باتجربه در نظر گرفت.
استفاده مناسب از ویژگی‌های تالار چهارسو، نمایش درست خودویرانگری میرهولد با میزانسنی فکر شده و هدایت درست بازیگران برای به تصویر کشیدن جنون ساری در اثر و تلاش در جهت انتقال درست مفاهیم مورد نظر نویسنده از ویژگی های مثبت این اجرای نمایشی هستند.
اما شاید یکی از مشکلاتی که نمایش با آن روبرو است و ارتباطی هم به کارگردان و حتی نویسنده پیدا نمی کند، نداشتن اطلاعات کافی و شناخت برخی از مخاطبان جوان و کمتر آشنا به تئاتر و تاریخ نسبت به شخصیت های نمایش است. تعدادی از تماشاگران کم تجربه تر آشنایی با میرهولد و شیوه کاری اش و ویژگی های شخصیت ریچارد سوم و دلایلی که باعث شده بود میرهولد بخواهد این اثر شکسپیر را در آن دوره زمانی به صحنه ببرد، ندارند و حتی برخی از آنها نمی دانند حکومت استالین و رژیم کمونیستی چه ویژگی هایی داشته و به چه دلایلی مخالف فعالیت امثال میرهولد بوده است. همین ناآشنایی باعث می شود که این دسته از تماشاگران ارتباط مناسبی با فضا و قصه نمایش پیدا نکنند و تنها درگیر فضای فرمالیستی اثر شوند.
در واقع شاید این متن و اجرا، مناسب قشر خاصی از مخاطبان باشد و آنها بیشتر از دیدن کار لذت ببرند البته شاید مخاطبان جوان نمایش هم بعد از دیدن «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» ترغیب شوند درباره کاراکترها و اتفاقات تاریخی نمایش اطلاعات کسب کنند و این بار با دیدی وسیع تر به روند چرایی وقایع اثر بیندیشند.
بازیگران این نمایش به‌ترتیب ورود به صحنه حمید رحیمی، نسیم شجاعی، پوریا سلطان‌زاده، شهاب عباسیان، حسام‌الدین مختاری، مهدی بجستانی، محمد فرجی‌پو، آذر خوارزمی، حمید حبیبی‌فر، ندا حاجی‌بابایی، سیدرضا علوی، کامیار محبی و مجید رحمتی هستند که تا ۲۶ مردادماه در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است.
عکس ها از فهیمه حکمت اندیش است.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
