خودکفایی در محصولات اساسی از مدافع تا مخالف

گروه اقتصادی: عیسی کلانتری، چهره معروف بخش کشاورزی است که با 13 سال وزارت، در میان سایر وزرای این بخش، طولانی‌ترین مدت وزارت را در اختیار داشته است. وی از سال 1362 تا 1370 در دولت‌های پنجم، ششم و هفتم وزیر کشاورزی بود. یعنی دقیقاً در دوره‌ای که می‌بایست زیرساخت‌های این بخش در سال‌های پس از سقوط رژیم پهلوی، احیا و بازسازی می‌شد. عمده سیاست‌های مدیریت آب و سدسازی، الگوی کشت و برنامه‌های تولید محصولات اساسی در این دوره می‌بایست پایه‌گذاری می‌شد. وی که در این مدت 13 سال هیچ‌گاه نتوانست حجم تولید گندم را به میزان نیاز داخلی برساند (این در شرایطی است که نیاز داخلی به گندم در آن سال‌ها بسیار کمتر از مقدار مورد نیاز فعلی بود)، در سال‌های پس از آن پیوسته نسبت به عملکرد سایر وزیران کشاورزی، انتقادات تندی را مطرح کرده است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه کیهان، غرض این یادداشت نقد و بررسی عملکرد عیسی کلانتری نیست؛ بلکه بازخوانی برخی مواضع وی درخصوص رویکرد خودکفایی در محصولات اساسی موردنظر بوده که در ادامه می‌آید:

عیسی کلانتری، نخستین بار در سال 1362 به عنوان وزیر پیشنهادی وزارت کشاورزی به مجلس شورای اسلامی معرفی شد. وی در بخشی از صحبت‌های خود در حضور نمایندگان مجلس گفت: «ما با تخصص می‌توانیم، تخصصی که در خدمت تعهد باشد، در خدمت انقلاب باشد، می‌توانیم خودکفا بشویم. والا با پول نمی‌توانیم.»!

وی در همین جلسه با اشاره به وضعیت برخی محصولات کشاورزی گفت: «متأسفانه ما یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان بذور اصلاح شده هستیم. ما بهترین امکانات را در دنیا برای تولید بذور در داخل کشور داریم. اینها کارهائی است که باید در وزارت کشاورزی انجام بشود».

کلانتری همچنین در سال 67 نیز به عنوان وزیر پیشنهادی کشاورزی به مجلس معرفی شد که در جلسه دفاع از برنامه خویش نیز از لزوم دستیابی به خودکفایی صحبت به میان آورد و گفت: «امیدوارم که ان‌شاءالله اگر مجلس محترم بنده را لایق این وظیفه دانستند و رأی اعتماد دادند با حمایت شما عزیزان و بدون ایده‌آل‌نگری بر برنامه‌های کشاورزی توجه به استفاده از امکانات موجود و در کنارش سازندگی برای آینده بتوانیم قدم‌هایی در راه استقلال اقتصادی که همان خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی است، برداریم تا محتاج سیاست‌های ویرانگر تحریم مواد غذایی خارج نباشیم.»

دفاع عیسی کلانتری از مسئله خودکفایی و عدم وابستگی به واردات محصولات اساسی در سال 88 و در انتقاد به عملکرد وزیر جهاد کشاورزی وقت نیز ادامه یافت تا جایی که دولت نهم را رکورددار واردات گندم معرفی کرد.

دبیرکل خانه کشاورز در نقد گزارش وزیر وقت جهاد کشاورزی در مجلس شورای اسلامی، گفت: «وزیر جهاد کشاورزی در این گزارش اعلام کرد که با وجود خشکسالی، میزان خودکفایی کشور در تولید مواد غذایی در سال 87 به 94 درصد رسیده؛ این درحالی است که در سال گذشته 61 درصد نیاز غذایی کشور از محصولات وارداتی تأمین شده است. یعنی تولید داخل به علاوه واردات، میزان خودکفایی به 94 درصد می‌رسد!»

او با اظهار تأسف از تبدیل شدن دوباره ایران به بزرگ‌ترین واردکننده گندم جهان گفت: «در دولت خاتمی به هر دلیلی در گندم خودکفا شدیم (البته من با نحوه خودکفایی گندم در دولت خاتمی نیز مخالف بودم چون آن خودکفایی، خودکفایی پایداری نبود) و خاتمی با خودکفایی در این محصول استراتژیک دولت را تحویل احمدی‌نژاد داد؛ اما دولت نهم نه‌تنها این خودکفایی را حفظ نکرد بلکه ایران به بزرگ‌ترین واردکننده گندم تبدیل شد و بیش از 5/7 میلیون تن گندم وارد کشور شد». (منبع: خبرگزاری فرارو- کدخبر: 23128)

اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و انتصاب عیسی کلانتری به عنوان مشاور معاون اول رئیس‌جمهور مواضع وی درخصوص مسئله خودکفایی تغییر کرد و تبدیل به مخالف سرسخت آن گردید! وی در این دوره که مسئول ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز بود، طرح «نکاشت» را برای احیای این دریاچه ارائه کرد که در آن تعطیلی کشاورزی منطقه را احیاگر این دریاچه معرفی کرده بود!

سوءمدیریت بخش آب در دهه‌های اخیر در کشور سبب شده بخش زیادی (بیش از 70درصد) از آب‌های ورودی به کشور تبخیر شده و یا به کشورهای همسایه رفته و یا ازطریق دریا از دسترس خارج شود! این عملکرد ضعیف، سبب بروز محدودیت در منابع آب شده و در برخی مناطق مشکلات سختی را به همراه آورده است. این وضعیت، بهانه‌ای شده تا برخی جریان‌های مخالف خودکفایی، تولید محصولات اساسی در داخل را مورد تردید قرار دهند که ازجمله آنان آقای عیسی کلانتری است.

عیسی کلانتری طی سخنانی در نشست کمیته اقتصادی بنیاد امید ایرانیان (فروردین 1394)، تعبیر شاذ خود را درباره خودکفایی بیان کرد و گفت: «همین الان آقایان هنوز دارند درباره خودکفایی در محصولات کشاورزی صحبت می‌کنند. برای نوشتن برنامه ششم دوباره موضوع خودکفایی را به میان کشیدند که من برگشتم به آقای نوبخت گفتم تو را به دین و ایمانت بگو این مزخرفات را کنار بریزند.»

عیسی کلانتری، در گفت‌وگو با نشریه رمز عبور (شماره 12 - تیر 94) نیز با بیان اینکه خودکفایی در ایران مفهوم ندارد، گفت: «خودکفایی اصلا امکان‌پذیر نیست. اگر در یک کالا خودکفا شویم در ده کالای دیگر وابسته می‌شویم. ممکن است شما کالایی را خودکفا کنید، اما با این کار شما، 10 کالای دیگر وابسته خواهد شد. صحبت از خودکفایی غیرعلمی و غیرعملی است با این توصیفاتی که عرض کردم، تحلیل من این است. دوستانی که حرف از خودکفایی می‌زنند، غیرعملی و غیرعلمی فکر می‌کنند.»

وی که در دولت دوازدهم به عنوان معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان محیط زیست منصوب شده، در نخستین نشست خبری خود (13 شهریور1396) درباره بحران آبی کشور گفت: «در کشور ما بدون اغراق بالای 70 درصد مشکلات محیط زیست، مسئله آب است. آب را نباید قربانی یک گونه گیاهی کنیم.»

وی پیش از آن و در مراسم معارفه خود نیز انتقادات زیادی به سیاست‌های دهه 60 و 70 بیان کرد و گفت: «نتایج سیاست‌ها و عمل دهه 60 و 70 را امروز می‌بینیم. در دوره‌ای به خاطر تولید چند تن گندم اضافی منابع آب و خاک از بین رفت.»