انسجام تحریم‌شدگان اقتصاد آمریکا را کوچک می‌کند

گروه اقتصادی: رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رئیس‌جمهور روسیه فرمودند: «بدون توجه به تبلیغات منفی دشمنان برای تضعیف روابط کشورها، می‌توانیم تحریم‌های آمریکایی‌ها را با روش‌هایی از جمله حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادیِ دو یا چندجانبه، بی‌اثر و آمریکا را منزوی کنیم.» تأکید بر اثر ضد تحریمی حذف دلار از مبادلات تجاری نکته‌ای بود که بازتاب رسانه‌ای ویژه‌ای یافت.

به گزارش بولتن نیوز،  صاحب‌نظران اقتصادی معتقدند، هر نوع تلاش برای کاستن از سهم دلار در مراودات جهانی یک گام برای کاهش «نیاز» مؤسسات مالی به چرخه‌ دلار است. به بیان بهتر، اگر برای مثال سهم دلار از مبادلات روی سوئیفت زیر ۵۰ درصد بود، عملاً امکان استفاده‌ از دلار برای آمریکایی‌ها فراهم نبود و اساساً تحریم‌های ثانویه‌ مالی قابل اعمال نبود. از این نظر، اثر ضد تحریمی حذف دلار از مبادلات دوجانبه در بلندمدت امری واضح است. اینها و نکاتی دیگر در مشروح گفت‌وگوی ما با دکتر پیمان قربانی و دکتر بهنام ملکی که هر دو از اقتصاددانان و استادان دانشگاه هستند، قابل مشاهده است.

در مقدمه بفرمایید دلار از چه جنبه‌هایی در فضای بین‌الملل مؤثر و مهم است؟

قربانی: دلار در کنار برخی دیگر از عرصه‌های مهم یکی از حوزه‌های جهان‌رواست که در تأمین مالی امور تجاری و پروژه‌های بین‌المللی کاربرد دارد و در تسویه مبادلات مالی در سطح کشورها و فضای بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرد.

ملکی: به هر حال دلار ارز مسلط در اقتصاد جهانی است و یکی از راهکارهایی که آمریکا در سلطه بر اقتصاد جهانی از آن بهره می‌گیرد همین حاکم کردن نقش دلار در مبادلات اقتصادی و پولی کشورهای مختلف بوده و است.

با این اوصاف، حضور در چرخه دلار برای کشور ما چه آسیب‌ها و پیامدهای چالش‌برانگیزی دارد؟

قربانی: مطابق برجام از آنجا که دسترسی به دلار نداریم، در چرخه مبادلات خارجی‌ ما عملاً دلار، نقش خاصی ندارد. اما در عین حال می‌دانید که دلار طی سال‌های اخیر و دهه‌های گذشته در بازار غیر رسمی ما و همین‌طور در شکل‌دهی به انتظارات تورمی و انتظارات افراد درباره ارزش پول ملی همواره مؤثر بوده و کاربرد داشته است. به همین دلیل طی چند سال اخیر همواره بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران سعی کرده در گزارشگری ارز، نقش دلار را محدودتر کند و ارزهای دیگری که در مبادلات خارجی ما مدنظر قرار می‌گیرند و کاربرد دارند و همچون یورو می‌توانند در جایگاه ارز جایگزین نقش ایفا کنند را جایگزین کند.

ملکی: از آنجا که آمریکا با نظام ما رابطه خوبی ندارد، طبیعی است که سلطه پولی‌ و بانکی آن هم به همان نسبت برای ما یک عامل آسیب‌رسان باشد. البته، این اتفاق نه تنها برای ما، بلکه برای بسیاری از کشورها افتاده و می‌افتد. چون اینها با تضعیف پولی هر از چندگاهی به نوعی مشکلات‌شان را به دیگر کشورها انتقال می‌دهند و ما هم با توجه به اینکه مورد عداوت این کشور هستیم، طبعاً این شرایط بانکی و ارزی نمی‌تواند برای ما مطلوب باشد، ‌به ویژه حاکمیت دلار بر اقتصاد کشورها و نقشی که می‌تواند در تضعیف اقتصاد ما ایفا کند. 

به نظر شما حذف دلار از مراودات تجاری ایران و دیگر کشورهای تحریم شده تا چه میزان می‌تواند بر بی‌اثر یا کم‌اثرکردن تحریم‌ها نقش داشته باشد؟ 

قربانی: به یقین کشورهایی مانند ایران و کشورهایی که تحت تحریم آمریکا قرار دارند، ملزم به استفاده از دلار در مبادلات‌شان نیستند؛ در واقع، ورود دلار در مبادلات بین این کشورها می‌تواند عاملی محدودکننده باشد؛ لذا استفاده از ارزهای محلی و پیمان‌های پولی دوجانبه یکی از اقداماتی است که می‌تواند تسویه مبادلات و تجارت خارجی بین این دو کشور را از دلار به پول ملی تغییر دهد. به طور حتم حذف دلار می‌تواند برای تجار، بازار، بازرگانان و مبادلات تجاری پیامدهای مثبتی داشته باشد؛ چرا که آمریکا با اعمال فشار بر کشورهای مستقل و کشورهایی که با سیاست‌های آمریکا همخوانی ندارند، در طی سال‌های اخیر از حربه‌های اقتصادی استفاده کرده و این روند فزاینده بوده است. ورود و وجود دلار در چرخه مبادلات خارجی این کشورها خود می‌تواند نقطه آسیب‌پذیری برای این کشورها باشد؛ لذا اقداماتی که به حذف و کم‌رنگ شدن دلار در مبادلات تجاری کشورها و همین‌طور بازار مبادلات ارزی کشورها منجر بشود، بی‌شک می‌تواند از آسیب‌پذیری این کشورها در مقابل محدودیت‌های اعمال شده از سوی آمریکا در زمینه محدودیت‌های دلار و ارزی بکاهد.

ملکی: یکی از ابزارهای فشار آمریکا همین دلار و نظام پولی و بانکی‌ آن ‌است که عمده تحریم‌ها را شامل می‌شود. به طور کلی، حاکم بودن این پول بر مبادلات می‌تواند تأثیر فراوانی بر استحکام تحریم‌ها یا تضعیف و تقلیل آنها داشته باشد. 

به نظر شما کاهش سهم دلار از مبادلات جهانی، چه مشکلاتی را برای آمریکا ایجاد می‌کند؟

قربانی: پس از فروپاشی سیستم برتن وودز در سال 1974 و برهم خوردن رابطه برابری دلار و طلا، شاهد آن بودیم که ایالات متحده آمریکا دلار را به منزله عامل جهان‌روای، گسترش داده و سعی کرده است در هدایت اقتصاد جهانی مورد نظر خودش استفاده کند و مهم‌تر از آن آمریکا از دلار در صحنه بین‌المللی به مثابه ابزاری برای اعمال مالیات تورم و حق‌الضرب در سطح بین‌المللی استفاده کرده است. به گونه‌ای که با تغییر و افزایش ارزی پول، آمریکا می‌تواند ارزش ذخایر خارجی کشورها را تحت تأثیر قرار دهد. از سوی دیگر، می‌تواند از این ابزار برای کسب منافع در سطح بین‌المللی و انتقال ثروت از کشورها به آمریکا بهره‌برداری کند. قاعدتاً اقداماتی که در صحنه تجارت جهانی بین کشورها سبب شود سهم دلار در مبادلات کشورها کم یا حذف شود، موجب می‌شود آن نفوذ و آثار منفی ناشی از استیصال آمریکا بر اقتصاد جهانی ارز از مجرای دلار تحت تأثیر قرار بگیرد.

ملکی: این عامل می‌تواند اقتصاد آمریکا را کوچک کند. همچنین، ممکن است در کاهش قدرت اقتصادی آمریکا تأثیر بگذارد. اگر کشورهایی که تحت تحریم هستند، بتوانند به نوعی ارزهای خودشان یا ارزهایی به جز دلار را جایگزین کنند، به همان میزان می‌توانند در تضعیف پایه‌های اقتصادی دلار مؤثر باشند و قاعدتاً آمریکا هم از این نظر می‌تواند شاهد آسیب‌پذیری اقتصاد خود باشد. اگر این کشورها اتحاد و انسجامی در این قبال از خودشان نشان دهند، نقش دلار در مبادلات کشورهای تحریم شده به طور کل حذف می‌شود. 

آیا حذف دلار از مبادلات یا ورود به استفاده از ارزهای محلی در کوتاه‌مدت یا بستن پیمان‌های پولی دوجانبه، اثر ضد تحریمی خواهد داشت؟

قربانی: اصولاً بحث پیمان‌های پولی و استفاده از ارزهایی به جز دلار و به ویژه ارزهای محلی در مبادلات خارجی بین کشورها یکی از مسائلی است که می‌تواند هم در زمان تحریم و هم در زمان غیر تحریم کاربرد داشته باشد. در حال حاضر، در صحنه بین‌المللی شاهد آن هستیم که کشورهای مختلف از این پیمان‌های پولی دوجانبه به صورت گسترده استفاده می‌کنند. برای نمونه، کشور چین با بسیاری از کشورها پیمان‌های پولی امضا کرده و هیچ یک از اینها تحریم هم نیستند و این خودش سبب شده است به کم‌رنگ شدن و حذف دلار از چرخه مبادلات این دو کشور بینجامد؛ از این رو پیمان‌های پولی می‌توانند ابزار خوبی در صحنه بین‌المللی باشند. در سال‌های اخیر هم بانک مرکزی بر روی زمینه‌های ارزی کارهای خوبی انجام داده است. همان طور که گفته شد، این پیمان‌ها چه در بحث تحریم و چه در بحث غیرتحریم کاربرد دارند؛ مانند ایران که در تحریم قرار دارد، این پیمان‌ها می‌توانند آثار تحریم را به مراتب پایین بیاورند. البته راه حل مبارزه با دلار و تحریم‌های آمریکا صرفاً به پیمان‌های پولی ختم نمی‌‎شود؛ بلکه در کنار پیمان‌های پولی اقدامات دیگری را هم باید درنظر گرفت که بانک مرکزی در این زمینه موارد مختلفی را مدنظر دارد. 

ملکی: به نظر می‌رسد، حذف دلار حداقل می‌تواند آثار تحریم‌ها را کاهش بدهد؛ ضروری است ما در این حوزه نقش‌آفرینی‌ خود را بیشتر کنیم. وقتی با عراق مبادلات زیادی داریم یا همین طور با روسیه، افغانستان، چین، هند و... باید پیمان‌های دوجانبه‌ سریع‌تر به ثمر برسد و طبق آن پول ملی دو کشور را جایگزین ارزها، به ویژه دلار کنیم. اگر این پیمان‌ها زودتر شکل بگیرند، من تصورم این است که مبادلات آسان‌تر انجام می‌شوند و شاید حتی شتاب بیشتری هم بگیرند و از سوی دیگر، نقش دلار در این چرخه نیز کاهش می‌یابد. 

در پایان بفرمایید برای تسریع در این روند وظیفه قوای مقننه و مجریه چیست و به طور مشخص چه تصمیماتی باید به فوریت گرفته شود؟

قربانی: براساس مصوبه سازمان سال 1392 شورای‌عالی امنیت ملی، بانک مرکزی اقدامات مناسبی را در زمینه بهره‌گیری از پیمان‌های پولی دوجانبه انجام داده و در کمیته‌های مربوطه حضور فعالی داشته است و در کنار بانک مرکزی، وزارتخانه‌های دیگر همچون وزارت صنعت، معدن، تجارت، جهاد و کشاورزی و دیگر وزارتخانه‌ها و نهادهای ذی‌ربط نقش ایفا کردند. قاعدتاً بحث کمرنگ کردن آثار تحریم‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مختلف، مانند پیمان ‌پولی دوجانبه نیازمند آن است که همه ارکان‌ها و نهادهای ذی‌ربط در حوزه‌های تجارت خارجی کشور همکاری داشته باشند و در این راستا بانک مرکزی را کمک کنند. همین طور قوای مختلف هم به سهم خودشان در مواردی که مرتبط هستند، در این زمینه کمک به قوه مجریه را تسهیل کنند.

ملکی: به نظر من باید پیش‌قراول این حرکت، اتاق‌های بازرگانی باشند؛ یعنی بخش غیر دولتی این نقش‌آفرینی را بیشتر به عهده بگیرد؛ اما واقعیت این است که بخش خصوصی هم بدون حمایت دولت و قانون نمی‌تواند در این زمینه موفق باشد. به طور مشخص، بیشترین نقش را در این زمینه بانک مرکزی و نهادهای پولی و بانکی ایفا می‌کنند؛ آنها هستند که باید بدون ورود به فضاهای جنگی پیش‌قدم شوند. طبعاً باید نشان بدهند که اگر کشوری در رابطه با ما مخاصمه‌آمیز رفتار می‌کند، ما هم نسبت به آن رفتار و موضع غیرانسانی و خلاف حقوق بشر، گامی برمی‌داریم تا هر کاری که د‌ل‌شان خواست نتوانند با اقتصاد و دیگر متغیرهای ما انجام دهند. به نظر می‌رسد، در مقابل این هجمه‌پراکنی دشمنان که می‌گویند ایران به برجام پایبند نبوده و پایبندی ندارد، اقدام مقابله به مثل ضروری است.

منبع: نشریه بصیرت