مجوز‌ها برای فیلمنامه است، نه فیلم

گروه سینما و تلویزیون: «این فیلم براساس فیلمنامه ارائه شده به شورای پروانه ساخت، ساخته نشده و در شورای پروانه نمایش رد شده است». این عبارت را چندی پیش محمدرضا فرجی، مدیرکل سینمای حرفه‌ای وزارت ارشاد در ارتباط با دلایل عدم صدور پروانه نمایش برای یکی از فیلم‌های پرحاشیه سینمای ایران مطرح کرد؛ عبارتی که نشان‌دهنده وجود یک خلأ بزرگ در چرخه صدور پروانه ساخت تا صدور پروانه نمایش در سینمای ایران است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه وطن امروز، شورای پروانه ساخت آثار سینمایی از جمله مواردی است که در سال‌های گذشته همواره بحث‌های زیادی در ارتباط با کارکرد و ماهیت آن وجود داشته است؛ چه آن زمان که اسامی اعضای حاضر در این شورا برای جلوگیری از فشارهای احتمالی از سوی بدنه سینما، مخفی نگه داشته می‌شد و چه در شرایط فعلی که خبر انتصاب اعضای جدید آن توسط رئیس سازمان سینمایی به شکلی رسمی رسانه‌ای می‌شود.

انحصارطلبی یا یکپارچگی سازوکار نظارت

عمده بحث‌هایی که در ارتباط با این شورا وجود دارد، مربوط به کارکرد آن و لزوم یکپارچه شدن روند نظارت بر تولید آثار سینمایی است. امری که در واقع نیازمند ادغام شورای پروانه ساخت و نمایش با هم است تا مسؤولیت هر فیلم سینمایی از تولید تا اکران بر عهده یک گروه واحد در حوزه نظارت باشد و در مواردی که فیلمسازان در جریان تولید اثرشان به فیلمنامه‌ای که مجوز گرفته پایبند نبودند؛ مشخص باشد که بالاخره چه نهادی (شورای پروانه ساخت یا شورای پروانه نمایش) باید در ارتباط با این مشکل و عدم نظارت بر روند تولید آثار سینمایی پاسخگو باشد. البته ادغام این دو شورا پیش‌شرط‌هایی نیز دارد که نمی‌توان بدون در نظر گرفتن آنها سراغ ادغام‌شان رفت.

همچنین نکته دیگری که در ارتباط با شورای پروانه ساخت در چند وقت اخیر و پس از اعلام ترکیب جدید اعضای این شورا از سوی رئیس سازمان سینمایی مطرح شده بود، مسأله انحصارطلبی برخی مدیران خانه سینما برای معرفی اعضای این شوراست چرا که براساس قانون مصوب در هیأت وزیران 2 نفر از اعضای حاضر در این شورا باید به پیشنهاد خانه سینما انتخاب شوند و این روزها بحث‌هایی در ارتباط با ادامه حضور 2 نماینده قبلی خانه سینما در دوره جدید فعالیت این شورا وجود دارد.

فقط بر محتوای فیلمنامه‌ها نظارت می‌کنیم

در همین راستا، جمال شورجه، یکی از اعضای باسابقه شورای پروانه ساخت که در دوره قبل و دوره جدید این شورا عضو است، در گفت‌وگو با «وطن‌امروز»، علاوه بر تشریح چگونگی صدور پروانه ساخت برای آثار سینمایی به پاسخ درباره چند پرسش مهم در ارتباط با دلایل عدم مطابقت فیلمنامه‌های مجوز گرفته با فیلم‌های ساخته شده، شائبه انحصارطلبی در معرفی نمایندگان خانه سینما به شورای پروانه ساخت و البته پیش‌شرط‌های ادغام 2 شورای پروانه ساخت و نمایش پرداخت.

شورجه در تشریح فرآیند تایید فیلمنامه‌ها در شورای پروانه ساخت اظهار کرد: معمولا اینگونه است که یک فیلمنامه همراه با پرونده‌ای از اسامی عوامل فیلم که توسط تهیه‌کننده پروژه‌ها تکمیل می‌شود، به شورای پروانه ساخت ارائه می‌شود. اعضای شورا پس از مطالعه فیلمنامه در جلسه‌ای به مشورت و بررسی پیرامون فیلمنامه می‌پردازند و اگر اشکالات در حدی باشد که امکان تصحیح و رفع اشکالات آن وجود نداشته باشد طبیعتا رد خواهد شد. ما یکسری اشکالات محتوایی داریم و یکسری اشکالات ساختاری، اشکالات ساختاری به نویسنده و کارگردان و عوامل فیلم بازمی‌گردد و قرار نیست شورای پروانه ساخت برای نویسندگان کلاس آموزشی بگذارد و پیش‌فرض بر حرفه‌ای بودن عوامل است، بنابراین شورا سعی می‌کند در مسائل ساختاری اعمال نظر نکند و عمده مباحث پیرامون مسائل محتوایی مطرح می‌شود.

در مباحث دینی و امنیت ملی و مسائل مربوط به قوه‌قضائیه، سازمان‌‌های مختلف و... هم که تخصصی هستند، سعی می‌شود از کارشناسان مربوط مشاوره‌‌های لازم اخذ شود. البته بنده سخنگوی شورا یا نماینده شورا نیستم و صحبت‌‌های من به عنوان یکی از اعضای شوراست، هرچند شورای جدید هنوز تشکیل نشده است و احتمالا نخستین پیشنهاد بنده نیز تعیین سخنگویی برای شوراست تا یک نفر به نمایندگی از شورا بتواند سخن بگوید. هرچند مدیرکل نظارت و ارزشیابی تاکنون ایفاگر این نقش بوده و به همین جهت هم شاید شورا به چنین مسؤولی احساس نیاز نکند.

به فیلمنامه مجوز می‌دهیم نه به تصویرسازی کارگردان

شورجه همچنین در پاسخ به این سوال «وطن‌امروز» که شورای پروانه ساخت تا چه اندازه با مطابقت فیلمنامه‌هایی که مجوز گرفتند با خروجی نهایی ساخته شده توسط فیلمساز نظارت می‌کند نیز گفت: روال معمول بر این است که وقتی فیلم ساخته می‌شود برای تایید به همراه پرونده این فیلم به شورای پروانه نمایش می‌رود. اعضای شورا فیلمنامه مصوب را به همراه نسخه خروجی فیلم مشاهده می‌کنند. اینکه آیا اصلاحات اعمال شده است، آیا چیزی کم یا زیاد از فیلمنامه در نسخه‌ نهایی وجود داشته باشد یا تطبیق مسائل دیگر بر عهده شورای پروانه نمایش است و اگر تفاوت‌ها بیش از حد و مساله‌ساز باشد از شورای پروانه ساخت دعوت می‌شود تا اثر را مشاهده کنند. اگر تخلفی صورت گرفته باشد اعمال قانون خواهد کرد. این کارگردان سینما در ارتباط با اینکه آیا آماری در این زمینه وجود دارد که چند درصد از فیلمنامه‌های ساخته شده با خروجی نهایی فیلم مطابقت دارند نیز اظهار کرد: این تعداد خیلی نیست و شاید تخلفات به انگشتان 2 دست هم نرسد.

اما به طور مثال در فیلمنامه می‌نویسند خانم «الف» از ماشین پیاده شد و به ساختمان رفت. آنها در فیلمنامه نمی‌نویسند که آن خانم با چه لباس و آرایش و رفتاری از ماشین به داخل ساختمان می‌رود. با همین مثال می‌توان فهمید امکان بسیار زیادی وجود دارد حتی در یک پلان مسائلی روی دهد که ممکن است بعد از ساخت فیلم و در مرحله اخذ مجوز، آن را دچار اشکال کند. به همین دلیل معاون نظارت و ارزشیابی قبل از تولید فیلم در این‌باره تذکرات لازم برای رعایت شؤون اسلامی و عرفی را به تهیه‌کننده و کارگردان می‌دهد. با این حال وقتی بازیگران و عوامل سر صحنه حاضر می‌شوند و فیلمنامه را می‌خوانند ممکن است نظراتی داشته باشند که کارگردان مختار به اعمال یا عدم اعمال آنهاست. این تغییرات اگر از 6-5 درصد فراتر رود، خب بدون شک مسائلی را در صدور پروانه نمایش پدید می‌آورد که باید آن را در نظر داشت. تذکرات شورای پروانه هم در اینگونه موارد بستگی به ترکیب تهیه‌کننده و کارگردان دارد. پیش‌آمده که در مواردی هنگام صدور پروانه ساخت نیز تذکراتی اینچنینی در پرونده فیلم درج شده باشد.

دلیل ماندگاری نمایندگان خانه سینما

شورجه که هم در دوره جدید و هم در دوره پیشین فعالیت شورای پروانه ساخت به عنوان یکی از اعضای این شورا از سوی رئیس سازمان سینمایی انتخاب شده است، در ارتباط با شائبه انحصارطلبی برخی اعضای خانه سینما در ارتباط با معرفی نمایندگان این نهاد برای حضور در شورای پروانه ساخت که مدتی است مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است، گفت: دوستانی که از خانه سینما تشریف می‌آورند، دوره‌ای چندساله دارند و با توجه به اینکه تا انتخاب اعضای بعدی هنوز چندماهی باقی مانده است، به همین جهت تصمیم بر این شده که اعضای قبلی در شورای کنونی باقی بمانند تا زمان انتخاب اعضای معرفی شده از سوی خانه سینما فرا برسد.

وی همچنین در ارتباط با این مسأله که آیا معرفی مجدد همان افراد به شورای پروانه ساخت می‌تواند موجب ایجاد یک حلقه بسته از سوی مسؤولان خانه سینما در زمینه اعمال نظر در جریان صدور پروانه ساخت برای آثار سینمایی شود نیز بیان کرد: حقیقتا اینگونه «انحصار» که در رسانه‌ها بیان می‌شود، وجود ندارد. در شورا پیرامون هر فیلمی بحث‌های متفاوتی مطرح می‌شود و ضرورتا بنا نیست اعضا یکدیگر را اقناع کنند بلکه هر کسی نظر خود را بیان کرده، رای‌‌‌گیری می‌شود و براساس رای جمع نتیجه نهایی اعلام خواهد شد.

مزیت‌‌‌هایی برای ادغام نشدن

شورجه در بخش پایانی این گفت‌وگو  در ارتباط با نظر خود به عنوان یک کارشناس سینما درباره ادغام شورای پروانه ساخت و نمایش اظهار کرد: تعداد فیلم‌ها متاسفانه یا خوشبختانه زیاد است و اگر این اتفاق بیفتد تقریبا اعضای شورا به هیچ‌کدام از امور دیگر خود نخواهند رسید و تمام وقت باید در اختیار وزارت ارشاد باشند. این اتفاق وقت و انرژی بسیاری می‌طلبد. از سوی دیگر نیز در قانون وزارت ارشاد فقط شورای پروانه نمایش حضور رسمی دارد و حکم اعضای آن مستقیما توسط وزیر امضا می‌شود و شورای پروانه ساخت در آیین‌نامه‌ها وجود داشته و در هیات دولت مصوب شده است. باید این نکته را در نظر گرفت که حضور شورای پروانه ساخت مانند تمام صنایع، ضروری است و تطابق آثار فرهنگی با شرایط جامعه ایرانی و اسلامی ما نیز امری ضروری است، پس وجود یک مجرای تصمیم‌‌‌گیری در این زمینه مانند شورای پروانه ساخت ضروری است. به همین جهت هر دو شورا چه در مرحله پیش از ساخت که مبنای یک فیلم در آنجا شکل می‌گیرد و چه در مرحله پس از تولید، حضوری ضروری دارند. شاید ادغام این دو شورا باعث کاربردی‌تر شدن خروجی آنها شود اما به نظرم ترکیب و یکی شدن این دو شورا کارها را سخت‌تر می‌کند و برخی از مزایای آنها را از میان می‌برد.