قهر «آینده» با روزنامه و مجله

گروه ادبیات، نشر و رسانه: بچه‌ها سرشان گرم بازی‌های موبایلی و پلی‌استیشن و ایکس‌‌باکس‌شان است، دوره سروش کودکان و کیهان بچه‌ها سرآمده. بزرگ‌ترها هم دیگر کتاب نمی‌خوانند، سرگرم تلگرام و عکس‌های داغ اینستاگرام هستند. دیگر کسی روزنامه نمی‌خواند.

کودکی پدرش را در حال حل جدول نمی‌بیند، مادری مجله آشپزی ورق نمی‌زند. این روزها دکه روزنامه‌فروشی بیشتر سیگار می‌فروشد تا روزنامه و مجله، اگر کودکی روبه‌روی دکه‌ روزنامه‌فروشی‌ای بایستد، فقط اخبار جنگ می‌بیند و کسانی که از فندک آویزان شده گوشه دکه سیگارشان را روشن می‌کنند. مجلات کودکان دیگر جایی در دکه‌ها ندارند. اما چه شد که کیهان بچه‌ها و سروش کودکان با پیشخوان دکه‌ها قهر کردند؟

هفته ملی کودک است، به کودکی خودمان که فکر کنیم، حتما گوشه‌ای از خاطرات‌مان تصویری از صفحه عکس‌های کیهان‌بچه‌ها هست، حتما ذوق چاپ نقاشی‌های‌مان را به خاطر می‌آوریم اما شاید فرزندان ما دیگر طعم تجربه‌های شیرین کودکی ما را نچشند. اما چه شد که کودکان‌مان دیگر علاقه‌ای به خواندن مجله ندارند؟

وابسته به اساطیر الاولین هستیم

کیهان بچه‌ها زمانی پرطرفدارترین مجله کودکان بود، اما امروز این مجله هم رونق سابق را ندارد. وحید نیکخواه آزاد که سال 1358 و 1359 سردبیر این مجله بوده، درباره اینکه چرا مطبوعات مخصوص کودکان زمانی تیراژ بالایی داشته‌اند اما امروز دیگر چنین نیست می‌گوید: این موضوع را در مورد کتاب هم می‌توانیم مطرح کنیم.

زمانی کتاب‌های کودکان تیراژ بالایی داشتند اما امروز دیگر خبری از آن تیراژ نیست. به نظر من علت آن است که نهادها و مطبوعاتی که از قبل وجود دارند، خودشان را به روز نمی‌کنند. حسی که من امروز درباره کیهان بچه‌ها و مجلات دیگری که گاهی آن‌ها را ورق می‌زنم دارم این است که این‌ها به قول قرآن وابسته به اساطیر الاولین‌شان هستند، یعنی آن بنیانی که از روز اول گذاشته شده است. در حالی که همه چیز عوض شده، شرایط تغییر کرده است. همچنین با استیلای دیدنی‌ها به جای خواندنی‌ها و آنچه که در تلویزیون و ماهواره اتفاق می‌افتد و امروز بیشتر در فضای مجازی و دنیای الکترونیک اتفاق می‌افتد، برای بچه‌ها جذاب‌تر و در دسترس‌تر است تا مجله‌‌های مکتوب.

او با بیان خاطره‌ای از علاقه‌اش به خواندن مجله ادامه می‌دهد: خاطرم هست زمانی که کودک یا نوجوان بودم می‌رفتم کنار دکه روزنامه‌فروشی و آنقدر صبر می‌کردم تا ماشین پخش روزنامه بیاید و مجله را تحویل می‌داد تا مجله روی دکه برود و من آن را بخرم و بخوانم. اما امروز فضای مجازی و محصولات الکترونیک و محصولاتی که مربوط به تکنولوژی هستند، جذاب‌تر و سهل‌الوصول‌تر هستند و آنقدر محصول برای عرضه دارند که هیچ‌گاه مجالی به مخاطب داده‌ نمی‌شود که به چیز دیگری بپردازد.

خانواده‌ها هم روزنامه نمی‌خوانند

نیکخواه آزاد فرهنگ‌ خانواده‌ها را عامل موثری در میزان استقبال کودکان از مجلات و کتاب‌های مخصوص خودشان می‌داند و در این رابطه می‌افزاید: من بچه‌ای را می‌شناسم که واقعا عاشق کتاب خواندن است و کتاب از دستش نمی‌افتد و همه جا کتابش همراهش است. این کودک در خانواده‌ای رشد کرده که میزان استفاده از فضای مجازی را برای او محدود کرده و زمان خاصی مشخص کرده‌اند، پدر و مادر این کودک همیشه در حال مطالعه هستند و کودک این‌ را می‌بیند. در مدرسه‌ای درس می‌خواند که به کتاب خواندن بها داده می‌شود. این فرهنگ در او نهادینه شده است. مقدار قابل توجهی از عدم استقبال کودکان از مجلات و کلا مطالعه این است که در خانواده‌ها و مدارس کتاب خواندن آنچنان ترویج داده نمی‌شود، به دنبال آن مجله خواندن هم همین‌طور. همه این عوامل دست به دست هم داده‌اند و خواندن رسانه‌های مکتوب افت کرده است. دور نیست روزی که به تیراژ خیلی پایینی برای این مجلات برسیم و فقط برای اینکه چراغ آن‌ها روشن بماند، به چاپ‌شان ادامه بدهیم.

اهالی مطبوعات هم مقصرند

سردبیر اسبق مجله کیهان بچه‌ها در پاسخ به این سوال که آیا اهالی مطبوعات ما علاقه دارند برای کودکان بنویسند، می‌گوید: بالاخره این کار اهالی مطبوعات است و از هر فضایی که امکان فعالیت برای‌شان فراهم کند استقبال می‌کنند. اما آنها هم می‌توانند در به روز نشدن مقصر باشند. یعنی اگر اهالی مطبوعات هم خودشان را به روز نکند و خودشان را وابسته به اساطیر‌ الاولین‌شان کنند و بخواهند همان مطالبی را بنویسند که زمان نوجوانی‌شان در مجلات می‌خواندند، این کهنگی ادامه پیدا خواهد کرد. اهالی مطبوعات هم می‌توانند به صورت غیر مستقیم در پایین آمدن استقبال کودکان از مجلات مقصر باشند.

رسانه مجازی جایگزینی برای رسانه‌های مکتوب

نیکخواه آزاد درباره جایگزینی رسانه مجازی به جای رسانه مکتوب معتقد است، این موضوع کاملا عملی است و در ادامه می‌‌افزاید: ما اگر بخواهیم به توصیه‌های دینی هم عمل کنیم که «فرزند زمان خودتان باشید» باید چنین کنیم. شاید امروز فضای مجازی از آموزش و پرورش و حتی از خانواده کم‌کم پیشی می‌گیرد، پس نمی‌توانیم نسبت به آن بی‌تفاوت با‌شیم. اما اینکه فکر کنیم می‌توانیم مجله را با همان کارکرد در فضای مجازی وارد کنیم، جواب نمی‌دهد. چنین چیزی جذابیت ندارد. در فضای مجازی باید نهادهایی مثل مجلات شکل بگیرند که متناسب با مقتضیات فضای مجازی و پسند مخاطب شروع کنند به عرضه محصولات و مطالب و محتوایی که بتواند جای رسانه مکتوب را پر کند. این موضوع به سادگی امکان پذیر نیست. با اطلاعاتی که دارم و شاهد آن هستم به نظرم کم‌کم این قضیه به‌وجود می‌آید. مثلا بحث VOD، کاری که امثال آپارات می‌کند. هم ساماندهی خوبی در کشور صورت می‌گیرد و هم به سرعت تعداد جاهایی که چنین مطالبی را عرضه می‌کنند زیاد می‌شود و اطلاع دارم عده‌ای سعی می‌کنند فقط برای کودک و نوجوان در این فضا کار کنند. این افراد باید جای خالی را در این عرصه پر کنند.

نبود رسانه باعث فقر اطلاعاتی کودک می‌شود

یکی از مهم‌ترین مسائل در حوزه کودک، کمبود رسانه مکتوب است و این کمبود آسیب‌هایی را در پی خواهد داشت. سیما فردوسی، روانشناس کودک، می‌گوید: رسانه برای افراد در هر سنی که باشند، جنبه آموزشی دارد و افراد از طریق آن می‌توانند اطلاعات مفیدی در زمینه‌های هنری، علمی، فرهنگی، ورزشی و ... کسب کنند. کسانی هم که در رسانه کودکان مشغول به فعالیت هستند قطعا باید تخصص‌هایی در این زمینه داشته باشند و بدانند که چگونه به زبان کودکان بنویسند و اطلاعات را به صورت مناسب و قابل فهم برای آن‌ها بیان کنند. بنابراین نبود رسانه برای کودکان می‌تواند باعث فقر اطلاعات لازم برای کودک که مربوط به سن‌شان است، شود. پس همه دست‌اندرکاران و کسانی که دستی بر قلم دارند باید به کودکان توجه کنند، به آنها احترام بگذارند، نیازهای‌شان را شناسایی کنند و در قالب سنین مختلف و مناسب برای کودکان برنامه‌های مفیدی ارائه کنند.

او درباره کم شدن نشریات کودکان می‌گوید: ما باید بررسی کنیم که آیا متخصصان این امر کم شده‌اند؟ آیا کسانی که در این زمینه تخصص داشته باشند و کار کنند و کارشان هم مورد قبول باشد، آیا گرایش به فعالیت در این حوزه دارند؟ باید کارهای پژوهشی پیرامون این موضوع انجام شود و افرادی که ذوق و مهارت این کار را دارند حتما تشویق شوند به انجام این کارها برای کودکان.

کودکان از والدین الگو می‌گیرند

فردوسی، در ادامه درباره علل کم‌توجهی کودکان به رسانه‌ها و مجلات مکتوب می‌گوید: خیلی از رفتار کودکان برگرفته از رفتار والدین است و آنها از والدین‌شان یاد می‌گیرند. اگر در خانه عادت به مطالعه وجود نداشته باشد، اگر روزنامه و مجله خریداری نشود و والدین علاقه‌ای به این موضوع نشان ندهند، کودکان هم از رفتار والدین و عدم اشتیاق به مطالعه تقلید می‌کنند و یاد می‌گیرند.

به جای درمان، آسیب نرسانیم

کودکان امروز، جوانان و آینده‌سازان فردا هستند، اگر کودک امروز علاقه‌ای به مطالعه مجله و روزنامه نداشته باشد، در آینده دور، زمانی که این کودکان بزرگ شده‌اند، ممکن است تاثیری در جامعه فردا داشته باشد؟ این روانشناس در این خصوص می‌گوید: کودکانی که علاقه‌ای به خواندن رسانه‌ها ندارند، تبدیل به جوانانی می‌شوند که فاقد مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی، هنری و .... است. ما باید از پایه و از سنین کودکی رفتارها را نهادینه کنیم. همچنین قوانین و مقررات اجتماعی را باید بچه‌ها به صورت مکتوب بخوانند و یاد بگیرند یا رفتارهایی که جنبه منفی دارند باید آموزش داده شوند. می‌شود این موارد را در قالب داستان‌ها، مقالات برای بچه‌ها نوشت و از همان کودکی توسط کودکان اجرا شود تا آنها در بزرگسالی دچار مشکل نشوند.

کودکان امروز بیشتر با دنیای مجازی ارتباط برقرار می‌کنند، فردوسی معتقد است به صورت مشروط می‌توان از این فضا به عنوان رسانه برای کودکان استفاده کرد. او ادامه می‌دهد: باید رسانه مجازی امن باشد. باید کاری کرد تا کودک با امنیت وارد این فضا شود. نباید طوری شود که برای درست کردن این موضوع، کودک را در معرض آسیب‌های دیگر قرار داد.