انتخابات با یک «کلیک»

گروه فرهنگ و هنر: پس از پایان انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری، دکتر حسن روحانی در پیامی از فعالان فضای مجازی تشکر کرد و گفت: از فعالان فضای مجازی که توانستند این امواج خروشان و پرمعنا را به اعماق جامعه بگسترانند و عظمت حضور را بیافرینند تشکر می‌کنم. این پیام رئیس جمهوری بخوبی نشان دهنده نقش پررنگ شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی در جامعه امروز است. شاید بتوان گفت مهم‌ترین نقش شبکه‌های اجتماعی در این دوره از انتخابات غیر از اطلاع‌رسانی سریع، آگاهی بخشی و ایجاد همبستگی میان مردم بود تا جایی که شاید بتوان میزان مشارکت بالای مردم در انتخابات را نتیجه نقش پررنگ فضای مجازی دانست.

به گزارش بولتن نیوز، دکتر افشین محمدی  -استاد ارتباطات دانشگاه علوم و تحقیقات می‌گوید: در تمام سال‌های بعد از انقلاب هر انتخاباتی که در ایران برگزار شده دارای ویژگی‌های خاصی بوده است. به نظرم اگر از جنبه رسانه‌ای بخواهیم به  انتخابات اخیر نگاه کنیم باید بگویم ما شاهد مرگ روزنامه‌های مکتوب بودیم یا اگر خوشبینانه‌تر قضاوت کنیم شاهد تأثیر‌گذاری اندک این رسانه‌ها در انتخابات و در مقابل شاهد صعود و ارتقای رسانه‌های مجازی بودیم؛ بویژه آنکه این رسانه‌ها فقط کارشان اطلاع‌رسانی نبود بلکه به نیازهای دیگر مردم نیز پاسخ گفتند به‌عنوان مثال در روز رأی‌گیری حتی نشانی شعبه‌های رأیی را که خلوت‌تر بود به مردم می‌دادند تا بتوانند با مراجعه به آنجا سریعتر رأی دهند.

نکته بعدی این بود که با توجه به حدود 50 میلیون گوشی تلفن همراهی که در اختیار مردم است فراگیری بیشتری بین تمام اقشار مختلف مردم به نسبت دوره‌های قبل وجود داشت. در این دوره مردم همگی در جریان ریزاطلاعات مربوط به کاندیداها قرار داشتند و لازم نبود کسانی نظراتشان را از بالا یا براساس اهداف سیاسی که داشتند به مردم تحمیل کنند.

من معتقدم در این دوره مردم با وجود تمام مشکلاتی که داشتند و مهم‌ترینش مشکلات اقتصادی است آگاهانه و با درایت رأی دادند و در واقع دوباره به تدبیر و امید و به اینکه دولت دوازدهم بتواند این مشکلات را برطرف کند، رأی قاطعانه دادند. وی با بیان اینکه فضای مجازی بستر اصلی برای گفتمان را میان مردم از طبقات مختلف فراهم کرد می‌افزاید: برای ترویج دیالوگ یا همان گفتمانی که بین مردم ایجاد شد، رسانه‌های مجازی بستر اصلی در این دوره بودند و باعث شد مردم بتوانند براحتی در تمام زمینه‌های انتخابات صادقانه با همدیگر صحبت و دیدگاه‌های خودشان را ارائه کنند. در این دوره نقش احزاب سیاسی و رسانه‌های قدرتمندی که یک طرفه به میدان می‌روند و پاسخگوی نیازهای مردم نیستند بسیار کمرنگ بود یا اصلاً نبودند که بخواهند نظرات خود را اعمال کنند. در این دوره رسانه‌های مجازی بستری را ایجاد کردند تا مردم بتوانند از هر قشری درباره برنامه‌ها و سیاست‌های کاندیدای خود راحت صحبت کنند ودر واقع نقش خود مردم برای تبلیغات درباره اینکه یکدیگر را به شرکت و حضور در انتخابات تشویق کنند بیشتر از جناح حاکم یا جناح سیاسی بود. در این دوره احزاب سیاسی و دولت و صدا و سیما نبودند بلکه خود مردم بودند که براساس دانش و اطلاعاتی که به دست آورده بودند همدیگر را ترغیب می‌کردند که در انتخابات شرکت کنند.

این استاد دانشگاه می افزاید:در مجموع می‌توان گفت انتخابات این دوره و شور و اشتیاق مردم مدیون شبکه‌های اجتماعی بود. از طرفی نیز می‌توان گفت دولت مزد پافشاری و اصرار خودش برای مقابله با کسانی که می‌خواستند این شبکه‌ها را محدود کنند ، گرفت چون دولت در این دوره بواقع برای محدود و فیلتر کردن تلگرام تحت فشار بود. اما با قدرت ایستادگی کرد و مردم نیز متوجه شدند که چه کسی در مقابل محدودیت رسانه ایستادگی کرد و با رأی خود او را تأیید کردند.

دکتر محمدی در پاسخ به این سؤال که آیا انتخابات و هر آنچه به آن مربوط است در آینده مجازی‌تر خواهد شد می‌گوید: من در سطح کلان‌تر به ماجرا نگاه می‌کنم نه تنها انتخابات بلکه همه مسائل فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی هم در آینده روی بستر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی قرار خواهد گرفت و اگر دولت با قدرت محدودیت این رسانه‌ها را نپذیرد ما نیز چاره‌ای نخواهیم نداشت و باید فرایند حرکتمان را براساس تکنولوژی ارتباطی تعریف کنیم. بی‌تردید در دوره‌های آینده به طور قطع تأثیر‌گذاری شبکه‌های اجتماعی روی مقوله انتخابات فراتر خواهد رفت. این روزنامه نگار همچنین  درباره تأثیر شبکه‌های مجازی بر موضوع انتخاب بهتر مردم می‌گوید: بهترین نوع تبلیغات و رسانه آن است که از دل مردم به وجود آید و حرف‌های مردم را ترویج کند. شبکه‌های اجتماعی بستر و رسانه خود مردم است. در این دوره ما با پدیده خبرنگار شهروند و شهروند رسانه مواجه بودیم و شبکه‌های اجتماعی توانستند فضایی را ایجاد کنند تا مردم براحتی نقاط ضعف و قوت و پیشینه کاندیداها را دریابند. خیلی مواقع اطلاعاتی را که رسانه‌های رسمی نمی‌توانستند اعلام و ارائه کنند رسانه‌های مجازی این کار را انجام می‌دادند.

دکتر آنی میرزاخانی – استاد دانشگاه - نیز در این باره می‌گوید: نمی‌توان منکر تأثیر‌گذاری مثبت شبکه‌های اجتماعی در انتخابات ریاست جمهوری این دوره شد چرا که در واقع به نوعی مردم توانستند با این شبکه‌ها خودشان را در این عرصه نشان بدهند. نقش شبکه‌های اجتماعی در تشویق و مجاب کردن مردم برای همفکری و همکاری بیشتر بسیار بارز بود و آنها برای نشان دادن این همکاری هم که شده بود دوست داشتند در رأی‌گیری شرکت کنند. به عبارت دیگرمردم می‌خواستند تراوشات ذهنی خودشان را درشبکه‌های اجتماعی و بخصوص اینستاگرام نمایان کنند.

این استاد دانشگاه درباره مجازی شدن انتخابات در آینده می‌گوید: وقتی زندگی ما تا این حد با تکنولوژی عجین شده و انتخابات نیز بخشی از زندگی سیاسی ماست بنابراین تأثیر آن را نمی‌توان در انتخابات کتمان کرد. در حال حاضر هم ما می‌بینیم که بیشتر فراخوان‌ها در فضای مجازی شکل می‌گیرد و این فضا بستری برای اقدام‌های اجتماعی و سیاسی شده است.

بنابراین به طور قطع در آینده شاهد این اتفاق خواهیم بود. امروزه به دلیل فشردگی زمانی و مکانی که بواسطه تکنولوژی پیش آمده زمان چندانی برای جنبش‌های حضوری نیست و از طریق شبکه‌های اجتماعی است و مردم پویش‌سازی می‌کنند و به آن می‌پیوندند. شاید روزی نیز همان گونه که مردم امروزه خرید‌های اینترنتی انجام می‌دهند همان گونه نیز انتخابات برگزار کنند.

دکتر افسانه مظفری- استاد دانشگاه و روزنامه نگار- درباره اینکه وجه تمایز این دوره از انتخابات ریاست جمهوری چه بوده می‌گوید: از منظررسانه‌ای یکی از قابل توجه‌ترین تفاوت‌هایی که انتخابات امسال از نظر تبلیغات وفراگیری پیام‌هایی که ارسال می‌شد در مقایسه با انتخابات گذشته داشت استفاده و بهره‌برداری خوب و قابل توجه از رسانه‌ها بخصوص رسانه‌های مجازی بود. تلگرام و اینستاگرام به بهترین شکل کار خود را انجام دادند. به طور مثال وقتی نامزدهای انتخاباتی پیام‌های خود را چه به صورت عکس یا پیام نوشتاری و چه به صورت ویدئو از طریق اینستاگرام در معرض دید مخاطبان قرار می‌دادند، بلافاصله نیز پاسخ مخالفین و موافقین در این فضا ارسال می‌شد.

به عبارتی با استفاده از رسانه‌های مجازی ما شاهد اطلاع‌رسانی دوسویه و با سرعت قابل توجهی بودیم که اصطلاحاً مخاطبان همزمان با منبع پیام ارتباط برقرار کرده و از اخبار و اطلاعات، سخنرانی‌ها و... در این دور از انتخابات مطلع می‌شدند و از منظر ارتباطی این‌ یک تعامل قابل توجه و فوق‌العاده بود.

البته ناگفته نماند که صدا و سیما نیز در این زمینه به نسبت خوب کار کرد چرا که به غیر از شبکه‌های مجازی، تنها رسانه دیداری و شنیداری است که حتی در دوردست‌ترین نقاط کشوردر اختیار مردم قرار دارد.

صدا و سیما در این دوره با توجه به پوشش به نسبت خوب که نقش بسزایی هم در تأثیر‌گذاری افکار عمومی دارد در مقایسه با دوران قبل، خوب ظاهر شد.

وی می‌افزاید: ای کاش این نحوه پوشش با ساخت برنامه‌های جذاب در مقاطع مختلف زمانی و شرایط مختلف صورت می‌گرفت و مختص به چنین برنامه‌ای چون انتخابات نمی‌شد. اما یکی از ویژگی‌های جذاب و قابل توجه در این دوره از انتخابات انتقال سریع اطلاعات و تعامل همزمان بود.

این استاد دانشگاه درباره اینکه آیا انتخابات و مباحث مربوط به آن روز به روز مجازی‌تر می‌شود، می‌گوید: این به ویژگی‌های خود خبر برمی‌گردد. یکی از ویژگی‌های شبکه‌های مجازی این است که در هر زمان و مکانی در صورتی که دسترسی را داشته باشید می‌توانید از اطلاعات آن بهره بگیرید، در حالی که صدا و سیما یا رسانه‌های مکتوب این قابلیت را ندارند و منوط به شرایط خاص خود هستند.

من نمی‌پذیرم که انتخابات ریاست جمهوری صددرصد به سمت جریان شبکه‌های مجازی برود چرا که نتایج برخی تحقیقات دانشگاهی حاکی از این است که همچنان ارتباطات شفاهی یا رو در رو قابل توجه‌ترین نوع است و در بعضی جوامع و گروه‌ها حرف اول را می‌زند.

اما ما ناگزیر هستیم که به سوی مجازی شدن قدم برداریم چرا که دنیای مجازی دارای سرعت عمل بالاست و محدود به زمان و مکان نمی‌شود.

دکتر مظفری در پاسخ به این سؤال که شبکه‌های مجازی در انتخاب کاندیداها تا چه حد تأثیر داشته می‌گوید: باید این نکته را مدنظر داشته باشید که گاهی ممکن است اطلاعات منتشره از سوی شبکه‌های مجازی خلاف واقع بوده باشد. به طور مثال اگرچه در تلگرام شاهد سرعت بالای اطلاع‌رسانی هستیم اما برخی اخبار و اطلاعات و صحت آن چندان مورد تأیید نیست و با تردید باید به آن نگاه کرد. آنچه  به ما بسیار کمک می‌کند سواد رسانه‌ای است. بعبارتی اگر سواد رسانه‌ای جامعه گسترش پیدا کند امکان اینکه در تشخیص صحت مطالب بهتر قدم برداریم بیشتر است و می‌توانیم از عملکرد شبکه‌های مجازی بهره ببریم.