حزب جمهوری اسلامی چرا و چگونه تاسیس شد؟(1)

بولتن نیوز : اگر بخواهیم به طیف و جناح اصول گرا از جریان های سیاسی اسلام گرا که به طور اخص متأثر از اندیشه های سیاسی امام خمینی (ره) ، بپردازیم بی شک حزب جمهوری اسلامی ایران در رأس آن ها جای دارد.

در شرایطی که گروه ها و احزاب سیاسی هر یک درصدد بهره برداری از شرایط دوران مبارزه برای خود بودند و کشورهای خارجی نیز سعی در انحراف مسیر مبارزات داشتند و در موقعی که توده های میلیونی مردم به فرمان و دعوت حضرت امام (ره) و روحانیت وارد مبارزه شده بودند و خواهان برچیده شدن بساط سلطنت و استقرار حکومت اسلامی بودند، روحانیت بالاخص رهبران برجسته ی آن برای هدایت، رهبری و مدیریت مناسب جریان انقلاب، دست به کار تشکیلات ویژه ای برای این کار شدند، حزب جمهوری اسلامی محصول شرایط این دوران از مبارزه است که در زیر به آن پرداخته می شود. تئوریسین، مغز متفکر و طراح اصلی این تشکل اسلامی، آیت الله دکتر محمد حسنی بهشتی بود. وی به اتفاق جمعی از رهبران انقلاب اسلامی بزرگ ترین، فراگیرترین و گسترده ترین حزب در تاریخ احزاب سیاسی در ایران بعد از انقلاب اسلامی را تشکیل داد.

ایشان در خصوص این سؤال که از چه زمانی و با چه کسانی به فکر ایجاد حزب افتادند؟ می گوید:

من از سال ها پیش در فکر ایجاد یک حزب و جمعیت سیاسی اسلامی بودم به خصوص پس از سال 1332 ه.ش و کودتای 28 مرداد و تجربه ای که از نهضت ملی ایران در سال های 1329 تا 1322 به دست آوردم.

وقتی نهضت آزادی تشکیل شد با خوشحالی از این خبر استقبال کردم و در این که در اساس نامه از اسلام به عنوان یک مکتب و از نهضت به عنوان یک حزب اسلامی تمام عیار یاد نشده بود به بنیان گذاران نهضت انتقاد کردم.

در همان سال ها به فکر یک مجموعه ی فعال برای شناخت ایدئولوژی اسلام در شکل یک مکتب تمام عیار افتادم... تابستان سال 56 با چند تن از دوستان به فکر ایجاد یک هسته ی روحانی متشکل بر اساس تأکید روی تقوی و ایمان، مبارز بودن و بینش مترقی اسلامی داشتن و در عین حال خالق اندیشیدن و اسلامی عمل کردن و مبرا از هر گونه گرایش غیر اسلامی و تفکر التقاطی افتادیم و در نظر داشتیم که این هسته ی مبارز متعهد، شاخه ی سیاسی و اجتماعی به وجود بیاورد و آن شاخه بتواند یک حزب و تشکیلات نیرومند سیاسی در خلاء اجتماعی ما پایه گذاری بکند.

در اوایل سال 57 پایه ی این حزب محکم شد... با تأکید امام 7 یا 8 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حزب را اعلام کردیم و چون ما به جمهوری اسلامی و حکومت اسلامی می اندیشیدیم نام آن را گذاشتیم حزب جمهوری اسلامی.

برای تشکیل حزب با آقایان از جمله محمد علی موحدی کرمانی، محمد جواد حجتی کرمانی، علی مشکینی، محمد مهدی ربانی املشی، سید حسن طاهری خرم آبادی، عباس واعظ طبسی، عبدالکریم هاشمی نژاد، محمد مؤمن، بعضی از دوستان و روحانیت همانند آقای محمد رضا مهدوی کنی، محمد موسوی خوئینی و دوستان غیر روحانی و تحصیل کرده نظیر مهندس بازرگان، دکتر فریدون سحابی، عزت الله سحابی، مهندس محمد توسلی، دکتر عالی، مهندس مصطفی کتیرایی با دوستان بازار و اصناف دکتر حسن آیت، حبیب الله مسگراولادی، مهدی عراقی، صادق اسلامی هم چنین حبیب الله پیمان صحبت در میان گذاشتیم.

بنا بود در آن هسته ی اصلی من (بهشتی)، سید علی خامنه ای، محمد جواد باهنر، موسوی خوئینی و دکتر پیمان روی اساس نامه و مرام نامه کار کنیم (این) نتیجه ی کار مشترک ما قبل از انقلاب بود.

برای موجودیت آن به نظر می رسید که یک مجموعه ای حدود 40 تا 50 هزار نفر از گروه های مختلف اجتماعی اعلام موجودیت کنند که حدود یک سوم از روحانیون مبارز و دو چهارم از قشرهای دیگر باشند که عملاً با اشکال رو به رو شدیم و به دلیل شتاب انقلاب از این کار باز ماندیم...

بر این اساس، آیت الله دکتر محمد حسینی بهشتی به عنوان اولین دبیرکل حزب معرفی شد. اعضای هیأت مؤسس و بنیان گذاران حزب 5 نفر از روحانیون برجسته و علی رتبه ی انقلاب یعنی حضرات آیات دکتر بهشتی، محمد جواد باهنر، سید علی خامنه ای، علی اکبر هاشمی رفسنجانی و موسوی اردبیلی بودند که به اتفاق جمعی از اساتید و دانشگاهیان، اصناف و بازاریان و سایر اقشار مختلف، حزب را تشکیل دادند.

مؤسسین طی بیانیه ای اهداف خود را از تشکیل حزب، «پاسداری از دستاوردهای انقلاب، مبارزه با ضد انقلاب، ایجاد امید در مردم و بهره گیری از مبارزات ضد استبدادی مردم» اعلام کردند.

بالا بردن آگاهی های سیاسی و اسلامی مردم، پاکسازی کشور از آثار استبداد و استعمار، برقراری آزادی های اساسی، پایان دادن به سلطه ی اقتصادی بیگانگان، ریشه کن کردن فقر و محرومیت، ایجاد ارتش با ایمان و مستقل، تنظیم سیاست خارجی بر اساس دو اصل تولی و تبری در راستای کمک به محرومان و مستضعفان جهان، تحکیم روابط برادرانه با همه ی مسلمانان، را از جمله اقدام های مهم مورد نظر حزب برای تأسیس بوده است.

بدین سان پایه های تأسیس بزرگ ترین حزب در طول تاریخ ایران از نظر گستردگی حوزه ی کار، اعضا و کادرهای حزبی و رهبرانی روحانی و برجسته ایجاد شد که فعالانه و متشکل، دامنه ی نفوذ خود را بین مردم گسترده می سازد؛ در حالی که دیگر احزاب با سوابق طولانی نتوانسته بودند چنین نقش گسترده ای داشته باشند.

این اقبال عمومی و گسترده در تاریخ فعالیت احزاب در ایران بی سابقه و بی نظیر بود. هر چند همین گستردگی و گسترش بی رویه ی دفاتر و شعب حزب بعداً به عنوان یکی از نقاط ضعف حزب به شمار آمد، اما جای هیچ گونه تردیدی برای حضور مؤثر و کارآمد حزب در روند انقلاب و ساخت قدرت در جمهوری اسلامی باقی نگذاشت و در یک فاصله ی زمانی کوتاه به عنوان (حزب فراگیر) که از اقتدار و صلابت ویژه ای برخوردار بود مبدل شد.

اصول و خط مشی حزب

1.      تأکید بر تداوم انقلاب و جلوگیری از هر نوع تحجر و توافقی در یک مرحله که بر حسب تجربه ی تاریخی خود به خود عامل ارتجاع و انحراف خواهد شد.

2.      التزام به همبستگی روز افزون همه ی نیروهای مبارز مسلمان که در راه استقرار نظام حق و عدل اسلامی علیه استعمار و استثمار تلاش می کنند و جلوگیری از محدود شدن تداوم مبارزه و تلاش های سازنده در یک گروه یا قشر معین.

3.      خودداری از هر نوع وابستگی به گروه ها و نیروهای دیگر که پیوند با آن به استقلال و اصالت اسلامی جنبش کم ترین آسیبی زند.

4.      استفاده از همه ی شیوه های مبارزه و سازندگی که با معیارهای اسلامی سازگار باشد با بهره گیری کامل از آخرین تجربه های مبارزاتی و سازندگی جوامع بشری و رعایت ضرورت های هر یک از مراحل تکامل انقلاب اسلامی جامعه ی ما.

اساس نامه ی حزب جمهوری اسلامی در 44 ماده تنظیم شده بود. مرکز حزب در تهران بود و فعالیت آن در اقصی نقاط کشور و خارج از کشور نیز دیده شده بود. برابر ماده ی یازده اساس نامه، کنگره عالی ترین مرجع حزب بود. شورای مرکزی، شورای ایدئولوژی، شورای افتاء، شورای داوری و هیأت اجرایی از جمله ارکان اصلی حزب پیش بینی شده بود.

در اساس نامه تصریح شده بود که حزب تشکیلاتی است عقیدتی سیاسی و معتقد به ولایت فقیه و ملتزم به قانون اساسی جمهوری اسلامی که برای هدایت و سازمان دهی نیروهای مسلمان با ایمان در جهت نیل به اهداف والای اسلامی تشکیل شده است.

ارکان حزب از عضو، حوزه، شورای بخش (مسئولین) شورای ناحیه (گروه)، شورای شهرستان و شورای استان، آغاز و سپس به هیأت اجرایی، شورای مرکزی، شورای داوری، شورای فقها و کنگره به عنوان عالی ترین مرجع حزب می رسید.

در یکی از بندها، وظایف عضو علاوه بر خودسازی و شرکت منظم و فعال در جلسات و تلاش در راه گسترش حزب و مشارکت در تأمین هزینه های حزب، کوشش برای کسب خبر از حوادث سیاسی و اجتماعی روز و مطالعه ی پیام ها و جراید حزب و تلاش برای شناسایی فعالیت های مخالف انقلاب اسلامی و حزب، فعالیت در جهت خنثی سازی آن ها با رعایت دستورات تشکیلاتی و اصول رازداری مورد تأیید قرار گرفته بود.

برابر یکی از بندها، مجازات هایی برای اعضای حزب نیز در نظر گرفته شده بود که طی 6 مرحله از تذکر کتبی آغاز و در مرحله ی بعد اخراج صورت می گرفت. بر اساس چندین بند از مواد اساس نامه، وضعیت اداره و نیز وظایف حوزه ی شورای بخش، شورای ناحیه، شورای شهرستان، شورای استان تعیین شده بود و هیأت اجرایی، مسئول سازمان دهی و اجرای مصوبات کنگره، شورای مرکزی، شورای داوری و اداره ی کلیه ی امور اجرایی حزب بود.

شورای مرکزی مسئولیت اساسی رهبری و برنامه ریزی حزب را عهده دار بود و در کلیه ی امور مربوط به حزب و فعالیت های حزبی، به طور مستقیم در برابر شورای فقها و کنگره مسئول بود. برابر تبصره هایی در زیر بند شورای مرکزی تعداد اعضای این شورا 30 نفر پیش بینی شده بود که توسط کنگره برگزیده می شدند و ده نفر نیز ذخیره در نظر گرفته شده بود.

اداره ی جلسات شورا و نحوه ی آن برابر آئین نامه ی جداگانه ای پیش بینی شده بود و در رأس شورای مرکزی، دبیر کل و سپس قائم مقام یا معاونین وی بودند. تشکیل جلسات شورای مرکزی هفته ای یک بار پیش بینی شده بود و امکان تشکیل جلسه ی فوق العاده ای نیز وجود داشت.

اعضای شورای داوری از طرف کنگره به مدت دوسال به منظور حفظ حقوق قضایی حزب و اعضاء و حفظ عدالت در درون حزب برگزیده می شدند و تعداد آن ها یا 5 نفر پیش بینی شده بود. شورای فقها وظیفه ی نظارت بر خط مشی حزب و کلیه ی مصوبات شورای مرکزی و تأیید یا رد آن ها را با اکثریت آرا داشت.

در نهایت، کنگره به عنوان عالی ترین مرجع حزب، تصویب و انجام هر گونه تغییرات در اساس نامه، انتخاب اعضای شورای مرکزی، شورای داوری و شورای فقها و بررسی عملکرد حزب را عهده دار بود. روزنامه ی جمهوری اسلامی به عنوان ارگان حزب جمهوری اسلامی به روزنامه های صبح کشور افزوده شد و مجله ی «عروة الوثقی» ارگان دانش آموزی حزب نیز به طور منظم ماهانه منتشر می شد.

علاوه بر این تلاش ها، حزب بر روی چند بخش تمرکز ویژه ای داشت. واحد دانش آموزی، شاخه ی کارگری، واحد امور خارج از کشور، واحد دانشجویی، واحد اصناف و واحد روحانیون از جمله بخش های مهم و اساسی حزب به شمار می رفت که هر یک در حوزه ی کار خود نقش قابل ملاحظه ای ایفا می کردند.

سخنرانی، پخش نوار، مسافرت، پخش جزوات و اوراق تبلیغاتی، برگزاری راهپیمایی ها یا مشارکت گسترده و مؤثر در برگزاری آن ها، چاپ کتاب، اعزام مبلغ به خارج از کشور، معرفی انقلاب، کمک به کشف توطئه ها و مقابله با ضد انقلاب از طریق روزنامه ی جمهوری اسلامی، تأمین نیروی انسانی به ویژه برای مدیریت در سازمان های دولتی از سوی حزب، حضور فعال، مؤثر و تعیین کننده در انتخابات جمهوری اسلامی، حضور گسترده در نهادهای انقلاب اسلامی از جمله شیوه های تأثیرگذاری حزب جمهوری اسلامی بر افکار عمومی بود.

بودجه ی حزب از طرق مختلف تأمین می شد؛ کمک افراد علاقه مند و مردم، حق عضویت ها، و وجوهات شرعیه (این وجوهات با اجازه ی حضرت امام (ره) از سهم امام) که نه به عنوان کمک به حزب بلکه برای تبلیغات اسلامی در اختیار روحانیون حزب قرار می گرفت.

حتی در یک مقطع، حزب برای تأمین مخارج خود «هفته ی کمک به حزب» را به منظور جمع آوری کمک های مردم اعلام کرد. مرکز حزب در تهران و محله ی سرچشمه قرار داشت.

متن بیانیه ی حزب جمهوری اسلامی برای هفته ی کمک به حزب به شرح زیر بود:

بسم الله الرحمن الرحیم؛ یا ایها الذین آمنوا أنفقوا من طیبات مغا کسبتم (267 بقره)

حزب جمهوری اسلامی افتخار دارد تشکیلات اسلامی است که با اعتقاد راسخ به ولایت فقیه و تحت رهبری امام امت به دست توانای روحانیون عالی قدری چون شهید مظلوم آیت الله بهشتی و شهید حجت الاسلام باهنر و شهدای زنده حجج اسلام آقایان خامنه ای و هاشمی رفسنجانی پی ریزی شده و توانسته است مجموعه ای از عناصر مخلص و مبارزین دیرپای انقلاب اسلامی را در خود گرد آورد و منشأ خدماتی ارزنده در زمینه های عقیدتی، سیاسی، فرهنگی و تحزب اسلامی شود و بازویی قدرتمند برای امام امت و انقلاب اسلامی در سازندگی و پیشبرد اهداف انقلاب و خنثی کردن توطئه های گوناگون دشمنان اسلام باشد.

حزب جمهوری اسلامی از آغاز شکل گیری متکی بر امکانات و کمک های اهدایی و خیریه ی مردم دلاور و ایثارگرمان بوده و از امکانات و بودجه ی دولتی استفاده نکرده و در عین حال در سایه ی توفیقات الهی و زهد و فداکاری همه ی عزیزان توانسته با کم ترین بودجه، بالاترین خدمات ممکن را انجام دهد و مجموعه ای عظیم از فعالیت های اسلامی و به خصوص فرهنگی را تقدیم نماید و آن چنان نقش مؤثری در انقلاب اسلامی داشته باشد که دشمنان خدا با نهایت کینه جویی، بالاترین دشمنی ها را در حق آن روا بدانند و شهدای بی شمار، حزب گواه آشکار بر این مدعا است.

اینک این حزب شهید پرور، جهت تداوم رسالت خدایی و عظیم خویش ضمن تشکر از همه ی محبت ها و الطاف امت اسلامی بار دیگر از مردم مسلمان و قهرمان سراسر کشور دعوت می نماید در هفته کمک به حزب (از جمعه 21/10/ تا جمعه 28/10/1363 ) وجوه اهدایی خود را در قبال دریافت قبوض چاپی ویژه ی پرداخت و یا به حساب 6666 بانک ملی ایران شعبه ی سرچشمه واریز نمایند.

من الله التوفیق و علیه التکلان – حزب جمهوری اسلامی 18/10/1363 .

دبیرکل وقت حزب طی گزارشی که به مناسبت اولین سالگرد تأسیس حزب ارائه کرد، اهم دلایل پیدایش حزب را در موارد زیر دانست:

1.      بهره گیری از تجارب تاریخی که به دلیل اصلی شکست نهضت ها، فقدان سازمان و تشکیلات نیرومند با گرایش اسلامی بوده است.

2.      عدم وجود تشکل از سوی روحانیت برای اداره و رهبری مبارزات.

3.      ضرورت داشتن تشکیلات سیاسی، اجتماعی مورد اعتقاد و اعتماد مردم و برخوردار از پایگاه مردمی برای تداوم مبارزه و انقلاب.

     و نیز ایجاد مرکزیت، میدان و زمینه هایی برای تجمع نیروهای اصیل انقلاب که به انقلاب اسلامی ایران در خط امام، عمیقاً مؤمن باشند و با یکدیگر همکاری داشته و برای رضای خدا در خدمت مردم باشند. دکتر بهشتی درباره ی ضرورت و نیاز به ایجاد حزب می گوید:

برای تداوم انقلاب، نیاز به مدیریت برنامه ریزی در ابعاد مختلف، تربیت نیروهای ساخته شده و کارآمد و هم فکر بر مبنای ایدئولوژی اسلامی است.

از نظر وی حزب به معنای «تشکل» است. تشکل به ایدئولوژی مشترک، استراتژی مشترک، خط مشی مشترک، نقطه نظرهای مشترک احتیاج دارد. بدون داشتن این وجوه مشترک، مردم با هم متشکل نمی شوند.

آن تشکیلات سیاسی و اجتماعی اسلامی که بتواند طرح و برنامه ی هماهنگ و نقطه نظرها و موضع گیری های هماهنگ و کادر هماهنگ را به وجود بیاورد حزب است و به این معنا از ضروریات زندگی اجتماعی است