وقتی رهبر امروز انقلاب اسلامی، در گذشته، پایه‌های امنیت کشور را بنا نهاد

اولین روز جنگ تحمیلی

آیت‌ا... سید علی خامنه‌ای با توجه به موقعیت سیاسی و اجتماعی خود و با اعتقاد عملی بالایی که به حفظ تمامیت ارضی کشور و انقلاب اسلامی در مقابل دشمنان آن داشت و همچنین جایگاهی که نزد رهبر انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) داشته، از نخستین روز شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359 به‌طور عملی وارد عرصه دفاع مقدس گردید و تا آخرین روز جنگ به‌عنوان یکی از عناصر اصلی تصمیم‌گیری و از ارکان اجرایی و سیاسی در امر مذاکرات سیاست خارجی مربوط به جنگ و پشتیبانی از آن بوده است.

اولین حضور ثبت‌شده آیت‌ا... خامنه‌ای در رابطه با دفاع مقدس، شرکت در اولین جلسه مسئولان سیاسی و نظامی کشور در اتاق فرماندهی ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در 31 شهریور می‌باشد. این جلسه برای بررسی چگونگی برخورد با تجاوز نظامی عراق به تمامیت ارضی کشور تشکیل‌شده بود. در این جلسه علاوه بر ایشان و فرماندهی انتظامی، ابوالحسن بنی‌صدر رییس‌جمهور و فرمانده کل قوا، آیت‌ا... بهشتی، هاشمی رفسنجانی، شهید رجایی و آیت‌ا... اشراقی داماد امام خمینی (ره) و عده‌ای دیگر نیز حضور داشته‌اند. حجت‌الاسلام محمد ری‌شهری که در آن زمان در سازمان عقیدتی و سیاسی ارتش بوده و در جلسه یادشده نیز شرکت داشته، می‌گویند: وقتی در آن جلسه پیشنهاد شد که یکی از اعضای سابق شورای انقلاب برای بررسی وضعیت جنگ از نزدیک به جبهه‌ها برود و در آنجا نظارت داشته باشد، نخستین کسی که این پیشنهاد را پذیرفت، آیت‌ا... خامنه‌ای بود. همچنین ایشان اولین اطلاعیه در مورد شروع جنگ را تهیه و از رادیو به اطلاع مردم رسانید. آیت‌ا... خامنه‌ای در خاطراتش در این‌باره می‌گوید:

«در یکی از هیجان‌انگیزترین لحظات جنگ، لحظه شروع جنگ و یا به تعبیر درست‌تر، زمانی بود که از حمله تجاوزگرانه عراق مطلع شدیم. همان‌طور که همه ملت ایران به یاد دارند، جنگ در بعدازظهر روز سی و یکم شهریور سال 1359 اتفاق افتاد. در آن روز من در کارخانه‌ای نزدیک فرودگاه مهرآباد سخنرانی فرابرسد. ناگهان صدای عجیبی از پنجره‌ها و درها شنیدیم که ناشی از موج انفجار بود. برادران پاسداری که با من بودند، بلافاصله بیرون رفتند و خبر آوردند چند هواپیمای شکاری در آسمان دیده‌اند که روی فرودگاه مهرآباد و جاهای دیگر بمب پرتاپ کرده‌اند. طبعاً لازم بود من سخنرانی‌ام را که موجب تقویت روحیه کارگران می‌شد، انجام دهم. پس از انجام سخنرانی و به‌سرعت به محل ستاد مشترک رفتم و با بقیه مسئولان کشور به بحث و بررسی این رویداد غیرمنتظره پرداخته‌ایم. در آنجا بحث شد که این مسئله را چگونه به مردم اطلاع دهیم و چه طور به آنان توضیح دهیم و چه طور به آنان توضیح دهیم که در مقابل جنگی قرارگرفته‌اند که ابعاد و زمان آن مشخص نیست؟ بالاخره تصمیم جمعی بر این شد که من، به‌عنوان نماینده امام (ره) در شورای عالی دفاع و کسی که هر هفته از طریق نماز جمعه با مردم صحبت می‌کردم و آن‌ها با مطالب و صدایم آشنا بودند، مطالب را با مردم در میان بگذارم. اطلاعیه‌ای تهیه کردم و در رادیو خواندم.»

ایشان باوجوداینکه روحانی بود، اندکی پس از آغاز جنگ، لباس نظامی پوشید و در جبهه‌های جنگ جنوب کشور حضور یافت. درواقع پس از کسب موافقت امام خمینی (ره)، از سوی ایشان مأموریت یافت تا عازم جبهه‌های جنگ شود و گزارش را از وضعیت جبه‌ها و امکانات پشتیبانی – رزمی نیروهای عراقی تهیه و به سازمان‌دهی نیروها برای مقابله با دشمن کمک کند. در این راستا وی نیمه دوم 1359 و ماه‌های آغازین سال 1360 را در مناطق جنگی جنوب و سپس غرب کشور حضور داشت.

استقرار در اهواز و فعالیت در چهارچوب ستاد جنگ‌های نامنظم

آیت‌ا... خامنه‌ای ابتدا قصد عزیمت به منطقه عملیاتی دزفول را داشت؛ امام پس از کسب اطلاعاتی از اوضاع منطقه و نیازهای بیشتر منطقه اهواز و عملیات‌های نامنظم و ضرورت پشتیبانی جبهه‌های خرمشهر از اهواز، در لشکر 92 اهواز مستقر شد.

نوع دوم کار، کارهای مربوط به بیرون ا

هواز بود؛ ازجمله؛ پشتیبانی خرمشهر و آبادان و بعد، عملیات شکستن حصر آبادان بود که از محمدیه نزدیک دارخوین شروع شد. کار دوم، کمک به این‌ها و رساندن خمپاره بود. بایستی از ارتش به‌زور می‌گرفتیم. البته خود ارتشی‌ها هیچ حرفی نداشتند و باکمال میل می‌دادند منتها آن روز در رأس ارتش فرماندهی وجود داشت که به‌شدت مانع از این بود که چیزی جابه‌جا شود و ما با مشکلات زیاد، گاهی چیزی برای برادران سپاهی می‌گرفتیم. البته برای ستاد خود ما جرئت نمی‌کردند ندهند؛ چون من آنجا بودم و آقای چمران هم آنجا بود. من نماینده امام (ره) بودم؛ لذا ما هرچه می‌خواستیم، راحت تهیه می‌کردیم؛ لکن بچه‌های سپاه به‌خصوص آن‌هایی که می‌خواستند به منطقه بروند در عسرت بودند یکی از کارهای ما پشتیبانی از این‌ها بود

یکی از اقدامات مهم و مؤثر آیت‌ا... خامنه‌ای در ستاد جنگ‌های نامنظم شهید چمران، کمک به شکل‌گیری و اقدامات نظامی نیروهای نظامی مردمی؛ مثل؛ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیجیان بود؛ لذا از این رهگذر کمک زیادی به مردمی شدن جنگ کردند. بازدید از مناطق جنگی، حضور در مناطق جنگی حتی در خطوط تماس با دشمن و کارهای تبلیغی موجب تقویت نیروهای رزمنده می‌گردید. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های ایشان انجام سخنرانی در جمع رزمندگان مناطق و تقویت روحیه آن‌ها بود. حضور مداوم یک روحانی که درعین‌حال یک رجل سیاسی بود، در جبهه‌ها نمونه‌ای از عمل به شعارها بود.

عهده‌داری امور جنگ توسط شورای عالی دفاع

آیت‌ا... خامنه‌ای در تاریخ 20 اردیبهشت 1359 طی حکمی از سوی امام خمینی (ره) به همراه مصطفی چمران به‌عنوان نمایندگان ایشان در شورای عالی دفاع ملی تعیین شدند، متن حکم به این شرح است:

بسم آ... الرحمن الرحیم

20/2/1359

جناب حجت‌الاسلام آقای حاج سید علی خامنه‌ای – دامت افاضات- برای تشکیل شورای عالی دفاع ملی بر مبنای اصل یک‌صد و ده قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جناب‌عالی به‌عنوان مشاور از طرف اینجانب منصوب می‌شوید و در این موقع، چون در وضع استثنایی هستیم، لازم است هر هفته با بررسی کامل و باکمال دقت رویدادهای داخلی ادارات مختلف ارتش را برای اینجانب ارسال دارید.

روح ا... موسوی الخمینی

شایان‌ذکر است که این شورا در زمان دولت موقت تشکیل‌شده بود و مهدی بازرگان رییس آن بود. پس از آغاز جنگ تحمیلی و ضرورت مدیریت منسجم جنگ و دفاع از کشور، به‌فرمان امام خمینی (ره) در 20 مهر 1359 شورای عالی دفاع عهده‌دار کلیه امور جنگ شد:

بسم‌ا... الرحمن الرحیم

نظر به موقعیت استثنایی دفاع از کشور اسلامی و حساسیت فوق‌العاده آن تا موقعی که جنگ‌افروزان به کار تجاوزگرانه خود ادامه می‌دهند، مراتب زیر اخطار مقرر می‌شود:

کلیه امور مربوط به جنگ در تحت نظر شورای عالی دفاع به‌اضافه یک نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی باید اداره شود و این شورا موظف است تمام قوای مسلح را هماهنگ نماید و هیچ گروه یا شخصی تخلف از ادامه شورای مذکور نباید بکند و در غیاب آقای خامنه‌ای و آقای چمران، دو نفر از نمایندگان که یکی از آن‌ها رییس مجلس شورای اسلامی است، باید در شورا شرکت کند.

در اداره مناطق جنگی، کلیه نیروها باید از شورای مذکور تبعیت نمایند و تصمیمی‌ات دراین‌باره با شورای مذکور است.

تبلیغات مطلقاً، چه رادیو، تلویزیون و یا مطبوعات، باید تحت نظر شورای مذکور باشد و رسانه‌های گروهی و مطبوعات حق پخش مصاحبات و یا نطق‌ها و نوشته‌ها را بدون مراجعه و دستور از شورای مذکور ندارند.

سیاست خارجی مربوط به دفاع با شورای مذکور است و کسان دیگر بدون اجازه، حق دخالت ندارند.

کلیه بیان‌ها و نوشته‌ها و تبلیغات و پخش اعلامیه‌ها بدون اجازه مستقیم از شورای مذکور جداً ممنوع است.

دولت، مأمور جلب متخلفین و تحویل آن‌ها به دادگاه‌های انقلاب است.

دادگاه‌ها به جرائم حسب وضع دفاعی و انقلابی عمل می‌کنند.

شورا موظف است در مناطق جنگی نمایندگانی تعیین نماید که به‌وسیله آن‌ها امور انجام گیرد و موجب تأخیر نشود.

20 مهر 59/2 ذی‌الحجه 1400،

روح آ... الموسوی الخمینی

آیت آ... خامنه‌ای ضمن اینکه نماینده امام (ره) در شورا بود، سخن‌گو و یکی از اعضای مؤثر شورا بود؛ که رییس این شورا ابوالحسن بنی‌صدر، رییس‌جمهور و فرمانده کل قوا، بود. علت مؤثر بودن ایشان در مباحث و تصمیمات شورا این بود که به‌صورت مستقیم در جبهه‌های جنگ حضور داشت و هر هفته صرفاً برای شرکت در جلسه شورا و ایراد خطبه‌های نماز جمعه به تهران می‌آمد و بلافاصله به جبهه جنوب برمی‌گشت. ایشان همواره سعی می‌کرد در همه و یا اکثر جلسات شورا حضورداشته باشد. این وضعیت از 20 مهر 1359 تا زمان ترورشان در 6 تیر 1360 همواره برقرار بوده است. آیت آ... خامنه‌ای در پایان جلسه‌های عادی و بعضاً جلسه‌های فوق‌العاده شورای عالی دفاع، تصمیمات مباحث غیر محرمانه جلسه را طی مصاحبه‌ای در اختیار خبرگزاری‌ها و رسانه‌های گروهی قرار می‌داد و به سؤالات آن‌ها پاسخ می‌گفت.9 برخی مواقع نیز زمانی که رییس‌جمهور، نخست‌وزیر و برخی از اعضای شورا در حال بازدید از مناطق جنگی بودند، جلسه شورا در آن ناطق برگزار می‌شد.

آیت آ... خامنه‌ای در تحلیل کارایی شورای عالی دفاع در پیشبرد امور جنگ و ابعاد آن می‌گوید:

«[شورای عالی دفاع] به مسائل جنگ نظارت می‌کرد، اخبار جنگ را می‌گرفت و در خود جلسه شورا تحلیل می‌کرد. در تشویق فرماندهان و راهنمایی آن‌ها و آگاهی مسئولان امر از رویدادهای جنگ بسیار مؤثر بود. در هماهنگی بین سپاه و ارتش هم خیلی تأثیر داشت و اگر شورای عالی دفاع نبود، مطمئناً ما بسیاری از موفقیت‌ها را؛ چه در طول جنگ و چه در خود نظام جنگ و چه در مسائل وابسته به جنگ؛ مثل نگهداری، تحویل و آماده‌سازی وسایل جنگی، تجهیز نیروها و بسیج عمومی نداشتیم و به این موفقیت‌ها نمی‌رسیدیم و بنابراین شورای عالی دفاع موفق بود.»

مشاور نظامی امام خمینی (ره)

تغییرات پس از تصویب قانون اساسی

پس از تصویب قانون اساسی در مجلس خبرگان قانون اساسی در ۱۳۵۸ این شورا زیر نظر رهبری قرار گرفت و وظایف و ترکیب اعضای آن تغییر کرد.

اعضا

تشکیل این شورا در اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی مصوب مجلس خبرگان قانون اساسی و ذیل اختیارات رهبری ذکر گردیده که ترکیب آن به این صورت بود:

رئیس‌جمهور،

نخست‌وزیر،

وزیر دفاع،

رئیس ستاد مشترک ارتش،

فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،

دو مشاور به تعیین رهبر

ترکیب شورا به گونه‌ای انتخاب شد که رهبری بر تمام مسائل نظامی ـ امنیتی که با امنیت کشور ارتباط داشته، اشراف پیدا کند.

ترکیب این شورا به‌گونه‌ای مشخص شده بود که ترکیب سیاسی ـ نظامی توأمان باشد تا بتواند مسائل را در ابعاد مختلف مورد توجه قرار دهد و تصمیمی خلاف بخش دیگری از کشور اتخاذ نشود.

پس از تصویب این قانون، خمینی، سیدعلی خامنه‌ای و مصطفی چمران را به نمایندگی خود در این شورا منصوب کرد و آنان را مأمور به تشکیل شورا و ارائهٔ گزارش منظم در ارتباط با ارتش و نیروهای مسلح نمود.

وظایف

تعیین فرماندهان سه‌گانهٔ ارتش

پیشنهاد اعلام جنگ و یا صلح و یا بسیج نیروها به رهبری.

از جنگ تا انحلال

با آغاز جنگ هشت ساله با عراق، روح‌الله خمینی در پیامی به نیروهای مسلح، وظایف این شورا را مشخص‌تر بیان کردند. به این ترتیب فرماندهی جنگ نیز علاوه بر وظایف قانونی این شورا به آن محول گردید. در این فرمان وظایف شورای عالی دفاع، این‌گونه عنوان شده بود.

منابع:

https://fa.m.wikipedia.org

http://defamoghaddas.ir