حجامت برای سلامتی مفید است یا مضر؟

 آیا فکر می‌کنید هر دوایی که منشأ گیاهی دارد، از آنجا که در سوی مقابل محصولات شیمیایی ساخته شده در کارخانجات داروسازی است، پس حتما داروی خوبی است و دست‌کم اگر موثر نباشد، مضر هم نیست؟! بد نیست بدانید این نگاهی است که بیشتر متخصصان ـ حتی حکمای طب سنتی ـ با آن مخالفند.

گاهی شدت ستیز با علوم مدرن و شیفتگی نسبت به طب سنتی تا آنجا پیش می‌رود که برخی بدون ارائه سند و مدرک مشخصی در گفت‌وگوهای روزمره از مهجور ماندن حقایق طب سنتی به علت غالب‌شدن پزشکان آشنا به علوم مدرن شکوه می‌کنند و نیات بنگاه‌های اقتصادی را در این زمینه دخیل می‌دانند. فارغ از این‌ که چقدر از این بحث‌ها جزو حقایق تاریخ علم یا بحث‌های شبه‌علمی باشد و چقدر از آن در قالب نظریه توهم توطئه می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد، بیایید نگاهی به رگ و ریشه حجامت به عنوان شیوه‌ای‌ درمانی در طب سنتی بیندازیم.

ماجرای برآمدن حجامت

حجامت یا کوزه ‌انداختن (Cupping) از روش‌های درمانی سنتی در طب اسلامی است که ریشه در طب سنتی چین و همین‌طور مصر باستان دارد. می‌گویند بقراط حکیم در یونان باستان نیز از این روش درمانی استفاده می‌کرده است. در حجامت با استفاده از انواع بادکش، نوعی خلأ در نقاط خاصی از پوست ایجاد می‌شود تا اثرات درمانی ویژه‌ای در بدن فردی که حجامت روی او انجام می‌شود، ایجاد گردد. پیش از استفاده از بادکش، خراش‌هایی روی پوست ایجاد می‌کنند تا خون از بدن خارج شود.

بسیاری از حکمای طب سنتی به وجود اخلاط چهارگانه در بدن انسان مشتمل بر خون، صفرا، بلغم و سودا معتقدند و می‌گویند ایجاد اختلال در این اخلاط است که زمینه‌ساز بروز بیماری در بدن انسان می‌شود. حکمای روم باستان می‌گفتند این اخلاط به همراه عناصر چهارگانه شامل زمین، هوا، آتش و آب، مزاج مرکب را در افراد تشکیل می‌دهد و البته تحت تاثیر تغذیه، سکونتگاه، وضع هوا و سن و سال افراد، حال و هوای آدمی را رقم می‌زند. به این ترتیب در مواردی وقتی بروز اختلال در بدن را در نتیجه زیادبودن خون تشخیص می‌دادند، بیماری مربوط را با استفاده از فن حجامت درمان می‌کردند. در هزاره گذشته پس از آشنایی اروپاییان با شیوه‌های درمانی در تمدن اسلامی، حجامت در اروپا نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما با گسترش دانش پزشکی مدرن به تدریج آفتاب طرفدارانش در اروپا رو به افول نهاد و امروزه در کشورهای اسلامی و بویژه در خاورمیانه با توجه به روایت‌های منقول از پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) بسیاری از مردم به مزایای این روش درمانی معتقدند و هر سال با فرارسیدن فصل بهار برای سلامت بیشتر به انجام حجامت اقدام می‌کنند.

حجامت چقدر ایمن است؟

علمای طب سنتی می‌گویند بیشتر بیماری‌ها حتی برخی بیماری‌های روحی و روانی با حجامت به طور کامل یا نسبی قابل درمان است یا دست‌کم به‌عنوان طب مکمل می‌تواند به اثرگذاری سایر روش‌های درمانی کمک کند. به طوری که گفته می‌شود اثرات مثبت حجامت بر درمان کامل یا نسبی حدود 200 بیماری و اختلال گوناگون مشاهده شده است.

این روزها علاوه بر اماکن سنتی که خیلی‌ها برای انجام حجامت سراغ دارند، برای یافتن مرکزی به‌منظور حجامت کافی است در اینترنت جست‌وجو کنید تا ده‌ها کلینیک و مرکز طب سنتی را در شهر خود بیابید که با ابزارهای یکبار مصرف، استریل و مدرن خدمات مربوطه را ارائه می‌دهند. حتی در بسیاری از وبگاه‌ها و صفحات اینترنتی راهنمای انجام حجامت در منزل هم توصیه شده که البته پیروی از این روش‌ها را به علت خطرات مترتب بر آن به هیچ وجه توصیه نمی‌کنیم.

اما این همه ماجرا نیست؛ بسیاری از پزشکان و محققان پزشکی مدرن براساس آزمایش‌ها و نتایج مطالعات مختلف معتقدند خطرات انجام حجامت می‌تواند بسیار جدی‌تر از مزایای آن باشد. آنها می‌گویند در جریان فرآیند حجامت در صورت رعایت نکردن موارد بهداشتی در مراکز تائید نشده، امکان انتقال بیماری‌های عفونی مهلکی همچون ایدز و هپاتیت وجود دارد. همچنین به باقی‌ماندن اثر زخم روی بدن به واسطه شکاف‌هایی که با تیغ در زمان بادکش کردن ایجاد می‌شود، احتمال خونریزی شدید و افزایش شدت کم‌خونی و عوارض ناشی از آن در مبتلایان بیماری‌های قلبی ـ عروقی، افزایش ریسک بروز لخته‌های خونی و احتمال ابتلا به هموفیلی اکتسابی از خطرات انجام حجامت ذکر شده است.

همین حساسیت‌ها موجب شده گاه و بیگاه خبرهایی مبنی بر پلمب برخی مراکز فعال در حوزه حجامت به گوش برسد، اما دیری نمی‌پاید که به دلایل مختلف این مراکز دوباره بازگشایی می‌شوند.

تحقیقات علمی درباره اثربخشی حجامت

در پزشکی مدرن، برای این‌که یک دارو یا روش درمانی بتواند از مرحله آزمایشگاهی به داروخانه‌ها و مراکز درمانی راه پیدا کند، باید آزمون‌های ایمنی سختی را پشت سر بگذارد تا نه فقط موثر بودنش برای درمان بیماری خاص که عوارض جانبی میان مدت و طولانی مدتش پیش از رواج در مراکز درمانی مورد بررسی دقیق قرار گیرد. این روش‌ها باید در مطالعات حیوانی روی موجودات آزمایشگاهی و در صورت موفقیت به صورت مطالعات موردی انسانی و در صورت موفقیت در بررسی بالینی در جامعه آماری بزرگ‌تر مورد بررسی قرار گیرد. پس از معنی‌دار بودن اثرات دارو یا روش‌درمانی در سنجش با تکنیک‌های آماری در سطح وسیع و انجام تکرارهای مختلف و انتشار نتایج آن در نشریات علمی ـ پژوهشی، بویژه در نشریات با ضریب تأثیر (Impact Factor) بالا و انجام مطالعات تکمیلی از سوی دیگر پژوهشگران در کشورهای مختلف جهان، مجوزهای لازم برای ورود به چرخه درمان و داروخانه‌ها صادر خواهد شد. از همین رو ممکن است در خبرهای حوزه پزشکی، ساخته شدن داروهای گوناگونی برای بیماری‌های صعب‌العلاج را شنیده باشید، در حالی که بسیاری از این داروها با وجود نشان دادن اثرات مثبت در مراحل ابتدایی مطالعه با انجام مطالعات بیشتر به دلیل اثربخش‌نبودن به میزان کافی یا مشاهده عوارض جانبی خطرناک در برخی مطالعات اجازه راهیابی به فرآیند مرسوم درمان را پیدا نمی‌کنند.

در این میان برخی مطالعات بالینی صورت گرفته درخصوص اثر مثبت حجامت بر کاهش و کنترل چربی و قند خون از سودمندی این روش‌درمانی در طب سنتی خبر می‌دهد، اما محدود بودن جامعه آماری و پایین بودن کیفیت انجام آزمایشات، اعتبار نتایج آن را محل اشکال قرار داده است. به این ترتیب با وجود تحقیقاتی که گفته می‌شود در سال‌های اخیر، بویژه در کشور ما درخصوص اثرات حجامت انجام شده عدم انتشار نتایج دقیق آنها در نشریات پژوهشی معتبر در سطح بین‌المللی، بی‌طرفی نهادهای تحقیقاتی متولی در انجام این تحقیقات، تکرارپذیر بودن آزمایش‌ها با توجه به روش آزمایش و چیدمان گروه‌های آزمایشی کنترل و تکرار در جریان انجام آزمایش و همین‌طور کیفیت انجام مطالعات موجب شده تا نتایج برخی مطالعات مدعی سودمند بودن انجام حجامت محل تردید قرار گیرد.

نتایج تحقیقات با کیفیت و مستقل کجاست؟

در حال حاضر، نبود نتایج تحقیقات مستقل از سوی مراکز درمانی و دانشگاهی معتبر که اثر حجامت را روی هر یک از بیماری‌های مورد اشاره به طور دقیق بررسی کرده باشد، به چشم اسفندیار مدافعان و علاقه‌مندان این شیوه درمانی تبدیل شده است. به‌گونه‌ای که در برابر اشکالات وارده بر خطرات انجام حجامت، به جای تکیه بر سندهای محکم، ابطال‌پذیر و البته تکرارپذیر تجربی، غالبا به احساس و تجربیات خود و آشنایان و گاه به روایات منقول از ائمه(ع) به عنوان آخرین پشتوانه‌ها در بحثی در حوزه علوم تجربی متوسل می‌شوند البته برای ما مسلمانان قابل احترام و جزو بحث‌های اعتقادی است، اما مسلما در عرصه بین‌المللی باید به شواهد تجربی قانع‌کننده برای هر دانشمندی بسنده کرد.

تعیین تکلیف کنید

به نظر می‌رسد با توجه به علاقه‌مندی عمومی که در اقشار گوناگون در ایران و کشورهای مختلف نسبت به انجام حجامت دیده می‌شود، برای روشن شدن سودمندی یا مخاطرات این روش درمانی از نگاه پزشکی مدرن، به جای اتخاذ سیاست یک بام و دو هوای اهدای مجوز به مراکز حجامت و بعد پلمب آنها به علت پاره‌ای اشکالات، مجموعه‌ای از مطالعات دانشگاهی بلندمدت بین‌المللی به صورت مستقل و غیرجانبدارانه، با جامعه آماری وسیع و با بهره‌گیری از روش‌های مطالعاتی مبتنی بر سنجش با ابزارهای باکیفیت با مشارکت گروهی از محققان از دانشگاه‌های مختلف جهان انجام پذیرد تا امکان انتشار آن در نشریات معتبر و پذیرش نتیجه آن نزد جامعه پزشکی فراهم شود. مسلما نتایج چنین مطالعه‌ای هر چه باشد، سندی قطعی از پاسخ علوم تجربی به کارایی این روش خواهد بود و البته معتقدان و علاقه‌مندان آن حتی با فرض تائید نشدن کارایی حجامت، با دانستن نظر قطعی پزشکی مدرن می‌توانند با مسئولیت خود کماکان به حجامت بپردازند.

منبع: سلامت نیوز