رشد حضور خارجی‌ها در بازار سرمایه ایران

بسترسازی برای ورود خارجیها

بازار کارآمد پول و سرمایه بازاری است که مکانیزم عمل آن به نحو مناسب موجبات استفاده بهینه از منابع کمیاب پولی و مالی را فراهم آورده و حصول به رشد مطلوب اقتصادی را ممکن سازد. به عبارت دیگر، در این بازارها به دلیل امکان دسترسی همگان به منابع کمیاب پولی و مالی تحت شرایط مشابه که از وجود رقابت سالم و اطلاعات فراوان نشات می گیرد، این اجازه به سرمایه گذار داده می شود که منابع پس انداز جامعه را در بهترین یا مطلوب ترین امکانات موجود سرمایه گذاری کند. در این محیط تعداد و تنوع ابزارهای مالی در حدی است که سرمایه گذار برحسب نوع سرمایه گذاری، مدت و خطر سرمایه گذاری و سلیقه خود می تواند با استفاده از یکی از این ابزارها، تحت شرایط مساوی و رقابتی نیاز مالی خود را با سهولت تامین کند. در این محیط هیچ مصرف کننده ای بر دیگری رجحان ندارد.

با توجه به اهیمت حضور خارجی‌ها در بازار سرمایه هم اکنون مشکلات افتتاح حساب سرمایه گذاران خارجی در ایران تا حد زیادی حل شده است. افتتاح حساب متولی (کاستودین) نیز اکنون در روال است و سرمایه گذاران خارجی می توانند با آرامش خاطر سرمایه خود را وارد بازار سرمایه ایران کنند.

در حال حاضر سرمایه گذارانی از آمریکا، انگلیس، اسپانیا، روسیه، آلمان، سوییس، سوئد، لهستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان، چین، هلند، هند، ترکیه، لبنان، آفریقای جنوبی، ژاپن، قبرس، ایتالیا، امارات، نروژ، یونان، اندونزی، مالدیو، لهستان، هنگ کنگ، قطر، عراق، پاکستان، سوریه، لوکزامبورگ، کویت، نیوزیلند، مالزی، کره جنوبی، گرجستان، ارمنستان و افغانستان فعال هستند و در این فهرست نام 34 سرمایه گذار ایرانی مقیم خارج از کشور نیز دیده می شود. یاد آور می شود بر اساس قانون، اتباع خارجی می‌توانند پس از پشت سرگذاشتن مراحل قانونی و اخذ کد معاملاتی، در داد و ستدهای بازار سرمایه مشارکت داشته باشند و نخستین کد سهامدار خارجی بازار سرمایه ایران را آبان ماه سال 1373 یک شرکت آلمانی دریافت کرد و تاکنون بیش از 800 کد سهامدار خارجی در این بازار صادر شده است.

لازم به ذکر است که سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور در اوایل سال 1392 حدود 1397 میلیارد ریال بوده که این رقم در آذرماه سال 1395 با 782 درصد رشد به 12 هزار و 321 میلیارد ریال رسیده است. گزارش‌ها همچنین نشان می دهد تحرک سرمایه گذاران خارجی در بازار سرمایه، افزایش چشمگیری داشته و ارزش معاملات آنها نیز نزدیک به پنج برابر افزایش یافته است.

سرمایه خارجی مکمل پس‌انداز داخلی

امروزه بسیاری از صاحب نظران بر این عقیده اند که سرمایه گذاری خارجی در بورس اوراق بهادار به عنوان مکمل پس اندازهای داخلی بوده و علاوه بر اینکه اثر مثبتی بر اقتصاد کشور میزبان دارد، به اصلاح استاندارد در بازار سهام داخلی نیز کمک می کند. شرایط ورود سرمایه گذاران خارجی به بورس اوراق بهادار کشور ایران در سال های گذشته با تصویب مقررات مربوطه فراهم آمد و پس از رفع تحریم ها، تمایل اشخاص و شرکت های خارجی برای حضور در بازار سرمایه ایران باهدف خرید سهام و اوراق بهادار افزایش یافته است.
کدهای حقوقی سرمایه گذاران خارجی از طریق کارگزاری ها و صرافی ها در بازار فعال می شود و در ماه های اخیر فعالیت این دسته از سرمایه گذاران نسبتا خوب بوده و در بورس انرژی نیز کدهای خارجی ها رشد داشته است. البته ناگفته نماند در کنار بورس انرژی در بورس اوراق بهادار نیز رشد حضور سرمایه‌گذاران خارجی قابل توجه است.
اکنون که در ماههای ابتدایی ورود حقوقی های خارجی به بورس هستیم، حجم فعالیت آن ها هنوز پایین است، اما در ماه های آتی پیش بینی می شود که رشد قابل توجهی داشته باشند. البته رشد این دسته از سرمایه گذاران در بازار سرمایه ایران به تحولات بین المللی نیز بستگی دارد.

در همین زمینه،  حسن قالیباف اصل - مدیرعامل بورس تهران -  می گوید: با ایجاد دسترسی آنلاین در بازار سرمایه لزومی به حضور افراد نیست. بازارهای سرمایه در حال حاضر بین‌المللی شده‌اند و ممکن است یک سرمایه‌گذار در بورس کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری کند. قاعدتا این دستورالعمل برای سرمایه‌گذاری این سرمایه‌گذاران بسیار کمک می‌کند چرا که سرمایه‌گذاری روی پول های ریز صورت می‌گیرد و برای افراد صرف نمی‌کند که برای سرمایه‌گذاری به ایران سفر کنند.

او همچنین اضافه می کند: شهریور ماه سال 1392، در قانون رفع موانع تولید، مجاز بودن افتتاح حساب برای سرمایه‌گذاران خارجی را عنوان کردیم که بررسی آن زمان برد، اما ما امیدواریم که ظرف چند ماه آینده این قانون هم، با اعمال برخی محدودیت‌ها به مرحله‌ی تصویب برسد. اجرایی کردن بحث حساب متولی هم پیگیری شده است که طبق آن بانک ملت بتواند وجوه را در خارج از کشور، بدون انتقال پول به داخل، کارسازی کند و پول از همان شعبه‌های خارج از کشور به سرمایه‌گذاران در موعدش برگردانده شود که راه‌کار کوتاه‌مدت خوبی است برای اینکه سرمایه‌گذاران خارجی بتوانند خرید و فروش سهام را انجام دهند. اما در بلندمدت مشکلات ما در انتقال پول باید حل شوند. به نظر ما بخشی از مسئله‌ی ریسک نرخ ارز از طریق راه‌اندازی ابزارهای مالی مانند قراردادهای آتی و بورس ارز پوشش داده می‌شود که با اجرایی شدن این ابزارها از سمت سازمان بورس و شورای عالی بورس موافقت شده است و بانک مرکزی هم موافقت خود را منوط به یکسان‌سازی ارز، اعلام کرده است. البته ریسک بالای نرخ ارز در بلند مدت با کاهش تورم کشور جبران می‌شود و اساسا برای سرمایه‌گذاران در بلندمدت چندان مشکل ساز نیست اما به هر حال پیگیری خواهد شد.

قالیباف می‌افزاید: مراجعات بعد از برجام بسیار زیاد بوده است. امسال ۲۶۰ نفر به صورت انفرادی از بورس بازدید کرده‌اند. یکی از مشکلات این سرمایه‌گذاران مسئله‌ی باز کردن حساب بود که حل شد. مسئله‌ی دیگر نقل و انتقالات پول است که تنها عده‌ای حاضر هستند پول خود را از طریق کارگزاری منتقل کنند. انتقال پول از طریق صرافی مرسوم نیست و روابط بانکی باید برقرار شود. مسئله‌ی دیگر سرمایه‌گذاران، ریسک ارز است. سرمایه‌گذار خارجی باید پول خود را تبدیل به ریال کند و دوباره باید پول را در نهایت به ارز تبدیل کند. این سرمایه‌گذار به ابزاری برای مدیریت ریسک ارز نیاز دارد و قیمت آن را هم حاضر است بپردازد. در بازار سرمایه روی اوراق آتی ارز کار شده است و سیستم‌های معاملاتی آن وجود دارد. ارائه چنین ابزاری به سرمایه‌گذار یک مسئله ملی است و منوط به تصمیمات بانک مرکزی است. البته بانک مرکزی هم با این کار مخالفتی نداشت اما اظهار کرد که بعد از تک نرخی شدن ارز این کار را انجام خواهد داد. ۶۰-۷۰٪ سرمایه‌گذاران خارجی در حوزه fix income وارد می‌شوند. اگر ما بخواهیم در بازارهای بین‌المللی اوراق یا صکوک ارزی منتشر کنیم قاعدتا به مجوز نهاد ناظر آن کشورها نیاز داریم و rating باید صورت بگیرد و در کل پروسه سختی وجود دارد. کار ساده‌ای که می‌توان انجام داد این است که همان اوراق ارزی را در داخل کشور بفروشیم. در حال حاضر بانک مسقط در مراجعه به ما گفته است که به خرید اوراق ریالی تمایلی ندارد اما روی خرید اوراق ارزی حاضر است فکر کند.

وی ادامه می‌دهد: ما با ۱۰ بورس MOU امضا کرده‌ایم و با بورس استانبول این قرارداد اجرایی شده است. با همین تسهیلات و توافقات انجام شده در حال حاضر شرکت پلی پروپیلن در بورس تهران و بورس استانول حضور دارد.