تاخت و تاز در جنگل‌های مازندران

به گزارش بولتن نیوز، پروفسور عطاالله قبادیان در گفت و گو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: نوار سبز شمالی هنوز تبلوری از توانمندی زیست محیطی فلات خشک ایران را به ویژه در منطقه خاورمیانه به نمایش می گذارد.

وی خاطرنشان کرد: با وجود آن که امروز هم تاخت و تازهای غارتگرانه در عرصه جنگل های مازندران صورت می گیرد و اراضی آن مورد تجاوز مداوم و عرصه وجودی این باریکه زمردین فلات، رو به تخریب است چیزی از توانمندی های زیست محیطی جنگل های مازندران کم نمی کند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه وین، در مورد زمان شروع بهره برداری از جنگل های شمال به ویژه جنگل های مازندران، گفت: بهره برداری از جنگل های مازندران از دهه 20 شمسی در مدت 5 سال اشغال شمال ایران به لحاظ نیاز گسترده به تراورس های راه آهن، چوب های تونلی، تولید ذغال چوب و دیگر مصارف صنعتی آغاز شد. البته در اواسط دهه 20 شمسی پس از تخلیه ایران از نیروهای اشغالی، سازمان های جنگلبانی تاسیس شده دوره پهلوی اول دوباره فعال می شوند اما آن هم در حد دریافت حق و حقوق دولت از برداشت هر مترمکعب چوب از جنگل بوده است.

وی تصریح کرد: در اواخر دهه 20شمسی زمزمه نجات جنگل های شمال از طریق کارشناسان خارجی به ویژه کارشناسان اصل 4 آن روز به گوش مسئولان قرقبان در کشمکش های سیاسی و جاه طلبی رسانده شد اما فضای بی ثبات سیاسی مجال رسیدگی به جنگل های شمال را به مسئولان نداد.

عضو هئیت علمی دانشگاه شهید بهشتی یادآور شد: از اواسط دهه 30 شمسی با ایجاد آرامش سیاسی در کشور مسئله ساماندهی وضعیت جنگل ها و مراتع کشور به ویژه جنگل های مازندران در کانون توجه قرار گرفت و از جمله مسئله قرق کردن عرصه جنگل ها مطرح شد و در آغاز از حاشیه تمام جاده های اصلی تا عمق 5 کیلومتری، ایجاد یک کمربند حفاظتی برای جنگل های شمال به اجرا در می آید تا به این طریق از نفوذ غیرمجاز به داخل جنگل ها جلوگیری شود. اواخر دهه 30 شمسی به تدریج مسئله ملی شدن جنگل ها و مراتع کشور مطرح و به صورت جدی پیگیری شد.

وی تصریح کرد: اما در همین زمان نهادهای رسمی دولتی از جمله صنایع چوب و کاغذ شمال و دیگر نهادها حالا به هر علت با نیت خیر یا اشتباه پیکره جنگل های شمال به ویژه مازندران را با ایجاد شبکه گسترده ای از جاده های ماشین رو درهم می شکنند و تا قلب جنگل های رو به انقراض نفوذ می کنند که این امر راه را برای قاچاقچیان چوب جنگلی که در کمین نشسته بودند هموار کرد. در دهه 40 برای استراحت عرصه های جنگلی شمال و به ویژه مازندران و فرصت دادن به نهال های جوان از جمله (راش، ملج، ممرز، نمدار و افرا) که در زمان رشد هر بار مورد تهاجم دام های پراکنده در عرصه جنگلی قرار می گرفتند طرح خروج دام از جنگل مطرح شد.

قبادیان ادامه داد: این طرح به تدریج در دست اقدام و تا سال های پس از انقلاب نیز پیگیری می شد اما در نقطه مقابل این طرح، جنگل های مازندران به یک باره با سیل عظیمی از بهره برداری های ریز و درشت از رسمی تا قاچاقچیان حرفه ای رو به رو می شود. همراه با غرش بی شماری از اره موتورها، پای ماشین آلات سنگین راهسازی و کامیون های حمل چوب به جنگل باز شده و فرصت استراحت  را از جنگل های شمال می گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه وین خاطرنشان کرد: نهال کاری هایی که حتی از دهه 40 با قرق کردن حاشیه های جاده اصلی شروع شده بود متوقف و همه چیز بهم می ریزد و برنامه اسکان دادن دامداران حقیقی در حاشیه جنگل ها با ایجاد دامداری های صنعتی نیمه متمرکز با یک آشفتگی و شرایط بی قانونی رو به رو می شود.

وی افزود: طرح جامع دامداری های حقیقی با هدف برقراری تدریجی تعادل بیولوژیکی در پناه عرصه حفاظت شده جنگل ها مختل و از بین می رود و به سرعت جنگل مازندران به عرصه تاخت و تاز تبدیل می شود که تا به امروز همچنان شاهد نابودی عرصه های جنگلی مازندران هستیم. بر اساس برآوردهای کارشناسی جهانی در مدت 3 دهه اخیر وسعت نوار سبز شمال ایران به شدت تقلیل یافته است.

فوق دکتری علوم زمین و بسترشناسی در مورد عوامل موثر در ناپایداری جنگل های رو به انقراض مازندران، گفت: جنگل های شمال از چند جهت  مورد تخریب فزاینده قرار گرفته است. از ارتفاعات سلسله جبال البرز شرایط آب و هوایی خشک و کویری نیمه های جنوبی از خط راس گذشته و به سمت نیمه شمالی البرز در حال پیشروی است که موجب پدید آوردن ارتفاعات لخت و فاقد پوشش گیاهی شده و حتی بخش هایی از ارتفاعات میان بند را در برگرفته شده است، پدیده ای که حاشیه بالادست دشت ها را مورد تهدید قرار می دهد. از سمت شرق دشت های گرگان و گنبد متاثر از آب و هوای کویری صحرای توران گرفتار تخریب شده و روند ناپایداری و خشکی به قسمت های مرکزی رو به پیشروی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه وین گفت: تخریب گسترده جنگل های شمال تا مرحله لخت و صخره ای شدن عرصه های حوضه آب خیز آن در حال گسترش است به این ترتیب استان مازندران از سمت غرب هم با ناپایداری در عرصه های طبیعی رو به رو است. ناپایداری اختلال در شرایط اقلیمی محلی به عرصه جنگلی برجای مانده حاشیه هم سرایت کرده است.

قبادیان یادآور شد: اراضی ساحلی به عنوان مراتع و کشتزارهای برنج که به صورت عاملی موثر در ساماندهی و بهسازی عرصه های جنگلی جلگه ای عمل می کردند به عرصه های ساخت و ساز و به کانون ایجاد اختلال و ناپایداری، تبدیل و به صورت عاملی نفوذی و دست اندازی به عرصه جنگلی حاشیه هایی همچون مسیر جاده های داخلی جنگل ها عمل می کنند. فاجعه برانگیزترین آن ها طرح ساخت بزرگراه شمال است.

وی گفت: سیل خروشان 10 ها میلیون جمعیت انسانی خسته و عاصی از شرایط نامطلوب زیستی مرکز عظیم جمعیتی تهران که هر ساله به سمت و سوی مازندران جاری است انواع و اقسام آلاینده ها را از هوا و زمین از جمله میلیون ها تن زباله را با خود به همراه می‌آورد که از مهم ترین عوامل تخریب جنگل های مازندران است. به علاوه قرار گرفتن تنها باریکه سبز شمال سرزمین خشک فلات ایران در تیر رس شکارچیان زمین و زمین خواران از میلیاردرهای خوش نشین تا طبقه کم درآمد و چنگ انداختن به اراضی جنگلی برای دست یابی به قطعه زمینی کوچک برای ایجاد سرپناه زیست محیطی و دخل و تصرفات نامسئولانه و بهره برداری های غارت گرانه، جنگل های مازندران را با خطر انهدام رو به رو کرده است.

قبادیان گفت: واحدهای ژئوسیستمی مازندران که در گذشته های نه چندان دور زیر انبوهی از جنگل های کهن حوزه خزری مدفون بوده است حال به کوه های لخت و فقیر از پوشش گیاهی مبدل شده است.

وی تصریح کرد: قطع درختان جنگلی ارتفاعات فرسایش شدید قشر خاکی را به همراه داشته تا جایی که عرصه های تخریب شده قدرت بازسازی طبیعی خود را از دست دادند. در این ارتفاعات که روزی نه چندان دور زیر پوشش جنگل صنعتی قرار داشتند صخره های لخت سر برآوردند. هم زمان با تخریب جنگل های باقیمانده و مراتع ییلاقی، منابع کمیاب دیگری همچون گیاهان دارویی که خاص دامنه های البرز که می توانست منبع درآمد و اشتغال زایی برای کوه نشینان این واحد ژئوسیستمی باشند، تدریجا، محو و از بین می روند.