خانه‌های خالی و خیابان‌خواب‌ها

گروه اجتماعی: دکتر پرویز پیران، استاد دانشگاه و جامعه شناس اخیراً در مورد خیابان خواب ها سخنرانی کرده و گفته است: پیش‌بینی کرده بودیم که از «اسکان غیر‌رسمی» به «اسکان‌نایابی» در ایران خواهیم رسید‌ و در این مطالعه به این نتیجه رسیدیم که دچار بحران شدید خیابان‌خوابی خواهیم شد؛ بحرانی که متأسفانه امروز با آن مواجه شده‌ایم و با گذشت ده‌سال از این مطالعه به دنبال راهکار مناسب برای آن هستیم.

به گزارش بولتن نیوز، متن زیر ویراسته و خلاصه شده این سخنرانی است که به حضور مخاطبان سایت تقدیم می گردد:

در تمام قوانین اساسی دنیا، قید می‌شود که انسان‌ها حق دارند در سرپناه مناسبی شب را به روز برسانند‌. اما امروز متأسفانه آوار مشکلات کارتن‌خوابی چندین برابر گذشته شده است.

سال ۱۳۷۵ در یک همایشی اعلام کردم ۲۰هزار خیابان‌خواب در تهران وجود دارد؛ البته بنده در آن همایش به فصل تابستان اشاره کردم و گفتم که در این فصل تعداد خیابان‌خواب‌ها بیش‌تر می‌شود و لزوماً تمام خیابان‌خواب‌ها بی‌سرپناه نیستند. در بین آن‌ها کسانی هستند که به‌خاطر مشکلات خانوادگی از خانه بیرون می‌زنند و شب را در خیابان به صبح می‌رسانند و نیز افرادی هستند که از شهرستان به تهران می‌آیند و برای کار اداری مجبور می‌شوند شب در پارکی بمانند. تمام رادیو و تلویزیون‌های خارجی این گفته من را بازتاب دادند. همان زمان وزیر کشور وقت با من تماس گرفت و گفت چه کسی این آمار را به تو داده است؟ من جواب دادم ملانصرالدین یک میخی کوبید و گفت این‌جا مرکز زمین است. یکی به او گفت از کجا این را می‌دانی؟ ملانصرالدین گفت برو زمین را متر کن. به وزیر گفتم مشکلی نیست، تعداد خیابان‌خواب‌ها را بشمارید. بعد از مدتی نهادهای رسمی تحقیقی انجام دادند که نشان می‌داد در تهران هشت‌هزار خیابان‌خواب وجود دارد؛ البته توجه داشته باشیم که دسترسی به آمار دقیق کارتن‌خواب‌ها بسیار دشوار است چون این افراد به دلایل مختلف در سطح شهر جا‌به‌جا می‌شوند و ممکن است تعداد ثبت شده از تعداد واقعی بیش‌تر باشد.

من در سال ۱۳۸۴ دو مقاله نوشتم. یکی از آن‌ها عنوانش بود از «اسکان غیررسمی، به اسکان‌نایابی در ایران». یعنی چگونه از مرحله آلونک‌ نشینی وارد مرحله‌ای تازه شده‌ایم به‌نام اسکان‌نایابی. در همان زمان با مطالعه‌ای که انجام دادیم و با توجه به مشکلات شهرنشینی آن زمان، پیش‌بینی کرده بودیم که از «اسکان غیر‌رسمی» به «اسکان‌نایابی» در ایران خواهیم رسید‌ و در این مطالعه به این نتیجه رسیدیم که دچار بحران شدید خیابان‌خوابی خواهیم شد؛ بحرانی که متأسفانه امروز با آن مواجه شده‌ایم و با گذشت ده‌سال از این مطالعه به دنبال راهکار مناسب برای آن هستیم. نمی‌خواهم بگویم پیش‌بینی عجیبی انجام داده‌ام. هرکسی که شهرگردی می‌کند و با مردم زندگی می‌کند با این مشکلات مواجه می‌شود.

نکته مهم دیگر فراموش‌کردن ماست. ما بحران را بعد از فروکش‌کردن تب آن فراموش می‌کنیم. امروز می‌بینیم وقتی آب کم می‌شود، همه درباره آب و کم‌آبی می‌گویند و می‌نویسند، اما وقتی چندروزی باران شدیدی می‌بارد دیگر کسی از کم‌آبی حرف نمی‌زند. ۳۱سال پیش، در سال ۶۳ یکی از همکاران ما عنوان کرد اگر طرح جامع آب و فاضلاب کشور اجرا نشود به‌زودی با مشکلاتی جدی آب در ایران مواجه می‌شویم. بنابراین اگر در زمان مناسب به آسیب‌های اجتماعی رسیدگی و توجه شود، دچار درهم‌تنیدگی معضلات نخواهیم شد.

دلایل خیابان‌خوابی چیست؟

دلایل بسیاری برای خیابان‌خوابی مطرح می‌شود. فقدان شغل و فرصت‌های شغلی، فقر ناشی از بیکاری یا کار ناکافی (یعنی کاری که تنها غذا را تأمین می‌کند و سرپناه را تأمین نمی‌کند)، فقدان سرپناه (برای گروه‌هایی که درآمد بسیار اندکی دارند، سرپناه مناسبی برای آن‌ها تولید نمی‌شوند)، انواع خشونت‌ها( خشونت خانگی، خشونت کلامی، بی‌اعتنایی و محروم‌کردن افراد از حقوق اولیه‌شان)، ازهم ‌پاشیدگی روابط اجتماعی، آزادی از زندان بدون داشتن کار مناسب، تخلیه اجباری و مصادره سرپناه به دلیل نبود پول کافی و... . وقتی افراد شغل مناسب نداشته باشند به‌طور منطقی قادر به تأمین نیاز‌های اولیه زندگی خود نخواهند بود و در مرحله بعد با فقر ناشی از کار یا شغل ناکافی روبه‌رو می‌شوند و این سلسله‌مشکلات در مرحله بعدی به فقدان سرپناه هماهنگ با توانایی مالی افراد منجر می‌شود. بارزترین و مشخص‌ترین دلیل کارتن‌خوابی در این تحلیل فقر است. فقدان خدمات بهداشتی و درمانی در دسترس، جنگ و درگیری مسلحانه، سوانح طبیعی، مشکلات روحی و روانی، کم‌توانی‌ها و معلولیت‌های جسمی، کنارگذاشته‌شدن به‌دلیل هویت و ترجیهات جنسی و خشونت پایدار از دیگر عوامل مهم کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی است.