او که پاسدار علم بود، افتخار تاریخی ما شد

در عصر شیخ مفید، شیعیان از آزادی ‏بیشتری برخوردار بودند و وجود عالم ‏بزرگواری چون شیخ مفید در میان آنان به ‏اعتبارشان می‏‌افزود. شیخ از پراکندگی‏ شیعیان ممانعت ورزید، آنان را از خطر تفرقه ‏نجات داد، با اعتبار خویش اوضاع اسفبار آن‏ها را سامان بخشید و آن‏ها را به اوج عز ت‏رسانید...

گروه قرهنگی: تاریخ شیعه، سرشار از افتخارهای بسیار و تحولات چشم گیر است؛ تحولاتی که به دست عالمان متعهد و فرزانگان اندیشمند پدید آمده است. در میان این دانشمندان، شیخ مفید جایگاه خاصی دارد که او را از هر نظر از دیگران ممتاز می گرداند. از نقل سخنان دانشمندان هم عصر مفید درمی یابیم که او را در علوم گوناگون اسلامی، اعم از معقول و منقول، استادی چیره دست دانسته و والایی اش را در مسائل معنوی و ملکات نفسانی، به عالی ترین وصف ستوده اند.

او که پاسدار علم بود، افتخار تاریخی ما شد

معلم امت، شیخ مفید

به گزارش بولتن نیوز، ابوعبداللّه محمد بن نعمان معروف به شیخ مفید، در یازدهم ذی قعده سال 336 ه . ق در عُکبرای بغداد به دنیا آمد. عشق و شور فراوان او به تحصیل، از همان کودکی موجب شد همراه پدر به بغداد رود و به فراگیری دانش بپردازد. شیخ مفید از سال های کودکی به یادگیری علوم گوناگون پرداخت. او به واسطه موقعیت علمی و اجتماعی پدرش، با دانشمندان ارتباط می یافت و علوم و معارف را از آنان فرامی گرفت. بینش افزایی و دانش آفرینی این فقیه فرزانه، به همراه آگاهی از شرایط اجتماعی آن دوره، دست به دست هم داد و او را سلسله جنبان نهضت فکری در قرن چهارم کرد و مفید بدانجا رسید که صحیفه های سبز مهدوی به افتخارش صادر شد.

در محضر استادان

بغداد در آن روزگار، بوستان دانش و دانایی و پهنه مناظره و توانایی بود. این شهر، مرکز نشر اندیشه های بزرگانِ مذاهب و محفل گفت وگوی عالمان و فرزانگان به شمار می آمد. مشعل های فروزان بسیاری در آسمان دانش و بینش بغداد دیده می شدند؛ گوهرانی همچون: شیخ صدوق، جعفر بن محمد بن قولویه قمی، علی بن بابویه قمی، ابن جنید اسکافی، ابو علی بصری، ابوعبداللّه مرزبانی و... .

شیخ مفید در این عرصه پربرکت، مردانه پای در میدان گذاشت و توفیق الهی را به جان پذیرا شد و از محضر بیش از هفتاد نفر از بزرگان و صاحب نظران بغداد بهره علمی برد. او دانش کلام را در محضر مظفر بن محمد و ابن جنید اسکافی، فقه را نزد جعفر بن محمد بن قولویه و علم روایت را از محمد بن عمران مرزبانی آموخت.

شاگردان امروز، عالمان فردا

گروه بی شماری از دانشمندان مذاهب گوناگون، جزو شاگردان شیخ مفید بوده اند. آنان در محضر درس و تربیت شیخ، پرورش یافته اند و با توجه و ریزبینی های آن استاد فرزانه، هر یک معدنی از علم گشته و دانش پژوهی نورافروز شده اند. سرآمد آنان عبارتند از: سیدمرتضی (علم الهدی)، سیدرضی، شیخ طوسی، نجاشی و سَلاّر. متأسفانه از گروه بی شمار شاگردانی که از محضر این استاد فرزانه بهره علمی برده اند، جز پانزده نفر که در مقدمه بحارالانوار از آنها نام برده شده، از دیگران اطلاع دقیقی وجود ندارد.

صلابت در مناظره

او که پاسدار علم بود، افتخار تاریخی ما شد

در شهری مانند بغداد، با وجود دانشمندان فراوان از فرقه ها و مذاهب گوناگون، درخشش شیخ مفید در سایه احاطه علمی، قدرت تجزیه و تحلیل و حضور جدی او در مباحثات و مناظرات بود. شیخ به جز تدریس و تألیف، با سران مذاهب گوناگون و دانشمندان عصر خود به مباحثه و مناظره می پرداخت. در برخی مجالس، عظمت علمی او و قدرتش در مناظره به حدی بود که طرف مقابل را منفعل می کرد و حاضران را به شگفتی وامی داشت. قدرت مناظره و مباحثه با علما و کسب پیروزی های متعدد در شهری مانند بغداد که بازار دانش در آن گرم بود، با وجود افرادی که درصدد شکستن ابهت شیخ به عنوان نماینده تفکر شیعی بودند، اهمیت ویژه ای داشت.

صحیفه نور

دفتر زندگی شیعیان باید که بسان صحیفه ای سپید و نورانی، هر ورقش مهر تأیید و رضایت حضرت ولی عصر (عج) را به خود بگیرد. دست نوشته ای که تقوا، صلاح و معرفت ما را می طلبد تا لبخند رضایت آن حجت حق فراهم شود و توفیق زیارت و نامه اش به دست آید. شیخ مفید، از شمار اندک انسان هایی بود که به این نشان دست یافت و نور بزرگواری و لیاقت را بر صفحه جانش پدید آورد و سرانجام نامه هایی از سوی حضرت مهدی علیه السلام به افتخارش فرستاده شد. برخی از علما عنوان کرده اند در طول سی سال، سی نامه از سوی امام عصر (عج) برای شیخ مفید فرستاده شده است.

مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه

شیخ طوسی: محمد بن نعمان، اندیشمندی بزرگ و موثّق است. او دارای فکری بلند و عالی و ذهنی دقیق بود. نزدیک به دویست جلد کتاب بزرگ و کوچک دارد و فهرست کتاب هایش مشهور است.

شرف الدین عاملی: اگر مقام عصمت برای غیر پیامبران و جانشینان آنان روا بود، شیخ مفید، پس از آنان، نخستین معصوم بود.

حاج میرزا حسین نوری طبرسی: شیخ، زنده کننده اسلام و نابود کننده بدعت ها و انحرافات منحرفان و بدعت گذاران بود؛ در مناظرات مذهبی همواره پیروز بود.

نجاشی: او شیخ و استاد ماست. مقام بلند او در فقه، کلام و روایت، مشهورتر از آن است که وصف شود.

مفید در آیینه کلام رهبری

مقام معظم رهبری به مناسبت برگزاری کنگره جهانی شیخ مفید، در پیامی از مقام والای این عالم و دانشمند فرزانه تجلیل کرد.

در متن این پیام آمده است: «شیخ مفید در سلسله علمای امامیه، فقط یک متکلم و فقیه سرآمد و برجسته نیست، بلکه فراتر از این، وی مؤسس و سرحلقه جریان علمیِ رو به تکاملی است که در دو رشته کلام و فقه، تا امروز در حوزه های علمی شیعه امتداد یافته است و با وجود بر کنار نماندن از تأثرات تاریخی و جغرافیایی و مکتبی، ویژگی های اصلی و خطوط سیاسی آن همچنان پابرجا مانده است. شیخ مفید نقش مؤثر و تعیین کننده ای در تثبیت هویت مستقل مکتب اهل بیت علیهم السلام ، بنیان گذاری شکل و قالب علمی صحیح برای فقه شیعه، آفرینش شیوه جمع منطقی میان عقل و نقل در فقه و کلام داشت».

شیخ طوسی، در کتاب رجال خود از این عالم گران سنگ این گونه یاد می‏کند:

«محمد بن محمد بن نعمان دانشمندی ‏بزرگ و موثق است.» او در فهرست ‏می‏نویسد: «محمد بن محمد به نعمان‏ معروف به «ابن معلم‏» از متکلمان امامیه است‏و در زمان او ریاست علمی و دینی شیعه به او منتهی گردید. در علم فقه و کلام بر هر کس‏ برتری داشت. دانشمندی حاضر جواب بود ونزدیک به ۲۰۰ جلد کتاب از او به یادگار مانده‏است.

ابن شهر آشوب در مورد وی می‏نویسد:‌ شیخ مفید ابو عبدالله محمد بن محمد بن ‏نعمان از شاگردان ابو جعفر بن قولویه بود وحضرت ولی عصر او را به «شیخ مفید» ملقب‏ فرمود.

نجاشی - که خود از زمره شاگردان آن عالم ‏گرانمایه است.- در باره استادش می‏گوید:

استاد ما - رضی‏الله عنه - مقام والای او در علم و کلام و روایت و وثاقت، مشهورتر و معروفتر از آن است که به وصف آید.

جایگاه و مقام علمی و دینی شیخ مفید زمانی بهتر روشن می‏گردد که عصر وی مورد بررسی قرارگیرد.

● عصر حیات

در عصر شیخ مفید، شیعیان از آزادی ‏بیشتری برخوردار بودند و وجود عالم ‏بزرگواری چون شیخ مفید در میان آنان به ‏اعتبارشان می‏‌افزود. شیخ از پراکندگی‏ شیعیان ممانعت ورزید، آنان را از خطر تفرقه ‏نجات داد، با اعتبار خویش اوضاع اسفبار آن‏ها را سامان بخشید و آن‏ها را به اوج عز ت‏رسانید. شیخ مفید در محله کرخ بغداد - که‏ مرکز شیعیان بود.- می‏زیست و مسجد معروف «براثا»- که اکنون زیارتگاه شیعیان ‏است.- محل تدریس وی بود.

از سوی دیگر، دوران شیخ مفید دوران ‏رونق مباحث کلامی و اصولی در میان ‏دانشمندان اهل سنت‏ بود. پیش از وی، شیعیان در مسائل کلامی و اصولی حلقه‏‌های‏ درس تشکیل داده بودند و شیخ صدوق - که‏ ریاست علمی و دینی شیعیان را عهده‏ داربود.
- سبک ساده‏ای در تصنیف و تالیف کتب ‏پیش گرفت و بر همان شیوه نیز فتوا داد.

سبک ساده بیانی صدوق، جهت تفهیم ‏مسایل کلامی و اعتقادی سودمند بود، ولی باپیشرفت علمای اهل سنت در آن علوم، ادامه‏ آن سبک سبب رکود جامعه شیعی می‏شد. بر این اساس، ایجاد یک تحول، ضروری به نظر می‏رسید. در این زمان شیخ مفید با استفاده ‏از مبانی علم کلام و اصول راه بحث و استدلال‏ را بر شیعیان گشود; ابواب فقه را با دقت موردتجزیه و تحلیل قرار داد، هر موضوعی را در جایگاه خویش بیان کرد و با این روش، جامعه‏ مسلمانان را با روش صحیح استدلال آشنا ساخت

شیخ مفید نه تنها نزد علمای شیعه بلکه ‏نزد علمای اهل سنت نیز مقامی والا داشت وآن‏ها نیز او را می‏‌ستودند.

ابن ندیم - که از معاصران او بود.- در باره‏ وی می‏نویسد: «دانشمندی با هوش و با فراست است. من او را دیده ‏ام، دانشمندی‏ عالیقدر است.

ابن حجر عسقلانی در باره وی ‏می‏نویسد: «مفید بسیار پارسا و فروتن و پاسدار علم بود. گروهی از دانشمندان از محضر او بهره جستند. او چنان در مکتب ‏تشیع والامقام است که معروف است‏بر هر دانشمندی منت (حق) دارد.»

شیخ مفید در مناظره از قدرت خارق ‏العاده ‌‏ای بر خوردار بود و مخاطب خویش را به خوبی اقناع می‏کرد.

خطیب بغدادی - که از علمای اهل سنت و هم عصر شیخ مفید بود.- می‏‌گوید: «او، اگر می‌‏خواست، قدرت داشت ثابت کند که ستون‏ چوبی از طلا است‏». نام‏ چند تن از علمای اهل سنت - که شیخ مفید اغلب با آن‏ها مناظره می‏‌کرد.- عبارت است از: علی بن‏ عیسی رمانی، قاضی ابوبکر باقلانی و قاضی‏ عبدالجبار معتزلی.

● شیخ مفید و تبعید

او که پاسدار علم بود، افتخار تاریخی ما شد

شیخ مفید در عصر عضدالدوله دیلمی و حکومت آل بویه - که دوران عزت و اقتدار شیعه بود.- می‌‏زیست و اکثر مناظرات وی در همین دوران صورت گرفت. شیخ در زمان ‏وفات عضدالدوله ۳۴ ساله بود. البته این‏ دوران آزادی برای شیخ و شیعیان چندان‏ پایدار نبود; زیرا به زودی دوران دستگیری و تبعید شیخ و دوستانش آغاز شد. ابن اثیر از آن دوران این گونه یاد می‏‌کند: «در سال ۴۰۹ه . سلطان الدوله، پسر بهاءالدوله، ابن‏ سهلان را به حکومت ‏بغداد منصوب کرد. چون او وارد بغداد شد، ابو عبدالله بن نعمان، فقیه شیعه، راتبعید کرد.

● افول ستاره

نجاشی، شاگرد عالیقدر شیخ، از زمان فراق‏ استاد چنین می‏گوید: «مفید (ره) سه شب ‏مانده به آخر ماه رمضان سال ۴۱۳ ه . وفات‏ یافت و ولادتش روز یازدهم ذی قعده سال‏۳۳۶ ه. بود. شریف مرتضی ابو القاسم علی ‏بن حسین (سید مرتضی) در میدان اشنان بر پیکر او نماز گزارد. میدان با وجود وسعت ‏فراوانی که داشت، از کثرت معیت‏ به تنگ‏ آمده بود. بعد از نماز، جسد مطهرش را در خانه‌‏اش به خاک سپردند. چند سال بعد او را به مقابر قریش، کنار مرقد حضرت امام موسی ‏بن جعفر علیه السلام منتقل ساختند.

منابع:

http://vista.ir

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

لینک کپی شد

گزارش خطا