صادرات غیرنفتی بوی نفت می‌دهد/تراز تجاری را چگونه مثبت کردند؟!

به گزارش بولتن نیوز،  صادرات غیرنفتی همواره  یکی از چالش‌های کشورهایی محسوب می‌شود که فروش نفت، سهم عمده‌ای را در سبد کالای صادراتی آنها دارد. در واقع خام‌فروشی و تامین سرمایه از طریق فروش نفت، یکی از اشکالاتی است که به کشورهای نفت‌خیز گرفته می‌شود؛ زیرا وابستگی به یک درآمد می‌تواند برنامه‌های توسعه‌ای هر کشوری را تحت تاثیر یک قلم کالا و بازارهای جهانی مرتبط با آن قرار دهد.

ایران هم یکی از کشورهایی است که سهم عمده‌ای از درآمدهای خود را از فروش نفت به دست می‌آورد، به همین دلیل همواره سهم زیادی از صادرات، به فروش نفت خام تعلق دارد. در این میان در ارائه آمار صادراتی این موضوع مورد توجه قرار دارد که آمارصادرات کالاهای غیرنفتی، جدا از صادرات نفت و مشتقات نفتی محاسبه و اعلام شود تا مثبت یا منفی بودن تراز تجاری کشور به صورت واقعی برآورد شده و وضعیت صادرات و واردات در یک الگوی حقیقی مشخص شود.

بویژه آنکه در برنامه‌های توسعه سوم، چهارم و پنجم تاکید ویژه ای بر کاهش اتکای کشور به درآمدهای نفتی صورت گرفته است و بر همین اساس نیز سیاستهای کلی کشور و نظام برمبنای کاهش اتکای کشور به درآمدهای نفتی، از طریق توسعه صادرات غیرنفتی تنظیم و هدایت شده است. بنابراین، آمار عملکرد تجارت خارجی کشور در حوزه صادرات غیرنفتی همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و نشانگر موفقیت یا عدم موفقیت سیاست گذاری ها و عملکرد اقتصاد کشور در این بخش است.

دولت یازدهم، میراث‌دار بدعت دولت نهم 

در سال ۸۶ بود که دولت نهم برای نخستین بار با بدعت گذاری، آمار میعانات گازی را به سرجمع صادرات غیرنفتی اضافه کرد؛ البته سازمان توسعه تجارت، متولی و سیاست گذار و هدایتگر حوزه تجارت خارجی تلاش کرد تا این بدعت را به گونه ای مدیریت کند؛ به گونه ای که در اعلام آمار صادرات غیرنفتی، ردیف میعانات گازی را بصورت جداگانه اعلام می کرد؛ بر این اساس این رویه بوجود آمد که مسئولان این سازمان، همواره دو عدد را برای صادرات غیرنفتی اعلام می‌کردند، یکی صادرات غیرنفتی با احتساب میعانات گازی، و دیگری صادرات غیرنفتی بدون احتساب میعانات گازی. بر این اساس، بحرانی بودن تراز تجاری کشوری نیز در بیشتر مواقع با اتکا به صادرات میعانات گازی، برای افکار عمومی تعدیل و بازنمایی می‌شد.

متاسفانه بدعت گذاری برای مثبت جلوه دادن عملکرد تجارت خارجی بعنوان یک میراث شوم،  در دولت یازدهم تکرار شد. به طوری که سازمان توسعه تجارت، مدتهاست نه فقط میعانات گازی، بلکه گاز مایع را نیز به عنوان یک صادرات غیرنفتی تلقی کرده و در سرجمع صادرات غیرنفتی لحاظ می کند تا از این طریق با بالا بردن آمار صادرات غیرنفتی، تراز تجاری کشور را مثبت جلوه دهد.

دو ماه قبل نیز در گزارشی به این بدعت گذاری که در آمار تجارت خارجی ۴ماه ابتدایی سال ۹۵ مشهود بود، اشاره کرده بود. اما متاسفانه این بدعت با پافشاری دولت همچنان ادامه دارد و در آمار تجارت خارجی ۶ماه ابتدایی امسال نیز تکرار شد.  

این در حالی است که  مقام معظم رهبری حدود یک ماه پیش در جلسه‌ای که با مسئولان ستاد سرشماری و مدیران مرکز آمار کشور داشتند، خطاب به متولیان آمار در کشور خاطرنشان کردند: در آمار، هم باید وضعیت موجود تبیین شود و هم «روند تغییرات» شناسایی شود تا در روزگار کنونی که سرعت تغییرات در آن بسیار زیاد است، مسئولان و تصمیم‌گیران کشور بر اثر تغییر روندها، غافلگیر نشوند.

ایشان با اشاره به اهمیت دقت و صحت آمارها، و ضربه‌ی سنگینی که آمار غلط به کشور می‌زند، افزودند: متاسفانه کشور از لحاظ آمارگیری عقب است و حتی برخی مسئولان از حقایق و آمار واقعی در بعضی بخش‌ها مطلع نیستند. بنابراین، اهمیت آمار درست و تاثیر آن در توسعه اقتصادی یکی از مواردی است که همواره در کشور مورد تاکید قرار داشته است؛ اما بررسی برخی آمار در حوزه تجارت نشان می‌دهد که هنوز هم در اعلام برخی آمار، با مشکلاتی مواجه هستیم.

آمار واقعی صادرات، رشد نداشته است 

 آمار ۶ ماهه امسال صادرات غیرنفتی نشان می‌دهد که اگر صادرات میعانات گازی و گاز مایع را از سبدکالای صادرات غیرنفتی جدا  کنیم، رشد صادرات منفی می‌شود، یعنی صادرات غیرنفتی در شش ماهه امسال نه تنها افزایش نیافته است، بلکه با این حساب،  تراز تجاری کشور(تفاضل واردات و صادرات)  مثبت نخواهد بود.

بر اساس طبقه‌بندی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، کدهای تعرفه ۲۷۰۹، ۲۷۱۰ و ۲۷۱۱ شامل نفت خام، گاز طبیعی و میعانات گازی و سایر موارد از جمله فرآورده‌های نفتی و مایعات گازی در گروه کالایی نفتی قرار می‌گیرند. بنابراین گنجاندن این آمارها در بخش صادرات غیرنفتی، آمارها را با شبهه مواجه می‌کند.

مطابق با آمار گمرک، ارزش صادرات کالایی بدون نفت در ۶ ماهه نخست امسال، حدود ۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است که حدود ۷.۸ درصد از آن به واسطه رشد ارزش صادرات ۲۰ قلم کالای عمده بوده است که رتبه‌های بالای این جدول اختصاص به میعانات گازی با ۳۴۹۶ میلیون دلار و گاز طبیعی مایع شده با ۱۹۴۰ میلیون دلار دارد.

البته میعانات گازی در شش ماهه امسال با افت صادرات روبرو بوده و کاهش صادرات آن، اثر منفی را بر رشد صادرات در این مدت داشته است. ارزش صادرات این قلم کالایی در ۶ ماهه نخست سال ۱۳۹۵ حدود ۱۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته و ۲.۵ واحد درصد نرخ رشد ارزشی صادرات را کاهش داده است.

اما در عین حال، گاز طبیعی مایع شده سهم ۹.۵ واحد درصدی در رشد ارزش صادرات داشته و عامل مسلط در رشد آمارهای این بخش به شمار می‌رود. بنابراین اگر این قلم کالایی از صادرات ۶ ماهه حذف شود، رشد ارزش صادرات در این مدت منفی ۳.۵ درصد خواهد شد. باتوجه به پیشی گرفتن رشد وزنی از رشد ارزشی صادرات در نیمه نخست سال ۱۳۹۵، میانگین قیمت کالاهای صادراتی حدود ۱۶ درصد کاهش یافته است. به عبارت دیگر، با کم کردن ارزش صادرات گاز مایع، رقم کل صادرات به ۱۹.۷۶۶ میلیون دلار می‌رسد که اختلاف منفی ۵۴۲ میلیون دلاری را بین صادرات و واردات نشان می‌دهد و حاکی از منفی بودن تراز تجاری کشور است.

شک و شبهه در خصوص نسبت صادرات به واردات بدون میعانات گازی

همچنین صادرات کالایی گمرک بدون احتساب صادرات نفت، گاز و صادرات چمدانی، ولی با احتساب میعانات گازی و سایر فرآورده‌های نفتی ارایه می شود که چنانچه صادرات میعانات گازی را از این رقم حذف کنیم، ارزش صادرات به ۱۸.۲۱ میلیون دلار می رسد.

در عین حال ارزش واردات در ۶ ماهه ابتدای امسال ۲۰.۳۰۸ میلیون دلار بوده است که مقایسه این ارقام، نشانگر پیشی گرفتن واردات از صادرات در این مدت است. بر این اساس، رشد رقم واردات به نسبت صادرات بدون میعانات گازی در این مدت نشان از تراز منفی بازرگانی ایران دارد، بطوری که تراز بازرگانی ایران در این مدت به منفی ۲.۰۹۸  درصد می‌رسد.

بیست قلم عمده صادراتی طی شش ماهه ۱۳۹۵-۱۳۹۴

ردیف	شرح کالا	ارزش (میلیون دلار) شش ماهه ۹۵	ارزش (میلیون دلار) شش ماهه ۹۴	درصد تغییرات
				وزن	ارزش
۱	میعانات گازی	۳۴۹۶	۴۰۱۱	۳-	۱۳-
۲	گاز طبیعی مایع شده	۱۹۴۰	۰	۱۰۰	۱۰۰
۳	سایر گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده	۸۳۶	۱۱۸۵	۲۶	۲۹-
۴	سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین	۶۸۸	۳۲۹	۳۱۵	۱۰۹
۵	پروپان مایع شده	۶۳۶	۸۱۵	۹	۲۲-
۶	محصولات از آهن یا فولاد غیر ممزوج تخت فقط گرم نورد شده، به صورت طومار	۴۷۴	۵۲۳	۶	۹-
۷	متانول	۴۴۸	۴۵۱	۱۴	۱-
۸	پلی اتیلن گرید فیلم با چگالی کمتر از ۹۴ درصد به جز نوع پودری	۴۳۹	۶۰۳	۲۵-	۲۷-
۹	بوتان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی مترمکعب و بیشتر	۴۰۵	۵۰۵	۸	۲۰-
۱۰	اوره حتی به صورت محلول در آب	۳۹۵	۴۴۹	۵	۱۲-
۱۱	قیر نفت	۳۷۷	۶۷۸	۲-	۴۴-
۱۲	کاتود و قطعات کاتود از مس تصفیه شده	۳۵۷	۲۰	۲۱۶۰	۱۶۵۷
۱۳	پلی‌اتیلن گرید فیلم به صورت غیر پودر با وزن مخصوص ۹۴ درصد یا بیشتر	۳۵۵	۳۱۱	۲۱	۱۴
۱۴	سنگ آهن هماتیت دانه‌بندی با خلوص آهن بیشتر از ۴۰ درصد	۳۱۹	۲۰۹	۴۲	۵۳
۱۵	سایر پلی‌اتیلن گرید بادی با چگالی ۹۴ درصد یا بیشتر به جز نوع پودری	۳۰۴	۱۶۳	۱۱۳	۸۶
۱۶	پسته‌ها با پوست تازه یا خشک	۲۶۴	۲۰۸	۲۵	۲۷
۱۷	مواد شروع‌کننده و مواد تسریع‌کننده واکنش شیمیایی و فرآورده‌های کاتالیست غیرمذکور و غیرمشمول در شماره دیگر	۲۶۳	۸۷	۱۱۲	۲۰۳
۱۸	استیرن	۲۴۱	۱۷۹	۱۲	۳۵
۱۹	اتیلن گلیکول (اتان دی ئول)	۲۳۲	۱۲۸	۱۷۷	۸۲
۲۰	روغن پایه معدنی	۲۲۷	۲۴۰	۲۴	۵-
جمع بیست قلم		۱۲۶۹۶	۱۱۰۹۴	۳۴	۱۴
جمع سایر اقلام		۹۰۱۰	۹۳۸۴	۱۴	۴-
جمع کل		۲۱۷۰۶	۲۰۴۷۸	۲۵	۶

شاید جدول فوق، به بهترین شکل نشان می‌دهد که در میان بیست قلم کالاهای صادراتی عمده ایران، هیچ کالای صادراتی صنعتی یا حتی سنتی هم به نحو چشمگیری به چشم نمی‌خورد و شاید اگر فرآورده‌های نفتی که تنها یک پله از مواد خام فاصله گرفته و هیچ گاه هم جزو آمارهای صادرات غیرنفتی به شمار نمی‌آمدند، از این آمار حذف شود، آنگاه کالاهای صادراتی ایران، ارزآوری چندان مطلوبی برای کشور نخواهند داشت؛ از همه مهمتر اینکه تراز تجاری نیز دیگر مثبت نخواهد بود.