ملاقلی پور؛ فیلمساز جنگ و جامعه

به گزارش بولتن نیوز،ملاقلی پور سال ۱۳۳۴ در منطقه عباسی تهران متولد شد. او در سال های نوجوانی عکاسی را به صورت غیرحرفه ای شروع کرد، در سال 1354 بازیگری تئاتر را به خاطر فن بیان و از بین بردن لکنت زبان انتخاب کرد و عکاسی را به شکل حرفه ای ادامه داد.
ملاقلی پور سال 1359 با شروع جنگ به عنوان عکاس و خبرنگار از آخرین روزهای مقاومت در خرمشهر عکس و خبر تهیه کرد و با آخرین مدافعان مجبور به عقب نشینی به شرق خرمشهر شد، همان زمان بود که با دوربین «سوپر 8» توانست برای بار دوم فیلمبرداری را همزمان با عکاسی تجربه کند.
وی نخستین تجربه ساخت فیلم داستانی به شکل 16 میلیمتری را به طور مشترک با مرحوم «حسین منزه» زیر نظر «فرامرز باصری» فیلمبرداری و کارگردانی کرد. پس از آن، فیلم 16 میلیمتری «سقای تشنه لب» را به عنوان نویسنده، تهیه کننده و کارگردان برای حوزه اندیشه و هنر اسلامی ساخت.
او سال ها بعد در سفر به کربلا برای ساخت فیلمی از مکان های مورد نظر برای تصویر برداری (لوکیشن ) بازدید کرد و مستندی نیز به نام «6 گوشه عرش» را جلوی دوربین برد که آخرین اثر او محسوب می شود.
از آثار این کارگردان می توان به «میم مثل مادر» (۱۳۸۵)، «رویای جوانی» (۱۳۸۱)، «مزرعه پدری» (۱۳۸۱)، «قارچ سمی» (۱۳۸۰)، «سفر به فردا» (۱۳۸۰)، «نسل سوخته» (۱۳۷۸)، «هیوا» (۱۳۷۷)، «کمکم کن» (۱۳۷۶)، «تا آخرین نفس» (۱۳۷۴)، «سفر به چزابه» (۱۳۷۴)، «دشت ارغوانی» (۱۳۷۳)، «پناهنده» (۱۳۷۲)، «خسوف» (۱۳۷۱)، «راز خنجر» (۱۳۷۱)، «لبه تیغ» (۱۳۷۱)، «مرغابی وحشی» (۱۳۷۰)، «مجنون» (۱۳۶۹)، «پاتال و آرزوهای کوچک» (۱۳۶۸)، «افق» (۱۳۶۷)، «پرواز در شب» (۱۳۶5)، «بلمی به سوی ساحل» (۱۳۶۴) و «نینوا» (۱۳۶۲) اشاره کرد.
ملاقلی پور برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی برای فیلم هیوا و سیمرغ بلورین بهترین فیلم را برای پرواز در شب دریافت کرد. وی برنده لوح زرین بهترین فیلم برای فیلم های پرواز در شب و نسل سوخته شد. ملاقلی پور در اسفند ۱۳۸۵ بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت.

***سبک و درونمایه آثار
وقوع جنگ تحمیلی به عنوان یک رویداد مهم و سرنوشت ساز سیاسی- اجتماعی، سینمای ایران را متاثر ساخت و ملاقلی پور جزو نخستین و برجسته ترین فیلمسازان عرصه دفاع مقدس بود.
یکی از ویژگی های مهم فیلمسازی ملاقلی پور، توجه به فضا و شرایط اجتماعی بود. از این رو او متناسب با فضا و شرایط اجتماعی هر دوره با بازنمایی رویدادها و وقایع دوره های مختلف فیلم می ساخت. همچنین وی در آثارش به مضمون هایی همچون ایثار، عدالت جویی و حق طلبی می پرداخت.
ملاقلی پور توجه زیادی به جذابیت های تصویری داشت. او همواره در آثارش توجه خاصی به جذب مخاطب در کنار ارایه مضمون نشان می داد. همین مساله نیز باعث شد در هر اثر نسبت به فیلم پیشین خود توجه بیشتری به جلوه های ویژه، فیلمبرداری و سایر عوامل جذابیت ساز نشان بدهد.
ملاقلی پور حتی در دوره هایی که از سینمای جنگ فاصله گرفت، در آثار اجتماعی اش نیز تاثیرهای انکار نشدنی هشت سال دفاع مقدس را بر جامعه ایرانی با هوشمندی و دیدگاهی کمال طلب به تصویر می کشید. این نگاه او را در نسل سوخته و قارچ سمی به ویژه آخرین ساخته اش میم مثل مادر می توان دریافت.(1)
با این حال برخی بر این باورند که فیلم های اجتماعی ملاقلی پور همچون مجنون، خسوف و پناهنده پس از جنگ چندان مورد استقبال منتقدان و مردم قرار نگرفت. از این منظر، این فیلم ها از نظر داستان و پرداخت در سطح کیفی چندان مطلوبی قرار نداشتند، اما برای ملاقلی پور تجربه هایی نو محسوب می شدند و شرایطی را فراهم آوردند که وی در عرصه کارگردانی پخته تر شود. پس از این دوره او دوباره فعالیت در عرصه دفاع مقدس را با توانایی بیشتری از نظر کیفی پی گرفت.

***مروری بر چند اثر مطرح
فیلمسازان خو گرفته با حال و هوای جنگ با شناختی که ریشه در حضور در جبهه داشت، سینمای مبتنی بر حال و هوای جنگ را خلق کردند. پرواز در شب نخستین نمونه شاخص این نوع سینما بود و پس از آن فیلمسازهای دیگر بر این مشی حرکت کردند. روابط عاطفی میان شخصیت ها و شاعرانگی صحنه هایی که بزرگواری و طبع بلند رزمندگان ایرانی را به رخ می کشد، آن قدر دلنشین و تاثیرگذار از کار در آمده که این فیلم را به یکی از بهترین فیلم های جنگی سینمای آن سال ها تبدیل کرد.
سفر به چزابه، یکی از اثرگذارترین فیلم های ملاقلی پور است. او نگاه امروزی و پس از جنگ را با نگاه دیروزی زمان جنگ پیوند می زند تا میان آدم های دیروز و امروز پلی بزند و آن ها را به تفاهم برساند. او برای بیان حرفش، قالبی فراواقع گرا انتخاب کرده و شخصیت های امروزی اش را در فضایی غیرواقعی، از خاکریزهای زمان عبور می دهد تا به حال و هوای روزهای جنگ برگردند. (2)
هیوا دیگر فیلم ملاقلی پور از درونمایه عاشقانه و اجتماعی برخوردار بود. برخلاف بیشتر فیلم هایی که تا آن زمان در عرصه دفاع مقدس ساخته شده بودند، تصویر دیگری از رزمندگان نشان داده که در عین شجاعت و رشادت و مقاومت در برابر دشمن، با عشق به زندگی و روابط عاطفی با همسرانشان در جبهه حضور می یافتند.(3)

***نقد و بررسی
بیشتر دیدگاه ها درباره سینمای ملاقلی پور دارای بار مثبت است. با این حال، برخی منتقدان فیلم های دفاع مقدس او را قوی تر از فیلم هایی می دانند که در زمینه اجتماعی ساخت.
منتقدان بر این باورند که قهرمان های تنهای ملاقلی پور در دل غریبی و غربت، به یاری دیگران برمی خیزند و در پایان، از پای درمی آیند یا در زیر بی پناهی و اضطرابی که بر زندگی سربی رنگشان سایه انداخته، به سوی آینده می روند.
همچنین برخی، روایت های سینمایی او را مبتنی بر دریافت های درونی می پندارند و سینمای او را به نوعی سینمای برگرفته از واکنش های حسی و روحی فیلمساز نسبت به شرایط می دانند.

*پی نوشت ها:
1- رسول ملاقلی پور، تصویرسازی های خیره کننده فیلمساز تجربه گرا، تارنمای بانی فیلم
2- صفاریان، ناصر، «نگاهی به آثار رسول ملاقلی پور»، ماهنامه فیلم، شماره 12 بهمن 1377
3- «ملاقلی پور؛ رسول سینمای دفاع مقدس»، تارنمای قدس آنلاین، قابل دسترس به نشانی: http://qudsonline.ir/detail/News/108871