سینما و تلویزیونی که همچنان به «پدر» مدیونند

گروه فرهنگی - سالروز میلاد خجسته و مبارک امیرالمومنین حضرت علی ابن ابیطالب (علیه السلام) در کشورمان، روز پدر نام گرفته است و در این بین هرکس به فراخور حال و بضاعتش، سعی در پاسداشت جایگاه «پدر» دارد.

در این میان شاید، بتوان تصویر و هنرهای مرتبط با آن، همچون سینما و تلویزیون را یکی از بهترین ظرفیت های پاسداشت این جایگاه و تبیین ارزش و مقام آن دانست. اما آنچه تاکنون در کارنامه سینما و جامعه هنری کشورمان در ایجاد تصویری جریان ساز و البته ماندگار از این عنصر انسانی دیده می شود، آنچنان شایسته و درخور این جایگاه نبوده و نیست.

به گزارش بولتن نیوز، مقایسه حضور نقش «پدر» در دنیای سینما و هنرهای تصویری همچون سریال و نمایش به نسبت حضور نقش «مادر» و پرداخت سینماگران و هنرمندان ما به این نقش، حضوری کم رنگ تر و البته ضعیف تر بوده است. این موضوع تنها اختصاص به این قالب های هنری نداشته و بررسی دیگر قالب همچون ادبیات و ... نیز نتیجه ای مشابه همین موضوع را در اختیار هر پژوهش گری قرار می دهد. این فضا حتی در فرهنگ عمومی جامعه ما نیز دیده می شود. بررسی و مقایسه ای گذارا پیرامون فراگیری «روز مادر» و مقایسه آن با «روز پدر» در سطح جامعه، نتیجه ای شبیه آنچه که پیشتر گفته شد، پیش روی ما خواهد گذاشت.

در عرصه سینما، مقام «مادر» چه در سینمای پیش از انقلاب و چه در سینمای سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از جایگاه خاصی برخوردار بوده و به سبب ظرفیت های دراماتیکی نقش «مادر» مورد توجه و دقت سینماگران ما قرار گرفته است. فیلم های زیادی در طول سالهای گذشته به موضوع «مادر» پرداخته و برخی از آنها همچون فیلم های «مادر» اثر مرحوم «علی حاتمی» و «میم مثل مادر»، ساخته مرحوم «رسول ملاقلی پور» به آثاری ماندگار و جریان ساز در این زمینه بدل گشته اند.

ظرفیت دراماتیکی که نقش «مادر» به دلیل فضای عاطفی و حس مادرانه و پتانسیل های رمانتیک آن در کنار توانایی ایجاد موقعیت های جذاب داستانی دارد، سبب شده تا قابلیت پردازش سینمایی ویژه ای یافته و دست سینماگران در خلق کاراکترهای ویژه در آن باز باشد و شاید همین موضوعات سبب شده است که شاهد حضور تصویر «مادر» در فیلم ها و سریال ها، بیشتر و پررنگ تر از نقش «پدر» باشیم.

این در حالی است که نقش «پدر» نیز از ظرفیت های دراماتیک و فرصت های مناسب و گاه منحصر بفردی برای پردازش های سینمایی و ایجاد موقعیت های جذاب داستانی برخوردار بوده که کمتر مورد دقت و توجه قرار گرفته است.

اگر وجود عناصری همچون عاطفه و مهرورزی در مادر، این جایگاه را به فرصتی برای ایجاد پردازش های هنری و سینمایی بدل کرده، در بطن نقش «پدر» نیز عناصر برجسته ای همچون فداکاری، تلاش، اقتدار، رنج توأم با غرور و در برخی از اوقات تنهایی در اوج صلابت و نیز به عنوان تکیه گاه مادی و معنوی دیگر افراد وجود دارد که هر یک از این ویژگی ها می توانند دستمایه پردازش های هنری و خلق کاراکترهای جذاب و موثر و با توانایی ایجاد ارتباط مناسب با مخاطب باشند که بار حماسی خاصی را بر دوش می کشد که شاید کمتر بتوان به این بار حماسی در دیگر کاراکترها دسترسی داشت.

با همه این اوصاف سینما و تلویزیون تاکنون نتوانسته موقعیت و نقش «پدر» را آنگونه که هست، به درستی به تصویر کشیده و حق مطلب را ادا نمایند.

آنچه در سالهای فعالیت سینمای ایران از نام و نقش «پدر» در این سینما دیده شده، نشان دهنده آن است که این حضور نتوانسته اوج و تکامل نقش «مادر» در سینمای پس از انقلاب را داشته باشد و علی رغم جایگاهی که این عنصر انسانی در فرهنگ غنی جامعه ما داشته، تقریبا تصویری ثابت و البته کلیشه ای از آن ارائه شده است؛ کلیشه ای که «پدر ایرانی» را تنها، درگیر مناسبات و مشکلات اقتصادی و دور از فضای احساسی خانواده به تصویر کشیده است.

در این تصویر کلیشه ای تقریبا ثابت که البته تا حدودی با احترام نیز همراه بوده، با پدرانی مواجه هستیم که یا مسئول و فداکارند، یا رنج کشیده و در بند مشکلات اقتصادی و ...، یا زورگو هستند و یا آنکه عنان کار را کاملا به دست مادر خانواده سپرده اند. تصویر مشمئزکننده و تکراری پدر معتاد و دور از مسئولیت نیز آن قدر کلیشه و خسته کننده شده که جز ملال و تهوع، حس دیگری را در بیننده برنمی انگیزد.

هرچند در این میان، به ویژه در سالهای اخیر با دقت بر زوایای دیگر و گاه پنهانی «پدر» تلاش هایی برای ارائه چهره ای واقعی از این عنصر انسانی در سینمای ایران صورت گرفته که نتایجی همچون «پدر» و «آواز گنجشک ها» هر دو ساخته «مجید مجیدی»، «به نام پدر» اثر «ابراهیم حاتمی کیا» و ... به دنبال داشته، اما هیچ کدام از این آثار توانایی ماندگاری و جریان سازی نداشته و همچنان نام «پدر» در ذهن اکثر مخاطبین سینما و هنر ایران، یادآور کاراکتر «اسدالله خان» با بازی درخشان «محمدعلی کشاورز» در سریال «پدر سالار» است. تصویر و ذهنیتی که در سالهای پس از پدرسالار نیز بارها تکرار شد که شاید یکی از آخرین تکرارهای موفق آن به بازی خوب «داریوش ارجمند» در سریالِ تلخ «ستایش» باز می گردد؛ پدری مقتدر و البته زورگو با عقایدی تند و سنتی.

این تصویر شاید همه آن چیزی که سینما و تلویزیون از «پدر» در اذهان مردم ساخته اند، نباشد؛ اما فراگیری این تصویر در اذهان عموم مخاطبان آنچنان هست که بتوان با قاطعیت چنین ادعایی را مطرح کرد.

«پدر» کاراکتری با ظرفیت هایی بی نظیر است که دقت بر این ظرفیت ها می تواند در کنار قدرت کاریزماتیک ذاتی این عنصر انسانی، موقعیت هایی جذاب، مخاطب پسند و دیدنی خلق نماید؛ البته اگر این ظرفیت ها به خوبی شناخته و دیده شوند.

سینما و تلویزیون مدیون جایگاه رفیع و ارزشمند «پدر» بوده و هستند و این دِین، شاید تا سالهای بعد نیز ادا نشود.