برای بهبود وضعیت کتابخوانی باید آستین ها را بالا زد

گروه فرهنگی-کتاب غذای روح و فرصت بالندگی جان آدمی و بی شک یکی از بزرگترین موهبت های الهی برای انسان است. انس با کتاب و مطالعه همچون نیاز آدمی به غذاست که اگر نباشد، در رشد و تعالی او خللی وارد آمده و از این رو مطالعه و کتاب خواندن وظیفه و تنها راهکار آنهایی است که به فردایی بهتر و افقی بلندتر می اندیشند.

«هر کس که با کتابها آرامش یابد، راحتی و آسایش از او سلب نمی شود.»(1) دقت و توجه به این کلام زیبای حضرت امام علی (علیه السلام) اهمیت و نیز نیاز همه انسانها به مطالعه و کتابخوانی را روشن و واضح می سازد.

به گزارش بولتن نیوز،کتاب در رشد بشر و جامعه بشری نقشی اساسی و راهبردی داشته و همه آنهایی که در این رشد و تعالی موثر بوده اند، در سیره و سبک شخصی زندگی خود، با کتاب و مطالعه مانوس بوده اند. تاکیدی که چه در دین مبین اسلام و چه در فرهنگ غنی ایرانی بر این امر شده، خود مویدی بر این اهمیت است.

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) در این زمینه می فرمایند: «اسلام به کتاب و خواندن و نوشتن، خیلی اهمیت می دهد. اگر هر منصفی به بیانات نبیّ مکرم اسلام صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه علیهم السلام و پیشوایان اسلام نگاه کند و ببیند که این ها در چه زمانی به کتاب و کتاب خوانی دعوت می کردند و فرا می خواندند، همه ی افسانه ها از ذهنش شسته خواهد شد و خواهد فهمید که دشمنان اسلام راهی جز این نداشتند که افسانه های کتاب سوزی و کتاب ستیزی را بر سر زبان ها بیندازند، چون اسلام پرچمدار کتاب خوانی است.» (2)

برخلاف این همه توجه و تاکیدات بر کتاب خوانی، متاسفانه آنچه این روزها در جامعه ما دیده می شود، آنچنان که باید باشد، نیست. این روزها آن طور که باید به کتاب و کتابخوانی بها داده نمی شود، و آن میزان که باید، این موضوعِ مهم مورد دقت، توجه و اهتمام قرار نمی گیرد. سرانه مطالعه در کشور آن قدر پائین هست که بعضی ها از خیر بیان آمارهایش بگذرند و به اصطلاح بی خیالش شوند.

هرچند آمارهای گاه و بی گاهی که در این زمینه اعلام می شوند، خود، عمق فاجعه! را نشان می دهند. رئیس کتابخانه ملی در سال 1387 سرانه مطالعه در کشور را حدود دو دقیقه اعلام می کند. بعدتر و در سال 1391، واعظی، دبیر کل نهاد کتابخانه های عمومی کشور، سرانه مطالعه شامل روزنامه، کتاب، مجله و سایتها را 15 دقیقه اعلام می کند. این آمارها در سالهای بعد نیز آنچنان تغئیری نمی کنند و در همین حول و حوش باقی می مانند.

آمدن تکنولوژی های جدید ارتباطی همانند فراگیر شدن استفاده از شبکه های اجتماعی را هم اگر به وضعیت مطالعه در کشور اضافه کنیم، قطعا نتایج تاسف بارتری به دست خواهد آمد. این درحالی است که کمی آن سوتر در شرق آسیا، چشم بادامی های ژاپنی، ۹۰ دقيقه از وقت خود را در شبانه روز به مطالعه کتاب اختصاص مي دهند. اینجاست که این کلام دردمندانه رهبر معظم انقلاب، معنا پیدا می کند: «من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می افتم، قلباً غمگین و متاسف می شوم.»(3)

آنچه که در این سالها در ایام مختلف از سوی نهادهای متولی و دولتی صورت پذیرفته، بیشتر از آنکه کمکی به ترویج کتاب و کتابخوانی در جامعه نماید، آن را تبدیل به موضوعی عادی و در برخی اوقات سردردآور کرده است. حقیقت آن است که وضعیت ترویج فرهنگ مطالعه در کشور، آنچنان است که جز به حرکت ها و ایده های خلاقانه مردمی، به دیگر حرکت های دستوری، ابلاغی و البته آماری نمی توان امید داشت.

آنچه که کتاب و کتابخوانی امروز به آن نیازمند است، یک همت همگانی و البته برخواسته از دغدغه و عشق به این موضوع است. باید همه برخیزند و کاری بکنند؛ هرکس به فراخور حال و امکاناتش کاری در این زمینه انجام دهد، که اگر این نباشد، شاید به زودی روزی را ببینیم که کتاب جز به کار ویترین کتابفروشی ها و دکور خانه ها نیاید. مردم، باید خود در بالا بردن سرانه مطالعه کارهایی جدی در پیش گیرند. اگر برای ترویج کتابخوانی تنها منتظر دستگاه های دولتی باشیم، هیچگاه اتفاق مهمی رخ نخواهد داد.

همه ما می توانیم کارهایی اساسی و البته موثر در ترویج فرهنگ کتابخوانی انجام دهیم؛ کاری که جوان نانوای گیلانی، «ناصر بلباسی» کرد. وی که یک نانوا است با عملی کردن ایده خود، توانسته بسیاری از مردم را به مطالعه علاقه مند کند. ناصر بلباسی نانوای رشتی با قرار دادن کتاب در نانوایی و در معرض دید مشتریان، فرصت استفاده احسن از وقت را به مردم یادآوری کرده و به این طریق، کتابخوانی را هم تبلیغ کرد.

وی با استفاده از نزدیک به چهل عنوان کتاب، کتابخانه خود را افتتاح کرد. وی در ابتدا حتی با عکس العمل های نادرست هم روبرو شد، به عنوان مثال همکاران او، این کار را بیهوده می پنداشتند، اما او نه تنها ناامید نشد، بلکه با گذر زمان به تعداد کتاب های خود افزود.

وی معتقد است که کار خوب، جواب می دهد. او برای تشویق بیشتر مردم برای کتاب خواندن از ایده هایی چون کتابخوان برتر استفاده کرد و از محصولات نانوایی خود به طور رایگان به مدت یک ماه به کتابخوان های برترش جایزه داد. همچنین برای کودکان هم برنامه ای طراحی کرده و طی آن به کتابخوان های کودک و نوجوانش، نان شیرمال جایزه می دهد.

ناصر بلباسی که به سبب ایده جالبش یکی از مدعوین برنامه «زیر چتر فرهنگ» رادیو فرهنگ است، هر هفته از خاطرات کتابخانه خود در این رادیو صحبت می کند و در پایان یک کتاب نیز معرفی می کند. یکی از خاطرات وی درباره ی یک مشتری است که با دیدن کتاب های جلوی پیشخوان نانوایی خنده اش گرفت و گفت «کی توی نانوایی کتاب می خواند؟»، اما حالا او خود نیز یکی از فعال ترین کتابخوان های نانوایی است!

کتابخانه نانوای رشتی هم اکنون، بعد از گذشت کمتر از یک سال بیش از هزار جلد کتاب دارد. او معتقد است اگر کتاب خوب در مکان مناسب عرضه شود، مردم هم به کتاب خواندن علاقه مند می شوند. این جوان خوش ذوق حتی برای گسترش ایده اش برنامه هایی دارد؛ او برای هم صنفی های خود کتاب تهیه می کند و آن ها که در ابتدا، کارش را بیهوده می انگاشتند در نانوایی خود، کتاب هایی را برای مطالعه قرار داده اند. همچنین کار متفاوتی که ناصر بلباسی انجام داده است قرار دادن نوشته ای در نانوایی است که توجه ها را به خود جلب می کند، نوشته چنین است « وای فا نداریم؛ با هم صحبت کنید یا کتاب بخوانید.»

آنچه این جوان نانوای خوش ذوق و البته فرهنگ دوست انجام داد، کاری است که از همه مردم ما بر می آید. اگر تنها ده درصد از افراد جامعه ـ چیزی حدود هفت میلیون نفر ـ به ایده هایی این چنینی بیندیشند و آنها را عملی کنند، قطعا انقلابی در فرهنگ کتابخوانی به وقوع خواهد پیوست.

برای ترویج فرهنگ کتابخوانی باید ایده داشت و ایده ها را اجرایی کرد. مطمئنا هستند کسانی که مانند آقای بلباسی، ایده های جذابی برای ترویج مطالعه دارند؛ تنها لازم است به خود اطمینان داشته باشند و از کاستی ها دلسرد نشوند، هر چند متولیان امر نیز می توانند با حمایت های خود، ایده های اینچنینی را جهت ترویج کتابخوانی به کار گیرند.

سجاد ستوده

1ـ غررالحکم/ ص 233.

2ـ بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب، 3/7/1375.

3ـ همان.