سردرگمی گردشگری در خلأ برنامه عملیاتی

گروه اقتصاد: ایران در سال 2014 از نظر میزان جذب گردشگر در رتبه 48 جهان و از نظر شاخص‌هاي رقابت‌پذیري گردشگري در سال 2015 در رتبه 97 دنیا قرار داشته است. کارشناسان بر این باورند که افزون بر چالش‌های سیاسی و فرهنگی، برخی از مهم‌ترین مشکلات موجود در ایران که مانع رشد این صنعت شده است عبارت است از: کمبود زیرساخت‌های اقامتی و حمل و نقل، کمبود نقدینگی و سرمایه‌گذاری، نبود برنامه جامع تبلیغات و برندسازی، بوروکراسی پیچیده، ناکارآمدی نیروی انسانی متخصص، مشکلات صدور روادید، عدم پایش مستمر و نبود آمار دقیق از بخش‌های مختلف صنعت گردشگری، تعدد مراکز تصمیم‌گیری، ناکارآمدی مدیریت دولتی، نگاه صرف فرهنگی و نبود نگاه اقتصادي به گردشگري و بی‌توجهی به استانداردهاي جهانی صنعت گردشگري.

 

به گزارش بولتن نیوز، بررسی تجربیات سایر کشورها نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از این مشکلات به نبود برنامه عملیاتی یکپارچه و فرابخشی برای توسعه زیرساخت‌ها و فقدان استراتژی مشخص توسعه در بلندمدت برمی‌گردد. در کانون توجه قرار دادن موضوع برنامه‌ریزی توسعه گردشگری کشور، از این‌رو ضرورت دارد که با توجه به اسناد موجود در حوزه گردشگری، تاکنون برنامه‌ریزی عملیاتی مشخصی برای تحقق سند چشم‌انداز 1404 صورت نگرفته است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، مطالعات انجام شده از سوی مهندسان مشاور امکوایران نشان می‌دهد در طول پنج دهه گذشته طرح جامع توسعه جهانگردی ایران 1352 (توریست کنسولت)، برنامه‌های توسعه 5 ساله اول تا پنجم (قبل و بعد از انقلاب)، طرح آمایش سرزمین، مناطق نمونه گردشگری و طرح جامع مدیریت و توسعه گردشگری ایران (1381) اهم مطالعات و اسناد تدوین شده برای توسعه گردشگری کشور در سطح ملی بوده است.

براساس این مطالعات، طرح جامع توسعه گردشگری ایران که در سال 1352 و از سوی موسسه توريست کنسولت تهيه و تدوين شد، کشور به 11 منطقه گردشگری شامل آذربایجان، سواحل خزر، تهران، خراسان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، کرمان و یزد، فارس، خوزستان، سواحل جنوب و قسمت‌های مرکزی و غرب ایران تقسیم شده است. در این طرح برای هریک از مناطق نوع و میزان اماکن اقامتی مورد نیاز در دوره‌های زمانی پنج ساله مشخص شده است. همچنین مناطق گردشگری بر مبنای نوع جاذبه‌ها (شامل زیارتی، کسب و کار، تعطیلات، جوانان و سایر انگیزه‌ها) تقسیم‌بندی و برنامه‌ریزی دقیق برای آنها صورت گرفته است. در بخش دیگری از این مطالعات روش‌های مدیریتی و نحوه تامین سرمایه برای زیرساخت‌های روبنایی و زیربنایی گردشگری به تفصیل ارائه شده است. از نکات قابل‌توجه در این مطالعات پرداختن به مشکلات سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و معایب سرمایه‌گذاری دولتی در بخش گردشگری است.

مطالعه اسناد این طرح نشان می‌دهد که بخش اعظم مشکلات نهادهای دولتی در طول بیش از 40 سال گذشته تغییر چندانی نکرده و همچنان پابرجاست. در این مطالعات پیشنهادات مشخصی برای اصلاح روندهای اداری، ارائه مشوق‌ها و معافیت‌ها و اعطای تسهیلات به سرمایه‌گذاران ذکر شده است. همچنین در بخش دیگری از این مطالعات، بررسی مفصلی در مورد بازارهای هدف اصلی برای جذب گردشگران به ایران صورت گرفته و برای افزایش جذب گردشگر از هریک از این بازارها راهکارهای عملیاتی جداگانه ارائه شده است.

به گفته مهسا تفقداکبرپور، کارشناس تحقیق و توسعه گردشگری، این مطالعات کامل‌ترین و کاربردی‌ترین برنامه توسعه گردشگری ایران در طول دهه‌های گذشته است که متاسفانه دلایل مختلفی نظیر وقوع انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و خارج شدن موضوع گردشگری از اولویت‌های مدیریتی کشور باعث شد تا برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در این مطالعات هیچ‌گاه تحقق نیابد. طرح‌های مختلف نظیر طرح جامع جهانگردی کرانه‌های دریای خزر و طرح جامع آب‌های معدنی سرعین و لاریجان که توسط قدیمی‌ترین شرکت مهندسان مشاور کشور قبل از انقلاب تهیه شده، از جمله طرح‌های موضوعی و موضعی حاصل از مطالعات طرح جامع توسعه جهانگردی ایران است.

طبق مطالعات انجام شده توسط مهندسان مشاور امکوایران، طرح جامع مدیریت و توسعه گردشگری ایران نیز به‌منظور تحقق گفت‌‌وگو بين ملت‌ها و تحكيم مناسبات ايران با ساير كشورها، ايجاد اشتغال براي جوانان و بيكاران، كمك به كاهش مهاجرت روستاييان به شهرها، افزايش درآمدهاي ارزي كشور، افزايش سطح رفاه اجتماعي و دستيابي به توسعه پايدار گردشگري از جهات فرهنگي، اجتماعي و زيست‌محيطي تنظيم شد. اين طرح با مشاركت سازمان جهاني گردشگري (WTO) و برنامه‌ عمران ملل متحد (UNDP) تدوين شد و كليات آن در سال 1381 به تصويب رسید اما همانند طرح آمایش سرزمین، این طرح نیز هیچ‌گاه به‌عنوان یک سند مصوب رسمیت نیافت. تعیین اولویت‌های توسعه گردشگری، قطب‌های گردشگری، موضوعات مربوط به زیرساخت‌های دسترسی و حمل و نقل، زیرساخت‌های اقامتی، خدمات بین راهی، مباحث مدیریتی و منابع انسانی، کسب و کارهای گردشگری و بازاریابی از جمله موضوعاتی است که در این مطالعات مورد توجه قرار گرفته است. عدم هماهنگی با طرح‌های بالادست، تمرکزگرایی بیش از حد در برنامه‌ریزی‌ها، بی‌توجهی به واقعیت‌های سیاسی، اقتصادی و ساختار اداری کشور، شفاف نبودن طرح در حوزه‌های اصلاح قوانین و سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها، توزیع نامناسب امکانات در کشور بدون توجه به جاذبه‌های گردشگری و منابع مالی در دسترس، بی‌توجهی به برندسازی و مارکتینگ برای جذب گردشگران خارجی، عدم ارائه راهکارهای افزایش درآمدزایی از طریق صنعت گردشگری و حجم زیاد گزارش‌ها و عدم تدوین گزارش عملیاتی از جمله مشکلاتی است که در ارتباط با این مطالعات مطرح می‌شود.

الزامات تدوین برنامه توسعه گردشگری ایران

به باور کارشناسان، با توجه به کاستی‌های موجود در برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای گردشگری کشور و نبود برنامه به‌روز و کارآمد، دستیابی به هدف ورود 20 میلیون گردشگر خارجی به ایران براساس سند چشم‌انداز 1404، دست یافتنی نیست و بازنگری در برنامه‌های انجام شده ضروری به نظر می‌رسد. بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که اقدامات صورت گرفته در نهادهای مختلف، زمینه‌های لازم را برای توسعه و رونق صنعت گردشگری فراهم نکرده است. تحقق واقعی سیاست‌های برنامه ششم توسعه و اهداف سند چشم‌انداز 1404، به ایجاد بسترهاي مناسب و تسهیل مشارکت بخش خصوصی در این فرآیند نیاز دارد که این امر مستلزم ایجاد ساختاری منسجم، یکپارچه و مبتنی‌ بر یک برنامه جامع و همه‌جانبه نگر برای توسعه گردشگری ایران است. این برنامه به‌عنوان یک سند بالادستی می‌تواند هدایت‌کننده فعالیت‌های دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی در مسیر دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز 1404 در زمینه توسعه گردشگری و افزایش سهم گردشگری در درآمدهای کشور باشد.

چنین برنامه‌ای باید از ویژگی‌هایی نظیر مبتنی بودن بر واقعیت‌های موجود؛ استفاده از تجربیات سایر کشورها؛ دارای هدف‌گذاری‌های مشخص در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت؛ مورد وثوق بودن تمامی فعالان بخش گردشگری –دولتی و خصوصی- مورد بررسی قرار دادن ابعاد مختلف صنعت گردشگری به‌صورت یکپارچه شفاف‌سازی نقش، جایگاه و مسوولیت بخش‌های دولتی و خصوصی و منتهی شدن به راهکارهای مشخص، عملیاتی و قابل اجرا برخوردار باشد.

منبع : دنیای اقتصاد