به گیرنده‌های خود دست نزنید!

به گزارش بولتن نیوز، این طنزپرداز در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره موقعیت طنز امروز به خصوص طنز سیاسی گفت: طنز سیاسی در کشور ما بسیار کم‌رنگ است و آن چیزی که می‌بینیم بیش‌تر هجو سیاسی محسوب می‌شود. البته «هجو» نه به معنی غلطی که مصطلح است و آن را به‌عنوان طنز سخیف می‌شناسند.

او در توضیح هجو بیان کرد: هجو یکی از اشکال ادبی است (ضد مدح و نه ضد طنز) برای نوشتن متون خنده‌دار که فرقش با طنز تنها در این است که در آن به جای اندیشه‌ها و باورهای غلط بیش‌تر شخصیت‌ها و اعمال و رفتارشان مورد انتقاد مستقیم قرار می‌گیرند. بنابراین خود هجو هم می‌تواند مراتبی داشته باشد و ما شاهد حضوز نویسندگان خوبی در این عرصه بوده‌ایم. حتی برخی از آثار وودی آلن هجویه‌هایی بر آثار شاخص جهان هستند.

این نویسنده آثار طنز تلویزیونی درباره علت گرایش طنزنویسان به هجو اظهار کرد: البته نمی‌توان صرفا طنزنویس‌ها را در ننوشتن طنز سیاسی مقصر دانست چرا که بیش‌تر مردم با توجه به این‌که راحت‌تر می‌توانند با هجو سیاسی ارتباط برقرار کنند طنزنویس‌ها را به سمت نگارش آثار هجو سوق می‌دهند.

او همچنین افزود: مردم دوست دارند طنزنویس در مورد شخص خاصی صراحتا مطلب بنویسد و طنزنویس‌ها هم به ناچار خواست آن‌ها را اجابت می‌کنند. اگر نگاهی گذرا به طنزنویس‌های فعلی مطبوعاتی که طرفداران زیادی هم دارند بیندازید، به راحتی متوجه خواهید شد که اکثرا از این شیوه تبعیت می‌کنند.

نویسنده کتاب «فرد کندی» با بیان این‌که این موضوع خیلی هم بد نیست، در عین حال گفت: اما این اتفاق به تدریج باعث خواهد شد که طنز و طنز سیاسی به تدریج کم‌رنگ و یا حذف شده و به طنز جناحی تبدیل شود. در این صورت ما دیگر شاهد به‌وجود آمدن آثاری مانند آثار جورج ارول، مروژک و حتی برنارد شاو و در ادبیات خودمان همچون «دایی جان ناپلئون» نخواهیم بود.

اشکال طنزهای فضای مجازی

پورمحبی درباره تاثیر فضای مجازی بر سلیقه عمومی متذکر شد: در جهت دادن به سلایق مخاطبان، متون رایج در فضای مجازی هم بی‌تاثیر نبوده‌اند. طنزنویسان فضای مجازی سریعا با گذاشتن چند چاشنی خوب و غافلگیرکننده از مخاطب خنده می‌گیرند. البته انصافا بعضی از آن‌ها خیلی بانمک هستند. اما این متن‌ها در ادامه باعث خواهند شد که آرایه‌های ادبی در متون طنز کمتر شوند و دیگر کسی حوصله خواندن متونی را که در آن‌ها تمثیل و ایهام و استعاره‌های ادبی وجود دارد نداشته باشد.

این طنزپرداز گفت: خود من بارها و بارها از سوی مخاطبانی که آثارم را خوانده‌اند نقد شده‌ام که خیلی پیچیده می‌نویسم و این کار اصلا طنز نیست. همان‌طور که گفتم بیش‌تر مخاطبان طالب هجو (باز تاکید می‌کنم هجو نه به‌عنوان یک چیز بی‌ارزش) و طنزهای جناحی هستند و انتظار دارند طنزنویس با شخصیت‌ها کلنجار برود تا به طنزهای ریشه‌ای بپردازد که برای کشف آن‌ها نیاز به فکر هست و طبیعتا به اندازه جوک‌ها خنده‌دار نیستند.

او تصور سطحی بودن طنز را اشتباه دانست و اظهار کرد: وقتی مردم با طنز طرف می‌شوند اعتقاد دارند که نمی‌خواهند به چیزی فکر کنند و معتقدند فکر مختص آثار جدی است نه طنز! اما طنزهای خوب مانند بمب‌های چندزمانه عمل می‌کنند؛ یعنی هر بار خواننده متوجه قسمتی از متن می‌شود و خنده اندیشمندانه می‌کند. او هر دفعه با کشف جدیدی از متن لذت می‌برد و باز هم می‌خندد.

این پژوهشگر طنز در ادامه بیان کرد: به همین خاطر هم هست بیش‌تر طنزهای مجازی خیلی سریع از یادها می‌روند اما کارهایی مانند «قلعه حیوانات» که شاید در ظاهر خیلی هم خنده‌دار نباشند با وجودِ داشتن مخاطب کم در تاریخ می‌مانند. خصوصیت هجو، تاریخ مصرف داشتن آن است اما طنز این‌طور نیست.

طنز می‌تواند مشمول خط قرمز نشود

نویسنده «فنون نگارش طنز در ادبیات نمایشی» خطوط قرمز را در طنز بی‌تاثیر دانست و تشریح کرد: برخلاف نظر عموم، من معتقد نیستم که سانسورهای دولتی، اعتراضات اجتماعی و به‌طور کلی خط قرمزها خیلی بتوانند اثرگذار باشند. به عقیده من طنز چارچوب و اصول خاص خود را دارد که اگر طنزنویس به آن‌ها آگاه باشد می‌تواند هر طنزی را که دوست دارد بنویسد و مشمول خط قرمزها نشود.

او درباره رعایت اصول اخلاقی گفت: پرداختن به مسائل قومیتی (نژادپرستانه)، جنسیتی و حرمتی (مذهب، معلولیت، شخصیت فردی و خانوادگی) یکی از اصول مطرود طنز در سراسر جهان به شمار می‌رود. یعنی بدون آن‌که کسی محدودیتی قائل شود خود طنزنویس موظف به رعایت آن است و در صورت به‌کارگیری، اثر ارزش هنری چندانی نخواهد داشت.

پورمحبی ادامه داد: بدین ترتیب وقتی این اصول رعایت شود می‌توان قسم خورد که در حوزه دولتی و حوزه اجتماعی مشکلی پیش نخواهد آمد. مشکل زمانی است که ما تکنیک انتقاد کردن را بلد نیستیم. من بعد از سال‌ها نوشتن طنز در تلویزیون، مطبوعات و حوزه کتاب به این نتیجه رسیدم که اعتراضات فقط و فقط به‌خاطر رعایت نکردن اصول طنزنویسی است.

او در ادامه تصریح کرد: خیلی از مواقع باید به جای زیر سوال بردن آستانه تحمل مردم و یا محدویت‌های دولتی به طنز خودمان منصفانه بنگریم و به جای دست زدن به گیرنده‌ها، فرستنده‌ها را تنظیم کنیم.

این طنزپرداز با بیان این‌که در صورت رعایت چارچوب‌های طنزنویسی اگر از لهجه خاصی استفاده شود هم اعتراضی صورت نمی‌گیرد، متذکر شد: وقتی در برنامه‌ای از لهجه خاصی استفاده می‌شود ولی مردم صاحب آن لهجه اعتراض نمی‌کنند باید به‌جای تشکر از صبر و ظرفیت مردم آن منطقه، از برنامه‌سازان و نویسندگان قدردانی کرد که توانسته‌اند اصول را به شکلی رعایت کنند که کسی حساس نشود.

این نویسنده طنزهای تلویزیونی با تاکید بر این‌که شرایط مطلوب برای طنزنویس توسط خود او تعیین و مرزبندی می‌کند، اظهار کرد: حتی تجربه نشان داده در جوامع به شدت دیکتاتور که طنزنویسان برای دور زدن تحریم‌ها از تمثیل، کنایه و ادبیات انتزاعی استفاده می‌کنند طنزهای فاخر بیش‌تر رشد کرده است.

او با ذکر نمونه گفت: مثلا گفته می‌شود خاستگاه اصلی همین استندآپ کمدی در زمان جنگ‌های جهانی در کافه‌های کشورهایی بوده که توسط نیروهای آلمان اشغال شده‌اند. نیروهای آلمان به شدت با طنز مقابله می‌کردند.

مشکل مالی، استرس و کیفیت پایین طنز

پورمحبی درباره بزرگ‌ترین مشکل طنز گفت: تنها مشکلی که خود من را تحت تاثیر قرار می‌دهد دغدغه‌های مالی است. من مجبورم برای گذران زندگی کارهای دیگری هم انجام بدهم، که همین باعث می‌شود نتوانم به شکل شش‌دانگ وقت خودم را صرف طنز کنم. طنزنویس باید در محیطی آرام باشد تا بتواند به دور از عصبانیت و نگرانی بنویسد. آفت طنزنویس، عصبانیت و استرس است.

او با اشاره به فعالیت‌هایش در جشنواره طنز طهران، جشنواره طنز مکتوب و کتاب‌هایی که در طنز و درباره طنز منتشر کرده و متن‌هایی که برای تلویزیون و مطبوعات نوشته است بیان کرد: با این وجود کار اصلی من چیز دیگری است چون نمی‌توانم از محل طنز کسب درآمد کنم و این باعث شده طنزهای من خیلی با کیفیت مطلوب، تخصص، تکنیکی و بدون دغدغه نباشد.

تاثیر طنز در فضای انتخاباتی

این طنزپرداز سپس با تاکید بر این‌که طنز محبوب مردم است، اظهار کرد: بنابراین توانایی طنزنویس می‌تواند در این راه خیلی موثر باشد. طنزنویس می‌تواند با استفاده از این محبوبیت توجه مردم را به یک مسئله خاص جلب کند.

او درباره تاثیر طنز در زمان انتخابات تشریح کرد: همان کارکردی که طنز می‌تواند در برخورد با هر واقعه‌ای داشته باشد مشمول زمان انتخابات هم می‌شود. در واقع طنز می‌تواند نگاهی دقیق به جریان‌ها، صحبت‌ها و پیگیری مسائل مربوط به انتخابات و پیدا کردن نقص‌ها و کاستی‌ها و طرح آن‌ها با هدف تصحیح‌شان داشته باشد. بنابراین طنزنویس باید در هنگام انتخابات هم مثل همه مواقع دیگر نگاه دقیق و ظریف خودش را حفظ کند.

طنزنویس برتر

پورمحبی درباره برترین طنزنویس حال حاضر نیز گفت: من همه طنزنویس‌های ایرانی را قبول دارم و از خواندن آثارشان لذت می‌برم و به عقیده من همه آن‌ها قابل احترام هستند؛ چرا که با همه مشکلات مادی و نبود درآمد همچنان پرچم طنز را نگه داشته‌اند. اما به شخصه بیش‌تر طنزهایی را دوست دارم که با رعایت موازین نوشته شده باشد.