راه آهن نیاز مبرم به بسترسازی برای BOT دارد

گروه اقتصادی-وزیر راه و شهرسازی در نشست هم ‌اندیشی رؤسای نمایندگی‌ های ایران در خارج از کشور گفت: در روش BOT سرمایه‌ گذار، جاده‌ ای در ایران می‌ سازد و سپس از محل دریافت عوارض، اصل و سود پول خود را بر می‌ دارد و با انقضای زمان قرارداد، جاده به ما منتقل می‌ شود. البته در حوزه زیرساخت حمل و نقل ریلی نمی ‌توانیم چنین کاری کنیم چون راه آهن یک سیستم بسته است و هر یک لوکوموتیوی هم که در خط آهن قرار می‌گیرد باید از سوی سیستم مرکزی کنترل شود و مانند جاده نیست که یک سیستم باز باشد و اپراتور خودرو، خودِ راننده باشد بلکه در سیستم حمل و نقل ریلی، اپراتور، "مدیریت متمرکز کنترل خطوط” است بنابراین نمی ‌توانیم مدیریت مرکزی خطوط را به سرمایه‌ گذار واگذار کنیم. در تمام کشورهای دنیا هم به همین شکل است که کنترل خطوط ریلی به صورت متمرکز و از سوی دولت ‌ها انجام می ‌شود.

به گزارش بولتن نیوز،وی سپس راه حل دیگری برای سرمایه‌ گذاری در زیرساخت راه آهن مطرح و اظهار کرد: ما در این حوزه سیستم BLT را پیشنهاد کرده‌ ایم به این معنا که سرمایه گذار خطوط را بسازد ولی به جای آنکه خودش بهره‌ بردار باشد، ما پس از اتمام ساخت و ساز بلافاصله کل پروژه را به صورت اجاره به شرط تملیک از او خریداری می‌ کنیم؛ این روش در سیستم ‌های بسته مانند راه آهن کاربرد دارد.

قرارداد های ساخت-بهره برداری- انتقال(BOT)، به قرار داد هایی می گویند که در آن، پروژه های زیربنایی با سرمایه و دانش بخش خصوصی ساخته می شود و به جای دریافت هزینه ساخت، به مدت محدودی به بهره برداری از آن می پردازد تا اصل سرمایه و سود مورد انتظار حاصل شود، و پس از آن، بهره برداری از پروژه به حاکمیت منتقل می‌شود که این مدت زمان، در قرارداد مورد موافقت قرار می گیرد. همچنین از نکات این روش این است که مالکیت پروژه حتی در زمان بهره برداری بخش خصوصی نیز با حاکمیت است.

در روش ساخت-اجاره-انتقال (BLT)، یا "اجاره به شرط تملیک”، پروژه با سرمایه بخش خصوصی ساخته می شود و پس از تکمیل به بخش دولتی اجاره داده می شود، تا اصل و سود مورد انتظار بخش خصوصی از طریق مبلغ اجاره، حاصل شود و سپس به بخش دولتی واگذار شود. مدت و مبلغ اجاره قبلاً در قرار داد مورد موافقت قرار می گیرد.

این روش با این که فشار وارده بر دولت را در پرداخت هزینه ساخت تا حدودی کاهش می دهد، اما سازنده ممکن است کار را به نحو احسن انجام ندهد، چون قصد بهره برداری از خط را ندارد و در نتیجه هزینه های تعمیر و نگهداری بر دوش دولت خواهد بود، در صورتی که در روش BOT بخش خصوصی مجبور است پروژه را به بهترین نحو انجام دهد تا هزینه های تعمیر و نگهداری پروژه کاهش یابد. یکی دیگر از معایب استفاده از روش BLT این است که این روش انگیزه ای برای شرکت سازنده به منظور افزایش کیفیت و بهره وری و در نتیجه کاهش مخارج تعمیر و نگهداری و افزایش درآمد ها ایجاد نمی کند. در این حالت شرکت راه آهن همچنان بهره بردار خطوط ریلی خواهد بود و با استفاده از این روش فقط هزینه های ساخت خطوط ریلی را به صورت قسطی پراخت خواهد کرد و با توجه به اینکه به عنوان یک شرکت دولتی سهمی از بودجه سالانه دولت ها دارد انگیزه ای برای افزایش درآمد از محل افزایش تعداد قطار عبوری نخواهد داشت. اظهارات مدیرعامل شرکت راه آهن، در مصاحبه با صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای افزایش بودجه جهت مصارف تعمیر و نگهداری راه آهن شاهدی بر این ادعا است. به عبارت دیگر این روش باعث تداوم وضعیت فعلی راه آهن خواهد شد و فقط کمک می کند تا هزینه های ساخت ریل به صورت قسطی پرداخت شود.

در شرایط فعلی و با توجه به بی استفاده ماندن ظرفیت قابل توجهی از شبکه ریلی، قطعا بخش خصوصی علاقه ای به بهره برداری از زیرساخت ریلی ندارد، لذا از این منظر می توان اظهارات آقای آخوندی را تایید کرد، اما ضروری است به این نکته توجه شود که این اتفاق به ذات راه آهن ارتباطی ندارد، بلکه ناشی از مسائلی مانند برنامه ای نبودن حرکت قطارهای باری، اولویت قطار های مسافری به قطار های باری در محور های غیر ضروری، سامانه بهره برداری قدیمی و ناکارآمد از شبکه ریلی و مانند آن است.