ارتقای زبان فارسی به عنوان زبان علمی دنیا

دهقانی افزود: در نقشه جامع علمی کشور، هشت هدف کلان برای نظام علم و فناوری کشور برشمرده شده که ششمین آن ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی علمی است. در این نقشه اقدامات مختلفی برای رسیدن به این هدف برشمرده شده است که شامل افزایش پذیرش دانشجویان خارجی، نگارش مقالات علمی تخصصی به زبان روان فارسی، تاسیس رشته‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های مختلف دنیا و توسعه و ابداع روش‌های سهل و سریع فارسی آموزی می‌شود، اما آیا گسترش زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی در سطح بین‌المللی افزایش یافته است؟

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: محققان در سرتاسر دنیا از طریق نشریات از آخرین تحولات و دستاوردهای رشته علمی‌شان مطلع می‌شوند. نشریات علمی یکی از مهمترین ابزارهای تبادل اطلاعات در دنیای علم امروز هستند، اما هر نشریه علمی ابزار موثری برای تبادل اطلاعات محسوب نمی‌شود. از مجموع کل نشریاتی که در سطح بین‌المللی منتشر می‌شود، پایگاه‌های استنادی بین‌المللی معتبرترین نشریات را نمایه سازی می‌کنند، بنابراین این پایگاه‌ها شریان اصلی علمی دنیا را پوشش داده‌اند، اما تا چه حد نشریات فارسی توانسته‌اند در شریان اصلی علم بین‌المللی وارد شوند؟

دهقانی تصریح کرد: پایگاه‌های استنادی علاوه بر نشریات علمی، کنفرانس‌های علمی را نیز نمایه سازی می‌کنند. این کنفرانس‌ها نیز ابزاری برای تبادل اطلاعات در جوامع علمی هستند. پایگاه‌های استنادی بین‌المللی به نمایه‌سازی محتوای کنفرانس‌های علمی می‌پردازند. سالانه کنفرانس‌های متعددی در سطح کشور برگزار می‌شوند، اما چه تعداد از این کنفرانس‌ها در پایگاه‌های بین‌المللی همانند نظام‌های استنادی نمایه سازی می‌شوند؟

وی افزود: هر چند امروزه زبان انگلیسی زبان اصلی علم محسوب می‌شود، اما کمیت تولید علم به زبان فارسی در پایگاه‌های استنادی بین‌المللی رشد داشته است. این کمیت شامل مجلات علمی و همچنین کنفرانس‌هایی است که به زبان فارسی تولید و در پایگاه استنادی بین المللی نمایه سازی می شوند. بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ 10 مهر 1394، جمهوری اسلامی ایران در سال 2005 رتبه 28 دنیا را از لحاظ تعداد مدارک منتشر شده به زبان فارسی در اختیار داشت. هر چند این رتبه در سال 2009 به رتبه 30 تنزل پیدا کرد، اما از سال 2010 کمیت تولید علم منتشر شده به زبان فارسی روندی صعودی داشته، بطوری‌که در سال‌های 2010، 2011 ، 2012 و 2013 به ترتیب جایگاه زبان فارسی به رتبه‌های 29 ، 24، 22 و 17 ارتقاء یافته است. همچنین در سال 2014 زبان فارسی از این حیث رتبه 17 دنیا را در اختیار دارد. زبان فارسی از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز رتبه 15 را دارد که البته این آمار نهایی نشده است.

رتبه کمیت تولید علم بین‌الملل به زبان فارسی - اسکوپوس - 1394/7/10

رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: نباید نادیده گرفت که تقریبا سهم زبان‌های غیرانگلیسی در مقایسه با زبان انگلیسی از کل تولیدات علم بین‌الملل اندک است و از سهم زبان انگلیسی در طی ده سال گذشته نه تنها کاسته نشده است، بلکه این سهم افزایش نیز یافته است. در سال 2005 از کل تولیدات علم دنیا، 87 درصد به زبان انگیسی تولید می‌شد، اما این میزان در سال 2014 به 92 درصد افزایش یافته است. زبان چینی دومین زبان علمی دنیا است و به طور متوسط چهار درصد تولید علم دنیا به زبان چینی است. زبان اسپانیایی و آلمانی بعد از زبان چینی رتبه‌های بعدی را در اختیار دارند. هر چند سهم زبان اسپانیایی از سال 2005 تاکنون یک درصد از کل تولیدات علم دنیا بوده است، اما زبان آلمانی افت یک درصدی را نشان می‌دهد. در سال 2005، دو درصد تولیدات علم دنیا به زبان آلمانی بود، در حالی‌که در سال 2014 یک درصد تولیدات علم دنیا به این زبان تولید می‌شود.

وی گفت: سهم زبان فارسی از کل تولیدات علم دنیا از 0.01 درصد در سال 2005 به 0.06 درص در سال 2014 ارتقاء پیدا کرده است. در سال 2014 سهم زبان عربی از تولیدات علم دنیا 0.01 درصد بود، این در حالی است که سهم این زبان در سال 2011 و 2012 حدود 0.03 درصد بوده است، بنابراین به نظر می‌رسد کشورهای عربی این مسئله مهم را در سیاست‌های علمی خود نگنجانده‌اند. علاوه بر این، در سال 2014 سهم زبان‌های نروژی، اوکراین، مجارستانی، اسلوونی، دانمارکی، اسلواکی، بوسنی، لیتوانیایی، رومانیایی و فنلاندی از زبان فارسی کمتر شده است.

دهقانی در ادامه خاطرنشان کرد: از سال 2005 تاکنون تعداد هفت هزار و 24 مقاله علمی به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه سازی شده است که با توجه به تعداد 298 هزار و 918 مدرکی که از جمهوری اسلامی ایران در این پایگاه نمایه سازی شده است، باید گفت سهم زبان فارسی 2.3 درصد از کل تولیدات علم کشور بوده است. در سال 2005 تعداد 226 مقاله به زبان فارسی در سطح بین‌المللی منتشر شده بود، اما این میزان در سال 2013 به تعداد یک هزار و 514 مورد افزایش یافت که برابر با 3.7 درصد از کل تولیدات علم کشور در سال 2013 است. 64 درصد از علمی که به زبان فارسی تولید شده و در پایگاه استنادی اسکوپوس منتشر شده است، متعلق به 10 نشریه‌ای است که در کشور منتشر می‌شود. این مجلات بین‌المللی مقالاتی منتشر می کنند که زبان آن‌ها فارسی است.

تعداد مقالات منتشر شده به زبان فارسی در اسکوپوس - 1394/7/10 اطلاعات سال 2015 هنوز تکمیل نشده است

دهقانی در پایان گفت: به نظر می‌رسد علیرغم رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم بین‌الملل، کشور نیاز دارد تا گام‌های بزرگی در این زمینه بردارد. یکی از مناسبترین راه‌های عملی برای گسترش زبان فارسی سرمایه گذاری در صنعت نشر حرفه‌ای است. سیاستگذاری به منظور تشویق نشریات و کنفرانس‌های علمی فارسی یکی از راه‌های توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم است. بازار نشر علم دنیا یک بازار انحصاری است. تنها هفت ناشر بین‌المللی بیش از 50 درصد مقالات دنیا را منتشر می‌کنند، بنابراین توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم بین‌المللی نیازمند سرمایه گذاری، برنامه ریزی، آموزش و تشویق مولفه‌های اثرگذار در نشر علم است.

10 نشریه برتر کشور ترویج دهنده زبان فارسی به عنوان زبان علم بین الملل