مرد اول امنیتی سوریه در مصر چه می کرد؟

در این یادداشت آمده است: مواضع حاکمیت مصر در قبال بحران سوریه در سایه تغییر و تحولات انجام شده در این کشور شاهد فراز و فرودهای تندی بوده است، در شرایطی که قاهره در دوره حاکمیت اخوانی ها بر این کشور به یکی از سردمداران مداخله خارجی در سوریه تبدیل شده بود، با روی کار آمدن ژنرال ها، از شدت و حدت مواضع خود بر ضد حاکمیت بشار اسد در سوریه کاست. نکته قابل توجه اما هم گرایی بی سابقه مقامات قاهره و دمشق در سایه تحولات اخیر منطقه است که سیگنال های متعددی حکایت از این واقعیت خدشه ناپذیر دارد.
سخنان «نبیل العربی» دبیر کل اتحادیه عرب مبنی بر آمادگی وی برای گفت و گو با ولید المعلم وزیر امور خارجه سوریه در هر زمان را می توان نقطه شروع چرخش سیاست مصر به سمت دولت سوریه دانست.
این سخنان پس از آن مطرح شد که دبیرکل اتحادیه عرب عنوان کرده بود سوریه عضوی از اتحادیه عرب است و عضویت آن در این اتحادیه لغو نشده، بلکه مشارکت این کشور در نشست های این اتحادیه پس از سال ها تحریم این کشور به حالت تعلیق آمده است.
استقبال ولید المعلم وزیر امور خارجه سوریه از هیات رسانه ای مصر پاسخی بود که دمشق به سیگنال ارسال شده از سوی قاهره داد. معلم در دیدار با هیات رسانه ای مصر تاکید کرد که همکاری و هماهنگی های امنیتی بین مصر و سوریه برای مقابله با گروه های تکفیری باید افزایش یابد. همچنین برخی گزارش های مطبوعاتی حاکی از آن است که مصر قصد دارد فرستاده ای برای افزایش هماهنگی و همکاری در این زمینه ها به سوریه اعزام کند.
سخنرانی اخیر بشار اسد رئیس جمهوری سوریه اما نقطه عطفی در همگرایی سیاسی بین دو کشور به شمار می رود، وی تاکید کرد که سوریه در مبارزه با گروه های خرابکار تروریستی در سنگری واحد هم دوش با ارتش مصر و ملت این کشور قرار دارد. اسد با یادآوری اینکه روابط دوکشور قطع نشده است، افزود: با توجه به تاریخ بسیار غنی و عمیق مصر، سوریه از این کشور می خواهد که نقش یک دولت تأثیر گذار را بازی کند و به همه کشورهای عربی کمک کند.
نقطه عطف این مناسبات، سفر سرلشکر علی مملوک مرد اول امنیتی بشار اسد به قاهره و دیدار وی با عبدالفتاح السیسی بود که بعد از کشمکش های گسترده بالاخره رسانه ای شد.
سیگنال های قاهره در مورد همگرایی مصر و روسیه تنها به انجام این سفر خلاصه نشد، بلکه مملوک با برجسته ترین شخصیت سیاسی مصر نیز دیدار کرده و السیسی در جریان این دیدار خطاب به مملوک گفت: «به بشار اسد بگو که دشمن ما یکی است و تکفیری ها از جمله دشمنان ما هستند. من با سوریه و بشار اسد هستم و از فضای بین المللی در واشنگتن و اروپا اطلاع دارم و به بشار اسد بگو که من با تو هستم.»
السیسی با تاکید بر اینکه بشار اسد سقوط نخواهد کرد، افزود: «هر دو در مقابل تکفیری ها خواهیم ایستاد؛ سوریه و مصر در نبرد علیه دشمنان خود پیروز خواهند شد و جنگ سوریه به نفع دمشق پایان خواهد یافت.»
نگاه کلان به مجموعه تحولات منطقه ای عوامل توجیه پذیری برای تغییر رویکرد مصر در برابر سوریه فرا روی مخاطبان قرار می دهد، اما عمده ترین عامل این تغییر را باید در مقاومت افسانه ای دولت، ارتش و ملت سوریه و استمرار حمایت متحدان خارجی این کشور از دمشق در روند مبارزه با تروریسم جهانی و مداخله جویی ها و خارجی ارزیابی کرد.
بخشی از این رویکردها را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
نگاه به شرق عبدالفتاح السیسی
در مورد رویکرد دولت ژنرال های مصری در سال گذشته و نزدیکی آن به روسیه به عنوان پیش زمینه حمایت از دولت بشار اسد دو دیدگاه وجود دارد، دیدگاه اول معتقد است این تغییرات در مواضع مصر، یک موضع استراتژیک نیست، بلکه بیشتر یک مانور سیاسی برای کسب دستاوردهای بیشتر اقتصادی از آمریکا و کشورهای حوزه خلیج فارس است. بنا بر این دیدگاه همکاری مذکور قابل توسعه نیست، زیرا روسیه به لحاظ اقتصادی چیزی ندارد که بتواند مصر را از آمریکا و عربستان بی نیاز کند.
رویکرد دوم کناره گیری قاهره از آمریکا و گرایش به سمت مسکو را موضعی اصولی و استراتژیک دانسته و معتقد است قاهره در سایه بی مهری های متعدد طرف آمریکایی این سیاست را در پیش گرفته است. حاکمیت کنونی مصر فریب کاری های آمریکایی ها به دولت های قبلی این کشور از جمله در دوره حسنی مبارک و محمد مرسی را فراموش نکرده و معتقدند آمریکا تا زمانی از مصر حمایت می کند که منافعش در گرو آن باشد، بر خلاف روسیه که در حمایت از دولت سوریه در سخت ترین شرایط سابقه روشنی برای خود دست و پا کرده است. علاوه بر اینکه سیاست آمریکا در رخوت مناسبات با قاهره بویژه با ادامه کاهش کمک ها به این کشور نقش مهمی در این رویکرد داشته است. عامل دوم این رویکرد تغییر ناگهانی مواضع ریاض در تأیید جنبش اخوان المسلمین بود که با خشم قاهره همراه شد.
موج رویکرد عربی در هم گرایی با سوریه
بسیاری از کشورهای عربی که در ابتدای بحران سوریه نسبت به براندازی دولت بشار اسد در این کشور مطمئن بودند، مواضع تندی نسبت به آن در پیش گرفتند، اما با پیچیده تر شدن اوضاع در سوریه و رسیدن به این نکته که سرنگونی دولت اسد در سوریه مشکل و یا غیر ممکن است، آن ها سعی کردند در سالهای اخیر مواضع خود را اصلاح کنند. این اقدام پس از آن صورت گرفت که مواضع آمریکا در سوریه با عقب نشینی عمده ای همراه بوده و از رویکرد سقوط قطعی بشار اسد به تضعیف نظام سوریه تنزل پیدا کرد.
به این ترتیب در سال گذشته بار دیگر پرچم سوریه بر بالای سفارت این کشور در کویت به اهتزاز درآمد و باب عادی سازی روابط دو جانبه را گشود. تونس دومین کشوری است که نامش به عنوان داوطلب از سر گیری روابط با سوریه مطرح شد. خبر انتصاب «ابراهیم الفواری» به عنوان کاردار این کشور در دمشق، جدی بودن این کشور در این مسیر را اثبات کرد. امارات متحده عربی هم در بین کشورهای خلیج فارس از پادشاهی عمان که هیچ گاه سفارت خود را در سوریه تعطیل نکرد، الگو گرفته و برای بازگشایی سفارت ابوظبی در دمشق برنامه ریزی می کند.
رسالت مشترک در مبارزه با تروریسم
دشمنی با جنبش های افراطی منطقه فصل مشترکی را بین عبدالفتاح السیسی و بشار اسد به وجود آورده است؛ فصلی که آنها را به سمت همکاری امنیتی و اطلاعاتی می کشاند. در یک سال گذشته البته قاهره بر اساس برخی ملاحظات در این زمینه محتاطانه وارد عمل می شد، زیرا ممکن بود تکیه گاه های منطقه ای و بین المللی خود را که بیشتر بر محور دشمنی با نظام حاکم بر دمشق استوار است، از دست بدهد. اما با تغییر روند تعامل عربستان سعودی با اخوان المسلمین مصر به عنوان دشمن اصلی داخلی حاکمیت کنونی مصر، رویکرد قاهره در تعامل با دمشق نیز رنگ علنی به خود گرفت.
سردمداران مصر به این نتیجه رسیده اند که اگر در خصوص مبارزه با تروریسم با کشورهایی چون سوریه با تجریه بالای مبارزه با تروریسم همکاری نکنند، این امر سبب افزایش اقدامات تروریستی در آینده خواهد شد. از سوی دیگر برای دولت مصر براندازی یا عدم سقوط بشار اسد مهم نیست، بلکه سوال مهم این است که چه کسانی جایگزین وی خواهد شد، چرا که ماهیت گروه حاکمیت جدید سوریه (در سایه سقوط احتمالی بشار اسد) رویکرد بحران های آینده منطقه ای را مشخص خواهد کرد.
تلاش قاهره برای ایفای نقش منطقه ای
رهبران مصر به دنبال بهبود روابط خود با طرف هایی هستند که درسایه آن بتوانند در منطقه تأثیر گذار باشند. رهبران کنونی مصر به این نتیجه رسیده اند که با عادی سازی روابط با سوریه و بهبود آن، می توانند با روسیه که نقشی کلیدی در منطقه بازی می کند و در شورای امینت حق وتو دارد، روابط بهتری داشته باشند و با استفاده از نفوذ مسکو، خواسته های سیاسی خود در منطقه را پیش ببرند.