عرفان با پشتوانه قرآن ادبیات ما را جهانی کرد

به گزارش بولتن نیوز به نقل از جام جم، در جوانی به هند رفت تا زمانی که هنوز خبری از بالیوود نبود، کارگردانی سینما بخواند. پس از چند ماه کارگردانی را کنار می گذارد و رشته تاریخ را امتحان می کند. سه سال بعد به ایران برمی گردد و در دانشکده علوم معقول و منقول رشته قرآن و عرفان را پی می گیرد. پس از چندماهی می بیند از پس این رشته هم برنمی آید و راهی اصفهان می شود تا دوباره تاریخ بخواند. سال های اول انقلاب سیدحسن حسینی دعوتش می کند تا به حوزه هنری اصفهان برود و به تربیت نسل جوان شاعران متعهد بپردازد. احتشامی همچنین بیش از 15 سال است در دانشگاه شیخ بهایی به تدریس ادبیات فارسی مشغول است. احتشامی این روزها از بیماری سرطان رنج می برد و مشغول مبارزه ای دشوار است، بیماری ای که البته درباره آن با خنده مصرعی از صائب تبریزی را می خواند: «استاده است شمع و همان گرم رفتن است» درباره آثار جدید و غزل امروز با این شاعر پیشکسوت به گفت وگو نشستیم.

آقای احتشامی، درباره آخرین اثری که از شما منتشر شده توضیح می دهید؟

آخرین اثر من مجموعه شعر «مهتاب در قلمرو شب» بود که سال گذشته توسط حوزه هنری تهران منتشر شد. البته این مجموعه غزل ها حدود پنج سال پیش آماده شده بود، ولی در انتشار آن تأخیر به وجود آمد که با آمدن چهره های جدید به حوزه هنری، منتشر شد. این مجموعه شامل 70 غزل عارفانه، عاشقانه و اجتماعی است و فکر می کنم نسبت به آثار دیگرم فضای جالب تری دارد.

این روزها به چه کاری مشغولید؟ آیا اثری آماده انتشار دارید؟

مجموعه ای دارم که نزدیک به هفت سال است روی آن کار کردم و قرار است طی ماه های آینده در اصفهان منتشر شود. نام این مجموعه «بارون و بارفَتن» است و غزل هایی به لهجه اصفهانی را در بر می گیرد که سال ها روی آن کار شده و چند مقدمه بر آن نوشته شده است و بزرگانی چون ابوالحسن نجفی، جلیل دوستخواه، ایران کلباسی و چند زبان شناس درباره آن صحبت کردند.

چه جالب. شما پیشتر هم مجموعه ای درباره مشاهیر اصفهان منتشر کرده بودید. انگیزه شما برای گفتن غزل به لهجه شیرین اصفهانی چه بود؟

ما با دوستان انتشارات مانا خیلی روی این مجموعه کار کردیم. قصد داشتیم لهجه اصفهانی را از مرداب و گرداب هزل و هجو و فکاهی که گریبان گیر این لهجه بوده و سال ها بویژه از اواخر قاجار در اشعار مانند صادق ملارجب، خاکشیر اصفهانی، میرزا قشمشم گسترش پیدا کرد، به نوعی نجات دهیم. همیشه از خودم می پرسیدم چرا کارهای زیبایی به لهجه اصفهانی سروده نشده، مانند آنچه ملک الشعرای بهار و محمد قهرمان به لهجه مشهدی یا دیگران و... انجام داده اند، امیدوارم با انتشار این مجموعه قدم های نخستین برای گسترش چنین راهی برداشته شود. ما یک فرهنگ اصطلاحات اصفهانی با هزار مدخل نیز به انتهای این کتاب افزودیم تا مردم با اصطلاحاتی که در این اشعار آمده آشنا شوند.

اتفاقا همین هفته، نام و شهر اصفهان در شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسید. با وجود این، یکی از انتقاداتی که کارشناسان مطرح می کنند تمرکز رویدادهای هنری و فرهنگی کشور در پایتخت است و معتقدند باید در فعالیت های فرهنگی تمرکززدایی صورت بگیرد تا شهرستان ها نیز از فعالیت های فرهنگی و هنری دور نباشند.

من با این که تهران پایتخت فرهنگی و هنری کشور باشد مخالف نیستم. به نظرم باید هم اینچنین باشد. به هر صورت آنچه در عرصه فرهنگ و هنر روی می دهد اگر در پایتخت تائید شود در شهرهای دیگر هم مخاطب خواهد داشت. با این همه، بد نیست دوستان گاهی به شهرستانی ها هم التفات کنند.

شما در سرودن غزل تبحر دارید و بیشتر آثارتان در قالب غزل است. چرا غزل؟ آن هم قالبی که همواره در طول تاریخ ادبیات به حیات خود ادامه داده و هیچ گاه از اوج فرود نیامده است.

بحث تحول و تطور غزل بسیار طولانی است. غزل در سیر تاریخی خود بارها پوست اندازی کرده است. از اواخر قرن چهارم این تحول شروع شده و توسط شاعرانی چون صناعی که عرفان را وارد ادبیات فارسی کردند، صورت گرفت. عرفان با پشتوانه قرآنی ادبیات فارسی را از مردابی شدن نجات داد و جهانی کرد. پس از آن، در قرن ششم غزل دوباره پوست اندازی کرد و کسانی مانند انوری و کمال الدین عبدالرزاق در آن نقش داشتند. بعد در قرن نهم نیز با آمدن مکتب وقوع، پوست اندازی دیگری در غزل رخ داد. بزرگانی مانند محتشم کاشی، فغانی شیرازی، مانی، وحشی بافقی و... غزل را به صورت آزادتر و زیباتر و رئال تر می سرودند.

در دوره صفوی نیز سبک اصفهانی، غزل را تغییر داد. به نظرم غزل سبک اصفهانی به نوعی مدرن است و دیدش به جهان نو، صنعت و الوهیت اشیاء و اطرافش متفاوت از گذشته است. چیزی که نیما سال ها بعد به ما یاد داد، در اشعار دوره صفوی به چشم می خورد. شاعران سعی می کردند به بیان محیط جغرافیایی و تاریخی خود بپردازند. در دوره مشروطه دیدگاه کاملا امروزین حاکم می شود، بویژه با استفاده از واژگان غربی و نو. برای مثال لاهوتی در شعری می گوید: «شورای دولت عشق فاتح اگر نمی شد / جمهوری دلم را غم تار و مار می کرد» البته بحث است که آیا استفاده از این واژگان شعر را نو کرد یا خیر؟!

یعنی از نظر فرم کار خاصی صورت نگرفت؟

بله، بیشتر به صورت محتوا شکنی بود. البته فرم غزل نمی تواند عوض شود، چون اگر تغییر کند دیگر غزل نیست. مانند مینیاتور که اگر ویژگی های آن تغییر کند دیگر مینیاتور نیست و اسم دیگری باید برای آن گذاشت. می توان وزن غزل را تغییر داد.

نظرتان درباره غزل های شاعران جوان چیست؟

کلیاتی در جهان ماست که ابدی است. برای مثال، دوست داشتن، عشق، مرگ و تفکر نسبت به خداوند، به زیبایی هایی که آفریده، چیستی انسان آمدن و رفتنش... و اگر شاعران ما بتوانند با کلیات هستی درگیر شوند، جاودانه خواهند شد. از گوته نقل می کنند چرا شاعران امروز مانند گذشته شعر نمی گویند و او پاسخ داده برای این که شاعران امروز با جزئیات سر و کار دارند. شاعران قدیم با کلیات هستی برخورد داشتند. آنها غم را می شناختند ولی ما تبعات غم را می شناسیم. آنها زیبایی را در نظر داشتند ولی ما تبعات زیبایی را.

شاعران جوان تجربه های مختلفی می کنند که گاهی موفق است و گاهی ناموفق و ساقط. از دل این تجربه ها کارهای زیبا و جریان سازی بیرون خواهد آمد. تشویق جوانان در این مسیر بسیار مؤثر بوده و هست. من فکر می کنم دوران خوبی را در پیش داریم. این سیل جوانانی که به سوی غزل و ادبیات کشیده شدند نتیجه پشتیبانی رهبر معظم انقلاب از شعر است که با برگزاری جلسات شعر از ادبیات حمایت کرده اند.

آثار احتشامی

از آثار منتشر شده خسرو احتشامی می توان به «از مضراب تا محراب»، «امشب صدای تیشه»، «باغ های چوبی»، «در کوچه باغ زلف» و... اشاره کرد.

همچنین کتاب «عاشقانه های کهنسالی» هم توسط نشر فصل پنجم یکی دیگر از آثار خوب اوست.