GS1، همان ایران‌‌کد با ظاهری جدید

به گزارش بولتن نیوز وزارت صنعت، معدن و تجارت دولت یازدهم در اقدامی بحث‌برانگیز، طرح های ایران کد و شبنم را بدون درنظرگرفتن جایگزینی مناسب، از سیستم اطلاعات تجاری کشور حذف کرد. اوایل دی‌ماه ۹۳، معاون بازرگانی وزیر صنعت وعده ایجاد یک سامانه جایگزین برای این طرح‌ها‌ را مطرح کرد؛ روز گذشته و پس از حذف رسمی ایران‌کد و شبنم از چرخه سامانه ثبت سفارش کالا، وزیر صنعت، معدن و تجارت از ورود سامانه بین‌المللی GS1 برای رهگیری کالاهای وارداتی و پیشگیری از ورود کالای قاچاق به بازار خبر داد. نعمت‌زاده با اعلام این خبر در جمع خبرنگاران گفت: «طرح ایران‌کد طرحی ناقص بود به همین دلیل از چرخه سامانه ثبت سفارش حذف شد و با حذف این طرح، براساس سیستم بین‌المللی GS1 دو طرح شناسه و کد رهگیری را نهایی کردیم که روز گذشته به اتمام رسید و به زودی برای تصویب به هیات دولت ارسال خواهد شد.»

GS1 چیست؟

سازمان جهانی GS1 یک سازمان بین‌المللی پیشگام در زمینه طراحی، توسعه و اجرای استانداردهای شناسایی کالا، ضبط خودکار داده‌ها و تبادل الکترونیکی آنها است [۱]. این سازمان گستره وسیعی از خدمات و راهکارهای اجرایی را برای بهبود کارایی و شفاف‌سازی زنجیره‌های تأمین و تقاضا در سطح جهانی و بخش‌های مختلف صنعتی و تجاری ارائه می‌دهد.

شکل ۱: کد ۶ رقمی و ۹ رقمی GS1

سیستم GS1 به عنوان سیستم یکپارچه‌سازی استانداردهای جهانی، اطلاعات مورد نیاز برای مدیریت زنجیره تأمین کالا را از طریق شناسایی یکتا و منحصربفرد موجودیت‌های ثابت و در گردش چرخه از قبیل اقلام تجاری، واحدهای لجستیکی، دارایی‌ها و مکان‌های فیزیکی فراهم می‌آورد. این امر باعث پذیرش و مقبولیت این سازمان در سطح جهان شده است؛ به گونه‌ای که بسیاری از سیستم‌های زنجیره تأمین جهانی از این استانداردها استفاده می‌نمایند. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های این سازمان به شرح زیر است:

–  GS1 یک سازمان جهانی است که در زمینه استقرار استانداردها و راهکارهای شناسایی کالا از سال ۱۹۷۳ تا کنون تجربه عملیاتی دارد.

– سازمان GS1 محدوده وسیعی از محصولات، خدمات و راهکارهای کاربردی را ارائه می‌دهد که به طور قابل توجهی باعث بهبود قابلیت‌های زنجیره تأمین و تقاضای کالا می‌شود.

– سازمان GS1 در زمینه‌های مختلف حرفه‌ای و صنعتی مانند خرده‌فروشی و کالاهای FMCG، بهداشت و درمان، حمل‌ونقل و لجستیک و … خدمات ارائه می دهد.

– در حال حاضر یکصد و یازده کشور به عنوان مرکز شماره‌گذاری (Member Organization) نماینده رسمی سازمان GS1 هستند و در سطح جهان بیش از یک میلیون شرکت از خدمات و راهکارهای GS1 استفاده می کنند.

– اطلاعات شرکت‌های عضو GS1 ایران از طریق این سایت و همچنین سایت GEPIR سازمان GS1 بین‌الملل اطلاع‌رسانی می‌شود.

GS1 در ایران نیز مستقر است. مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران در سال ۱۳۷۴ توسط موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی تاسیس و  به عنوان عضو سازمان GS1 بین‌الملل در ایران پذیرفته شد. این مرکز خدمات مختلف و گسترده‌ای را سازگار با استانداردها و راهکارهای جهانی در اختیار شرکت‌ها و موسسات فعال در کشور قرار می‌دهد.

مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران این موقعیت را برای شرکتهای ایرانی فراهم می آورد تا با استفاده از استانداردهای جهانی بتوانند جهت تأمین نیازهای تجاری خود اقدام نمایند. برخی از خدمات مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات عبارتند از:

– مدیریت پیش‌شماره یکتای جهانی شرکتهای ایرانی و کمک به کدگذاری کالاهای تجاری و محموله‌های آنها و تخصیص بارکد

– کمک به شناسه‌دار کردن مکانهای فیزیکی و موقعیتهای موثر در زنجیره تامین (مانند تولیدی، مرکز پخش، خرده‌فروشی و …)

– کدگذاری شماره دسته (Lot / Batch)، شماره سریال واحد کالا و سایر داده‌ها (مانند تاریخ انقضا) برای درج بر روی واحدهای کالا یا محموله

– ارائه استانداردهای کامل رهگیری و ردیابی کالا در زنجیره تأمین کالا

ثبت و اطلاع‌رسانی مشخصات شرکت‌های ارائه‌کننده محصولات تجاری در سایت بین‌المللی Gepir

معرفی «ایران‌کد»

ایران‌کد در واقع یک کد ملی ۱۶ رقمی کالا است و  از سه بخش اصلی تشکیل شده است. بخش اول شامل ۷ رقم ابتدایی از سمت چپ این کد است و نشان‌دهنده جایگاه محصول در ساختار ملی طبقه‌بندی کالا است. در ادامه ۵ رقم میانی کد ملی کالا نشان‌دهنده مشخصات مرجع عرضه‌کننده کالا است. یعنی هر عرضه‌کننده‌ای فارغ از این که خود کالا را تولید کرده باشد یا تنها وارد کننده آن کالا بوده است  باید ضمن مراجعه به نمایندگی‌های ایران‌کد و ارائه مدارک لازم یک کد ۵ رقمی عضویت دریافت نماید.

شکل ۳: نمونه کد ملی کالا (ایران‌کد)

لازم به ذکر است که این ۵ رقم در مورد تمامی محصولات این شرکت مشترک خواهد بود. در نهایت ۴ رقم پایانی نشان‌دهنده یک شماره سریال است که کالا را از سایر محصولات مشابه منحصر می‌سازد. سامانه‌هایی همچون ثبت سفارش کالا، سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد)، سامانه تدارکات الکترونیکی وزارت نفت، سامانه رهگیری دارو، سامانه مدیریت تعاملات برای اعمال استاندارد، سامانه مالیات بر ارزش افزوده و سامانه میزان برای خرید اعتباری کارگران از جمله سامانه‌هایی هستند که ارایه خدمت و جمع آوری اطلاعات در آنها بر مبنای ایران‌کد انجام می‌شد که حذف ایران‌کد موجب متوقف شدن فعالیت و کسب اطلاعات در این سامانه‌ها (غیر از سامانه رهگیری دارو) شد.

ایران‌کد، همان GS1 با قابلیت‌های بیشتر

کد ۱۳ رقمی GS1 در واقع بر مبنای شناسایی کالا در سیستم بین‌المللی GS1‌ صادر می‌شود و ایران‌کد نماینده نهاد GS1 در داخل ایران است. این کد برای شناسایی کالای قابل عرضه در فروشگاه‌ها و سیستم‌های عرضه از جمله صادرات استفاده می‌شود و محتوای اطلاعاتی ندارد.

کد ۱۶ رقمی ایران‌کد با داشتن سه بخش طبقه‌بندی ملّی کالا، سریال عرضه‌کننده و سریال کالا، علاوه بر کارکردهای کد GS1، جایگاه کالا در طبقه‌بندی ملّی کالا را مشخص می‌کند و برای شناسایی و طبقه‌بندی کالا در فرایندهای زنجیره تأمین از جمله تدارکات و طبقه‌بندی اقلام انبارها، کاربرد گسترده‌ای دارد.

جمع‌بندی

با توجه به آمار بالای قاچاق کالا، بالاخره وزیر صنعت مجبور شد طرح شناسه‌گذاری کالاهای وارداتی را با نام و ظاهری جدید احیا کند. اگرچه مفهوم کلی GT1 و ایران‌کد یکسان است،اما در طول دو سال گذشته با حذف سامانه ایران‌کد و شبنم، نظام توزیع کالای کشور بدون وجود سامانه رهگیری به کار خود ادامه داد. البته از آنجا که  شاید GS1 به تنهایی نتواند جایگزین مناسبی برای هر دو سامانه ایران کد و شبنم باشد، پیشنهاد می‌گردد که در کنار آن از یک طرح رهگیری دیگر با شباهت به طرح شبنم (ولی با برطرف کردن نقاط ضعف آن) نیز استفاده شود. بدین صورت علاوه بر رهگیری و شقاقیت در نظام توزیع کالا، از فروش کالاهای قاچاق نیز جلوگیری می‌شود