«آلوی برغان» مهمتر است یا «تعیین حریم»؟

به گزارش بولتن نیوز به نقل از ایسنا، با مطرح شدن دوباره‌ی ثبت معنوی برخی آئین‌های معنوی در سطح کشور، مانند «کباب بُناب» بار دیگر برخی اظهار نظرها حتی در سطح کارشناسی مطرح شد که چرا «کباب بناب» بله، اما تعیین حریم آثار تاریخی خیر؟

فرزان احمدنژاد، کارشناس باستان‌شناس و مسئول پیشین دفتر ثبت آثار تاریخی استان البرز که در حال حاضر نیز مدیر پایگاه میراث فرهنگی «ینگه امام» در استان البرز است، بحثی جدید در این زمینه مطرح می‌کند، که در کنار تعیین حریم آثار تاریخی با هدف حفاظت هر چه بیشتر و بهتر این آثار، ثبت معنوی آئین‌های مرتبط با هر منطقه از کشور نیز در جای خود حائز اهمیت است.

او در یادداشت خود ابتدا به روش چگونگی تهیه‌ی آلو و بستنی «برغان» اشاره کرده است؛

«در ایران شهرها و روستاهای زیادی وجود دارند که هر کدام به خاطر یک یا چند ویژگی دارای شهرت خاصی هستند، روستای برغان نیز از این قائده مستثنی نیست و آلوی برغان برند این روستاست. برغان بین دو رود سنج و شاهرود قرار دارد، از دیرباز باغ‌های زیادی در این روستا وجود داشته که خوشبختانه هنوز برخی از این باغ ها وجود دارند، برغان برای کرجی‌ها یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری استان محسوب می‌شود، آلوی برغان را همه ایران به خوبی می‌شناسند. محلی‌ها به آلوی برغان «گوجه برغان» هم می‌گویند و در واقع یک محصول پیوندی است که طعم و مزه خاصی دارد، طبق گفته محلی‌ها آلوی برغان از پیوند آلوی معمولی با آلوی بخارا به دست می‌آید.

در گذشته‌های نه چندان دور، سنت‌ها، دانش‌ها، مهارت‌ها و آداب و رسوم مختلفی در بین افراد ساکن در برغان رایج بوده و با گذشت زمان برخی از این سنت‌ها از میان رفته و در لابه‌لای زمان متروک شده‌اند مانند چلنگری سنتی؛ نساجی سنتی و درودگری و برخی دیگر به قوت گذشته پابرجا هستند؛ (دانش سنتی فراوری آلو در برغان و دانش سنتی تهیه بستنی گله) نیز مختص همین روستا است و به علت خاص بودن تهیه این دو محصول، اداره کل میراث فرهنگی البرز اقدام به ثبت دانش سنتی فراوری این محصولات کرده است.

دانش سنتی فرآوری آلو در برغان

زمان برداشت این محصول از اواسط مرداد ماه شروع می‌شود و به فاصله 2 هفته آلویی بر درخت نمی‌ماند. آلوهای چیده شده به باریگاه نام محلی در برغان است که شیب ملایمی دارد و در بین دو رود سنج و شاهرود واقع شده است و در ارتفاع خاصی از سطح دو رود قرار دارد و با توجه به دمای آفتاب و رطوبت ناشی از این دو رودخانه، زمان خشک شدن آلوها 25 روز به درازا می‌کشد. پس از خشک شدن، آلوها آبکشی می‌شوند و یک روز در روی پشت بام و بر روی پارچه‌ای از کرباس نم کشی می‌شوند و به بازار برده می‌شوند.

انتقال سینه به سینه، انتخاب محل مناسب باریگاه با شیبی ملایم و وزش باد متعادل برای خشک کردن آلوها و محاسبه محل دقیق شیب در ارتفاعی مناسب از سطح دو رود سنج و شاهرود از ویژگیهای بارز این میراث ناملموس است.

شیوه سنتی تهیه بستنی در برغان

یکی دیگر از محصولاتی که در منطقه برغان به ثبت میراث ناملموس رسیده و از شهرت خاصی بهره می‌برد بستنی سنتی برغان است، با توجه به اینکه این بستنی از شیر تازه گله گوسفند تهیه می شود، بین اهالی برغان و طالقان به بستنی گله مشهور است.

در روش تهیه بستنی گله ابتدا شیر تازه دام را به مدت نیم ساعت می جوشانند، پس از اینکه به خوبی سرد شد شیر را درون ظرف آهنی گالوانیزه می ریزند و با شکر حل و گلاب هم می زنند. ظرف فلزی را داخل ظرف چوبی می گذارند که با آب خیس شده و باد کرده است. دور ظرف فلزی و داخل ظرف چوبی را پر از یخ می کنند و می چرخانند. سپس نمک را اظافه می کنند و چند بار همین کار را می کنند و با پارو بستنی را هم می زنند تا سفت شود.

انتقال سینه به سینه ( این دانش سنتی و بومی همچون)، «مقدار شیر، زمان جوشیدن شیر، مقدار گلاب، ثعلب یا خامه و زمان افزودن آنها به شیر، زمانبندی هم زدن شیر، زمانبندی تخلیه آب از ظرف چوبی، مقدار و زمان‌بندی افزودن نمک به یخ، تنطیم برودت دمای دور ظرف آهنی، زمانبندی کوبیدن پارو در ظرف» مهمترین ویژگی‌های این دانش سنتی است که استان البرز را ترغیب کرد تا در ششمین همایش میراث ناملموس ایران این دانش سنتی تهیه «بستنی گله» را به ثبت برسد.

با به ثبت رساندن دانش و فنون بومی و سنتی یا همان "فرآوری" محصول در فهرست میراث ناملموس می‌توان امیدوار بود چنین دانش‌های سنتی دست‌کم برای بیست سال حفظ شود.»

احمدنژاد پس از این به عکس‌العمل‌ها و صحبت‌های مطرح شده پس از ثبت معنوی این آثار اشاره کرده است.

آلوی برغان

«در ابتدا موجی از مخالفت برپا شد و در برخی از رسانه ها این موضوع مطرح شد که تعیین حریم آثار تاریخی مهم است یا ثبت «آلوی برغان» و «بستنی گله»؟!

به همان میزان که تعیین حریم آثار مهم است ثبت میراث ناملموس ایرانی نیز از درجه اهمیت خاصی برخوردار است، چون در لابه لای این میراث ناملموس، فرهنگ و آداب و رسوم پیشینیان نهفته است. در گذشته‌ای نه چندان دور در برغان پارچه و گلیم با طرح های بومی بافته می‌شد که امروزه فقط در خانه‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های برغانی چند تکه‌ای باقی مانده و دانش سنتی نساجی در برغان مانند چلنگری برغان فراموش شده است.

اداره کل میراث فرهنگی البرز با ثبت این دانش‌های سنتی تلاش کرده تا این میراث ناملموس را مستند کند و با هجوم مدرنیته به سنت‌های ما دست کم این مواریث ناملموس مستندنگاری شده باشد.

پس از آن که شیوه سنتی تهیه آلوی برغان و بستنی گله به ثبت رسید، گردشگران زیادی به روستای برغان آمدند و این نشانه خوبی برای جذب گردشگر و همچنین توسعه پایدار در این روستاست. در هر گوشه‌ی ایران شیوه سنتی دانش و تولید خوراک وجود دارد که اگر به این دانش‌های سنتی بپردازیم در زمینه جذب گردشگر می‌تواند تاثیرات زیادی داشته باشد.

روزها و سالها گذشت تا اینکه در فهرست میراث ناملموس جهانی؛ نان لواش به نام ارمنستان ثبت شد و بلژیک سیب زمینی سرخ شده را ثبت جهانی کرد.

اکنون که «نان لواش» و «سیب زمینی سرخ شده» پتانسیل ثبت جهانی داشته است و یونسکو اقدام به ثبت آن نموده است این پرسش برای من پیش آمده است که طنز دانستن ثبت «دانش سنتی تهیه آلو در برغان» و «مهارت ستنی تهیه بستنی گله در برغان و طالقان» توسط مسئولین بلند پایه حوزه میراث فرهنگی سازمان ناشی از چه بوده؟ ناآشنایی با میراث ناملوس یا عدم آگاهی از ضواط و معیار های میراث ناملموس؟»