اینجا شهر زیرزمینی نیست
به گزارش بولتن نیوز به نقل از ایسنا، شاید قدمت ایجاد شهر اصفهان علت اصلی بروز این شایعات باشد، اما اینکه بگویند یک شهر «زیرزمینی» در وسط شهر یعنی در خیابان دروازه دولت، جایی که قرار بود ایستگاه دروازه دولت را احداث کنند، کشف کرده‌اند، حرف دیگری است که فقط می‌توان نام آن را بزرگ‌نمایی گذاشت!
اما اصفهان چگونه ایجاد شد؟ شهری که آن را «نصف‌جهان» می‌نامند و تا کنون چند خواهرخوانده دارد و چند اثر تاریخی‌اش را در فهرست میراث جهانی به ثبت رسانده است.
شهرام امیری، کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان در این زمینه به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد.
او با تاکید بر اینکه قدمت شهر اصفهان را نمی‌توان دقیق تخمین زد، می‌گوید: برخی پیدایش اصفهان را به سلسله‌ی اسطوره‌ای پیشتازیان نسبت می‌دهند. اما آنچه که وجود دارد، آن است که اصفهان قدیم یک شهر نبوده است، بلکه پراکندگی هسته‌های جمعیتی به صورت نقطه‌ای در پهنه‌ی جلگه‌ی زاینده‌رود مانند «آتشگاه» بوده که به یکدیگر پیوسته نبوده و ارتباطی نداشته‌اند.
وی چهار محله اولیه از دوران سلسله‌های اسطوره‌ای در اصفهان را «کوشک»، «دردشت»، «جویباره» و «کران» می‌نامد و بیان می‌کند: این چهار منطقه، نخستین محله‌های اصفهان را تشکیل می‌دهند، اما در دوران بعد نیز مناطقی مانند «جی» و «شهرستانه» به مرور اضافه می‌شوند و در دوران اسلامی به تدریج اصفهان به صورت کلونی‌های به هم چسبیده، می‌شود و آن مناطق اولیه به یکدیگر می‌چسبند و هسته‌ای متمرکز را تشکیل می‌دهند.
امیری در ادامه با تاکید بر اینکه اصفهان در دوره اسلامی سه بار پایتخت می‌شود، بیان می‌کند: «دیالمه یا آل بویه» در قرن چهارم هجری، «سلاجقه» در قرن پنجم وششم هجری و در نهایت «صفوی» در قرن یازدهم هجری اصفهان را پایتخت خود قرار می‌دهند. حتی این شهر در قرن‌های چهار، پنج و شش هجری شهر تا محدوده‌ی چهارراه تختی امروز به بالا بوده است و مسجد «سیّد» و خیابان «عبدالرزاق» امروزی مرز بین اصفهان قبل و بعد از صفوی را تشکیل می‌دهند.
مدیر امور بین‌الملل اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان، ادامه می‌دهد: سبزه میدان یا میدان امام علی(ع) هسته‌ی اصلی دوران اسلامی در اصفهان را تشکیل می‌دهد، در دوره‌ی سلاجقه در قرن چهارم، قرن پنجم و ششم هجری میدان عتیق یا امام علی(ع) کنونی مرکز اصفهان بوده است. تا آن زمان بقیه بخش‌های شهر، همگی زمین‌های زراعی و بایر بودند تا قرن یازدهم که اصفهان پایتخت می‌شود و شهر گسترش پیدا می‌کند و از چهارراه تختی تا زاینده‌رود پیش می‌رود.
امیری با اشاره به گسترش اصفهان در دوره‌ی «صفوی»، بیان می‌کند: در آن دوره اصفهان، به سمت جنوب یعنی خیابان «کمال اسماعیل» امروزی هم می‌رسد و جنوب شهر یعنی محله‌ی «جلفا» و یکسری محلات دیگر از دوره‌ی پهلوی گسترش پیدا می‌کنند.
وی تاکید می‌کند: در این میان بخش کنونی «کاخ جهان‌نما» جزو هیچ کدام از این مناطق نبود و از ابتدا هیچ کلونی جمعیتی در آن ایجاد نشده بود، بنابراین این بخش تا قبل از صفویه زمین‌های کشاورزی و بایر بود و اصفهان به این شکل کشیده شد و گسترش یافت.
او کاخ «جهان‌نما» که در دوره‌ی صفویه ایجاد شد را جزو کاخ‌های دولتی می‌داند و می‌گوید: مجموعه «جهان‌نما» در آن زمان، چیزی شبیه مجموعه‌ی امروزی «سعدآباد» تهران بود که از خیابان دروازه دولت شروع و تا خیابان سپه و میدان «نقش‌جهان» می‌رسید و در نهایت به سمت جنوب پیش می‌رفت و مدرسه‌ی «چهارباغ» و مهمان‌سرای «عباسی» امروز را دربر می‌گرفت. در واقع همه مجموعه‌ی جهان‌نما چیزی حدود 40 هکتار بود که «دولت‌خانه‌ی عظیم صفوی» نامیده می‌شد. اما اکنون از آن بناها تالار «تیموری»، کاخ «هشت‌بهشت»، «چهل‌ستون» و موزه‌ی «هنرهای تزئینی» باقی مانده‌اند.
امیری که دکترای خود را در رشته تاریخ ایران دوره اسلامی گرفته است، با بیان این که در عکس‌های «هولستر» یک عکس مبهم از کاخ جهان‌نما دیده می‌شود، ادامه می‌دهد: کاخ «جهان‌نما» دروازه‌ی ورودی تفرجگاه «چهارباغ» به شمار می‌رفت، «چهارباغ» یکی از قدیمی‌ترین تفرجگاه‌های عمومی جهان در قرن هفدهم بود که از دروازه دولت تا میدان امام حسین (ع) شروع و تا میدان انقلاب کنونی ادامه پیدا می‌کرد. در اواخر دوره‌ی صفویه نیز اصفهان پس از سی و سه پل ادامه پیدا کرد و به باغ هزار جریب رسید. دپس از آن در دو سطح خیابان، بزرگان اصفهان حدود سی باغ ایجاد کردند، اما در حال حاضر از آن باغ‌ها فقط پارک «رجائی» یا «هشت‌بهشت» باقی مانده است و چهارباغ نیز شامل دو خیابان در دو دست و یک بلوار در میان بود.
وی توضیح می‌دهد: کاخ «جهان‌نما» تقریبا در ورودی چهارباغ ساخته شد و با چهار طبقه و سی‌متر ارتفاع دروازه ورودی شهر بود و دور نمای زاینده‌رود را می‌شد از بالای آن دید. این کاخ از اوایل قاجار به تدریج با خاک پوشانده شد و بخشی از خیابان چهارباغ شد. زمانی که در دوسال پیش قصد عبور مترو از این محدوده را داشتند کارشناسان احتمال دادند این مسیر بناهای صفوی را در خود داشته باشد. سال گذشته نیز که می‌خواستند ایستگاه مترو را در دروازه دولت ایجاد کنند با سازمان میراث فرهنگی توافقی ایجاد شد که قبل از ایجاد ایستگاه و حتی همزمان با عملیات حفاری، کاوش‌های باستان شناسی انجام شود و کاوش‌ها در صور داشتن دستاورد متوقف شود.
این کارشناس میراث فرهنگی اضافه می‌کند: سال گذشته در سه مرحله، راه‌آبه‌ای وسط دروازه دولت و درست جایی که پنجاه سال پیش یک حوض کشف شده بود به دست آمد. از سوی دیگر با توجه به گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی احتمال وجود کاخ جهان‌نما در کنار کارگاه مترو دروازه دولت، پس از سه ماه حفاری پایه‌های احتمالی این کاخ کشف و بررسی‌های لازم روی آن انجام شد.
امیری تاکید می‌کند: در حال حاضر عبور مترو هیچ تضادی با پایه‌های کشف شده در کاخ جهان نما ندارد و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی برنامه‌ریزی می‌کنند تا راه‌آبه‌ها روی ایستگاه مترو قرار گیرد و مردم بتوانند از آن دیدن کنند.
به گفته‌ی وی با توجه به اینکه پایه‌های کشف شده‌ی کاخ هیچ تناقضی با ایستگاه مترو ندارند و فقط در نزدیکی ایستگاه هستند، دو راهکار در نظر گرفته شد یکی تثبیت پایه‌ها به همان شکل و به عنوان دروازه ورودی کاخ و راه دوم اینکه باتوجه به وجود پلان وضعیت گذشته‌ی کاخ، آن را به طور کامل بازآفرینی کنند.
با این وجود امیری از ثبت ملی شدن پایه‌های کشف شده‌ی کاخ خبر می‌دهد و می گوید: با این اقدام، این آثار تحت حفاظت میراث فرهنگی هستند و هیچ نگرانی خاصی در این زمینه وجود ندارد، در حال حاضر نیز کارشناسان درباره‌ی چگونگی نگهداری این پایه‌ها تبادل نظر می‌کنند.
او حتی ادامه‌ی کاوش‌ها در این محوطه را با توجه به اینکه احتمال وجود بقایای کاخ در شرق و غرب خیابان چهارباغ وجود دارد، اقدامی می‌داند که باید منتظر روشن شدن وضعیت مترو باشند و گفت: با ایجاد خیابان گلدسته، این محدوده را از دو طرف بسته و ادامه‌ی عملیات کاوش در آن آغاز می‌شود. همچنین پس از انجام این اقدامات، با شهرداری بحث می‌کنیم تا براساس صحبت‌های از قبل مطرح شده، چهارباغ پیاده‌رو شود.
به گزارش خبرنگار ایسنا، فریدون الهیاری، مدیر اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان نیز در کنار اقدامات و موارد مطرح شده در این پروژه از توسعه‌ی حفاری‌ها در اطراف «جهان‌نما» خبر می‌دهد.
او می‌گوید: آثار کشف شده باید از نظر زمان‌بندی تاریخی و میراث‌نگاری مورد کاوش و بررسی قرار گیرند.
وی با اشاره به تداوم حفاری‌های کاخ جهان‌نما از شرق و زیر خیابان چهارباغ عباسی اظهار می‌کند: حفاری‌ها برای اکتشافات بیشتر در ایستگاه انقلاب و محل‌های نزدیک به کاخ جهان‌نما ادامه دارد.
او با بیان اینکه کار مطالعه آثار کشف شده در کارگاه‌های مرمت در حال انجام است، بیان می‌کند: این آثار باید از نظر زمان‌بندی تاریخی و میراث‌نگاری مورد کاوش و بررسی قرار گیرند و در آینده نزدیک نتایج این تحقیقات در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
