آب 1700 ساله چطور ناگهان غیب شد؟

به گزارش بولتن نیوز، از چهارشنبه گذشته آب بخشنده‌ی دریاچه طاق‌بستان که از 1700 سال پیش تاکنون خروشان بوده، ‌به تدریج فروکش کرد تا صبح پنج‌شنبه (18 تیر) که آن‌چه بود و نبود در دریاچه ناگهان غیب شدند! اما علت این اتفاق چه بود و آیا این پدیده به بنای تاریخی و ارزشمند «طاق‌بستان» آسیبی وارد کرد؟

محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در این زمینه  توضیح داد:‌ چهارشنبه حدود ساعت پنج تا شش صبح آب چشمه خشک شد، که بلافاصله میراث فرهنگی استان درخواست پیگیری این اتفاق نادر و عجیب را داد، همچنین از میراث فرهنگی استان درخواست کردیم یک گروه هیدروژئولوژی و ژئوموفولوژی را به کار بگیرد و علت را بررسی کند تا علاوه بر بررسی‌های کمیته‌ی بحران و به ویژه وزارت نیرو، یک بررسی، پیش‌بینی‌ و جریان مطالعاتی هم از سوی سازمان میراث فرهنگی به صورت مستقل از این رخداد وجود داشته باشد.

وی با اشاره به تماس تلفنی که در روز اتفاق با مدیرکل آب منطقه‌ای استان کرمانشاه داشته، اظهار کرد: این مسئول به من اعلام کرد اصل موضوع کاهش باران و نزولات جوی در ارتفاعات بالادست است و حتی امروز (دوشنبه) گرمای کرمانشاه تقریباً حدود 47 درجه بوده است. بنابراین یکی از مباحث بخش خشکسالی است.

او در ادامه به تشکیل یک ستاد بحران با حضور همه‌ی دستگاه‌ها در فرمانداری کرمانشاه برای این موضوع اشاره کرد و افزود: از کارشناسان هیدروژئولوژی (دانشی که درباره‌ی آب‌های زیرزمینی بحث می‌کند) و ژئوموفولوژی (زمین‌ریخت‌شناسی) هم برای حضور در این ستاد دعوت شده است.

طالبیان با تاکید بر لزوم کنترل و بررسی این بحث که آیا برداشت بی‌رویه از چاه‌ها باعث این اتفاق بوده، بیان کرد: این احتمال می‌تواند تأثیرگذار باشد، چون حتی ممکن است در زمینی در دوردست چنین اتفاقی رخ داده باشد، اما چون همه‌ اینها در دل زمین به یکدیگر مرتبط هستند، ممکن است همان برداشت که در ظاهر هم مشکلی ایجاد نمی‌کند باعث چنین بحرانی شود، در نهایت این برداشت‌ها ممکن است موجب گسل یا تغییرات زمین‌شناسی شده باشد که تغییرات لایه‌ها را نیز به دنبال دارد.

او افزود: بنابراین با توجه به وجود این احتمالات متفاوت، ستاد بحران تشکیل شده و ما درخواست کرده‌ایم مشاوری که قبلاً کارهای هیدروژئولوژی و ژئوموفولوژی طاق‌بستان را انجام می‌داد، در محل حاضر و بررسی‌هایی را انجام دهند.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری همچنین بر انجام مطالعات وسیع و دقیق در حوزه‌ی آب‌های زیرزمینی منطقه تاکید کرد و گفت: باید دو مورد خشکسالی و برداشت بی‌رویه مورد بررسی قرار گیرند، اما مسأله مهم و در خور تأمل آن است که چگونه در عرض یک زمان کوتاهی چنین اتفاقی رخ داده است؟ این موضوعی است که در حال حاضر باید توسط کارشناسان به دقت بررسی شود، چرا که خشکسالی می‌تواند منجر به کم‌آبی چشمه شود، اما تغییر ناگهانی و بی‌آبی محض شگفت ‌انگیز است، در واقع به همین دلیل ستاد بحران تشکیل شده،‌ چون بی‌شک یک اتفاق ناگهانی در دل زمین رخ داده است.

او اضافه کرد: درنهایت هرگونه اظهارنظر به اعلام نتایج بستگی دارد است و تا آن زمان نمی‌توان گفت انجام چه اقدامی بهتر است. با این وجود براساس اعلام نظرات متخصصان و کارشناسان، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در حوزه‌ی میراث فرهنگی تصمیمات مورد نیاز را خواهند گرفت.

طالبیان همچنین به وضعیت چشمه سراب‌هایی که در کرمانشاه وجود دارد، اشاره کرد و گفت: سه سراب «نیلوفر» در 20 کیلومتری کرمانشاه، «یاوری» در کیلومتر 21 جاده کرمانشاه روانسر و «جابری» یا (جاوری) در دامنه کوه ماه‌زرد و در ورودی شهر روانسر در مسیر جاده روانسر – کرمانشاه خشک شده‌اند و میزان آبدهی سراب «روانسر» که آب زیادی دارد در حال حاضر بسیار کم است.

به گزارش ایسنا، سید عبدالعظیم شاه‌کرمی، متخصص سازه و ژئوفیزیک نیز در این زمینه اظهار کرد: حریم آثار تاریخی از منظرهای مختلف متفاوت است،‌ بنابراین حریم چشمه‌ای که جزو مجموعه‌ی یک اثرباستانیست، گسترده‌تر است. همچنین چشمه‌ها با محل تبدیل آب زیرزمینی به آب سطحی، با توجه به مقاطع زمین‌شناسی مکان، انواع مختلفی دارند.

او در ادامه با بیان این‌که چشمه‌های درون تشکیلات سخت با سنگ‌ها دو نوع دارند، اظهار کرد:‌ ممکن است این چشمه‌ها از گسل‌ها و محل برخورد گسل‌ها باشند، در این حالت گسل‌ها مانند زهکش‌های زمین یا به نوعی قنات طبیعی عمل می‌کنند، از سوی دیگر ممکن است از سطح (تقریبا افقی) بین دونوع سنگ یعنی سنگ‌بالایی نفوذپذیر مانند آهک و سنگ زیرنفوذ ناپذیر مانند سنگ‌هایی با پایه‌ی رسی هستند.

شاه‌کرمی چشمه‌ی آب «طاق بستان» را از نوع اول یعنی چشمه‌های گسلی در تشکیلات آهکی دانست و افزود: حریم این گسل‌ها بسیار گسترده است، بنابراین برای مطالعه‌ی خشک شدن یا هیدروژئولوژی چشمه‌ها باید حریم آنها را با گستره گسل‌ها مطالعه کرد و برای حریم‌ها تعبیر علمی- مهندسی داشت.

او تاکید کرد: علاوه بر شرایط طبیعی و اقلیم (بارش‌ها) دانش مهندسی هم در مدیریت آب چشمه‌ها دخالت دارد، هر چند مخزن آب چشمه‌ها محدود است.

به گفته‌ی این متخصص سازه، چشمه‌های سنگی در دوحالت از تنظیم طبیعی خود و گذشته خارج می‌شوند، اگرسطح خروجی (ارتفاع) پایین آورده شود و اختلاف پتانسیل سطح آبِ چشمه با سطح آبِ گسل زیاد شود، خروجی (دبی) آب چشمه در فصل بارندگی زیادشده و برای فصل خشک آب باقی نمی‌ماند. یعنی سطح آب پشت چشمه (درون گسل) به سطح چشمه می‌رسد.

او اضافه کرد: اگر خروجی چشمه گسترده و سطح گسل شکافته شود، بازهم در فصل بارش، حجم آبِ خروجی بیشترشده و از مخزن معین در یک مدت کوتاه آب بیشتری برداشت شده است،‌ مانند سدی که خروجی‌های پایین‌تر آن بیشتر باز شوند.

وی بیان کرد: تعیین حریم‌های متفاوت مانند حریم مهندسی آثار باستانی که به کارشناس متخصص خود نیاز دارد را نادیده گرفت و برای هر اثر باید تعیین مجموعه‌ی حریم کرد،‌ همچنین دقت همه جانبه و داشتن پیش بینی تحلیلی بلندمدت از اثرات دخالت شتاب‌زده در محوطه آثار باستانی لازم استک این کار نیاز به یک ساختارکارشناسی فوری دارد .

به گزارش ایسنا، با این وجود نباید اظهار نظرهای مسئولان استانی در این زمینه را فراموش کرد. علیرضا مرادی بیستونی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی «طاق‌بستان»، حفر چاه های عمیق در اطراف دریاچه را دلیل اصلی خشکیدن آن عنوان و به ایسنا اعلام کرده است: فرضیه خشکسالی که برخی آن را به عنوان عاملی برای خشکی و نابودی دریاچه مطرح می‌کنند، درست نیست؛ زیرا اگر محو شدن دریاچه به دلیل خشکسالی بود، باید در طول یک مدت زمان حداقل دو هفته تا یک ماهه، آب آن می خشکید، نه این که یکشبه همه آب آن خشکیده و تمام شود.

از سوی دیگر کیاست امیریان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه پس از برز این اتفاق دراین باره به رسانه‌ها اعلام کرد: دریاچه یکباره خشک نشد، بلکه بتدریج آبدهی چشمه آن کم شد و سطح دریاچه پایین رفت تا این که صبح روز پنجشنبه دیگر اثری از دریاچه نبود.

امیریان با اشاره به این که کاهش آب چشمه دریاچه از فروردین ماه آغاز شد، افزود: آبدهی چشمه از 1480لیتر در ثانیه در دهم فروردین امسال به 985 لیتر در ثانیه در دهم اردیبهشت و 323 لیتر در دوازدهم خرداد رسید که بر اساس این آمار، ماهانه بیش از 500 لیتر در ثانیه از آبدهی چشمه کاسته شده است که این کاهش در بازه زمانی ده اردیبهشت تا12 خرداد بیش از 600 لیتر در ثانیه بوده است.

وی با بیان این که این روند کاهش سریع آبدهی چشمه پس از خرداد و تاکنون نیز ادامه داشت، اضافه کرد: میزان آبدهی چشمه آنقدر کاهش یافت که در نهایت به صفر رسید و در بامداد پنجشنبه خشکید و به نابودی دریاچه نیز منجر شد.

همچنین علی فعله‌گری، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه در این زمینه به ایسنا گفته بود: خشک‌شدن چشمه‌ طاق‌بستان ضربه مهلکی به بدنه گردشگری استان است. بیش از 1700 سال است که این چشمه‌ها جروشان و خروشان هستند و هرگز کسی در خاطر ندارد که آنها از جوشش و خروش آب بیافتند.

وی در آن زمان، با اشاره به اظهارنظر مسئولان آب منطقه‌ای که خشک شدن چشمه‌های طاق بستان را طبیعی و به علت خشکسالی دانسته‌اند، ادامه داد: ما نباید خودمان را گول بزنیم. همه ما بچه‌های کوهستان هستیم و به خوبی می‌دانیم که سیر خشک شدن یک چشمه چگونه است. چگونه ممکن است که یک چشمه 1700 ساله به یکباره و در مدت یک شب فروکش کند و خشک شود؟