گاوخونی، نبرد زیبای کویر با آب

به گزارش بولتن نیوز، گاوخونی ثروتی که آن را نشناخته‌ایم، پهنه عظیمی با وسعت 472 کیلومتر مربع که حدود دو برابر کلان‌شهر اصفهان است. با اینکه 10 میلیون سال از عمرش می‌گذرد اما چه آسان در عرض چند سال تبدیل به شوره زار شده بود، گاوخونی نبرد زیبای کویر با آب و گودالی مهم برای فلات مرکزی ایران است.

گاوخونی دو روز پیش پس از 10 سال خشکی ممتد، بالاخره لب تر کرد، کاش می‌شد عینک خوش‌بینی بر چشمهایمان بنهیم و امیدوار باشیم که این حق دیگر از تالاب سلب نشود؛ اگر چنین شود بی‌شک تالاب هم به قول خود عمل می‌کند و در آینده‌ای نزدیک نقش هیدرولوژیکی، بیولوژیکی و اکولوژیکی کلیدی خود را در منطقه ایفا و یک نمونه‎ نادر در منطقه‎ جغرافیایی زیستی‎اش می‌شود همان‌طور که سال‌های قبل بوده است تا هم اقتصاد مردم شرق اصفهان رونق پیدا کند و هم معضلات پیش آمده کم کم رخت برببندند زیرا مردمان شرق برای به نتیجه رسیدن این مهم تلاش‌ها کرده‌اند و رنج‌ها کشیده‌اند.

تعدادی از پرندگان منقرض و تعدادی راه را گم کرده‌اند

مهدی بصیری، استاد اکولوژی دانشگاه صنعتی اصفهان معتقد است اگرچه میزان آب ورودی به تالاب بسیار کم است، اما همین آب کم بهتر از هیچ است و حداقل تالاب پس از 10 سال آب را به خود می‌بیند، اما اگر بخواهیم اکوسیستم تالاب به چرخه محیط زیست باز گردد و تالاب نقش بی‌بدیل سال‌های گذشته خود را ایفا کند، یعنی پرندگان مهاجر بازگردند و آبزیان دوباره شروع به زندگی کنند، گاوخونی نیازمند جریان مستمر آب با کیفیت است.

وی با بیان اینکه این میزان آب در اولین اقدام از پراکندگی ریزگردها جلوگیری می‌کند، افزود: وضعیت تالاب در خصوص ایجاد گرد و غبار بحرانی شده بود و همین میزان آب فعلاً می‌تواند به تدریج از این مشکل جلوگیری کند.

این استاد اکولوژی گفت: احیاء اکوسیستم تالاب گاوخونی نیازمند زمان است زیرا در وهله نخست باید درصدی از جانوران آبزی به این پهنه آبی بازگردند و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که آب تالاب مستمر و به اندازه کافی باشد، البته باید به این نکته توجه کرد که به دلیل سطح و وسعت زیاد تالاب، آب ابتدا باید در قسمت‌های ابتدایی تالاب جمع شود و به تدریج گسترش یابد، زیرا با توجه به دمای هوای منطقه،‌ پخش شدن آب در تمام قسمت‌های تالاب موجب تبخیر آن می‌شود.

بصیری با اشاره به اینکه گاوخونی نیازمند 160 تا 170 میلیون مترمکعب آب است، گفت: نمی‌توان برای احیاء تالاب گاوخونی زمانی متصور بود، اما این نکته را می‌دانیم که قطعاً تعدادی از پرندگان مهاجر این تالاب تاکنون منقرض شده‌اند و تعدادی دیگر مسیر تالاب را طی سال‌های خشکسالی گم کرده‌ و به فرزندان خود نشان نداده‌اند، اما امیدواریم که پرندگان دیگر دوباره باز گردند.

احیاء گاوخونی مستلزم احیاء کشاورزی و زاینده‌رود است

وی تصریح کرد: در گام نخست مهم‌ترین مسئله کنترل ریزگردها است، اگر این میزان آب بتواند کف تالاب را مرطوب کند، می‌توان امیدوار بود سایه این تهدید فعلا از سر اصفهان کم شود، هم‌چنین آبخوان‌های مسیر نیز سیراب خواهد شد، البته همه این حرف‌ها زمانی به نتیجه می‌رسد که چاه‌های غیرمجاز در مسیر رودخانه کنار بروند و برداشت‌های غیرمجاز حذف شود تا زاینده رود در تمام مسیر بتواند بستر فعالیت موجودات باشد و در نهایت گاوخونی را سیراب نگه دارد.

این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان به قطع و وصل شدن آب اشاره کرد و گفت: قطعاً قطع و وصل آب می‌تواند ضربات و خسارت‌های زیادی به گاوخونی وارد کند، اما باز هم بهتر از خشکی کامل است؛ به نظر می‌رسد استمرار زاینده رود و تالاب گاوخونی کار بسیار مشکلی باشد، اما باز هم امیدواریم که جریان مستمر باشد.

بصیری در خصوص احیای تالاب ادامه داد: گاوخونی به تنهایی احیا نمی‌شود بلکه احیا کردن گاوخونی مستلزم احیای زاینده رود و کشاورزی شرق اصفهان است زیرا اگر آب به صورت محدود وارد دشت اصفهان و سپس محدوده تالاب شود، قطعا کیفیت لازم را نخواهد داشت و بیشتر به شکل پساب‌ها خواهد بود و نمی‌توان به آن نام احیا داد.

تثبیت نمک‌های تالاب مهم‌ترین حسن رسیدن آب به گاوخونی

محمد کوشافر، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی احیای تالاب گاوخونی را رد می‌کند و معتقد است تالاب گاوخونی احیا نشده است بلکه تنها مقداری آب به آن رسیده است و رسیدن آب قطعا احیا نیست البته باید گفت که اختصاص همین مقدار آب یک اتفاق بسیار خوب و مبارک است.

وی با بیان اینکه باید میان رسیدن آب و احیاء تالاب فرق بگذاریم، افزود: هیچ اطمینانی وجود ندارد که تا چه میزان آب ورودی به تالاب استمرار داشته باشد؛ رسیدن آب به گاوخونی دو دلیل اساسی داشت، ابتدا اینکه طبیعت کمک کرد و با بارش‌های نسبتاً مناسب موجب رسیدن آب به تالاب شد و دوم اینکه مدیریت انسانی صحیح آب را به پای تالاب رساند.

عضو هیئت رئیسه جمعیت پیام سبز با اشاره به اینکه مهم‌ترین حسن رسیدن آب به گاوخونی تثبیت نمک‌های کف تالاب و کنترل ریزگردها است، ادامه داد: زاینده‌رود و تالاب اجزای یک سیستم هستند و اگر این سیستم کامل شود وظایف خود را نیز کامل اجرا می‌کنند و اگر حق این دو را بدهیم گاوخونی نه تنها به بهبود کیفیت آب کمک می‌کند بلکه تنوع زیستی را به فلات مرکزی ایران باز می‌گرداند و از فرسایش زیستی جلوگیری می‌کند.

کوشافر میزان آب ورودی و پیوستگی ورود آب را از مهم‌ترین عوامل احیای تالاب گاوخونی دانست و گفت: فرسایش زیستی، تخریب اراضی اطراف و اراضی خود تالاب، تاثیرات نامطلوب بر روی زمین‌های کشاورزی شرق اصفهان و از بین رفتن ویژگی‌های خاک‌های شرقی اصفهان زمانی رخ می‌دهد که گاوخونی احیا نشود.

وی تاکید کرد: بدون گاوخونی و زاینده‌رود داشته‌های تمدنی اصفهان یکی‌یکی از بین می‌رود، بنابراین تالاب گاوخونی باید حفظ شود تا شرایط مطلوب زیستی حفظ شود چراکه شدت دما در فلات مرکزی ایران زیاد و این گاوخونی است که تعادل دمایی را حفظ می‌کرد و مجب شکل‌گیری در فلات مرکزی شکل شده بود.

این فعال زیست محیطی اظهار کرد: گاوخونی بر روی شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی منطقه تأثیر بسزایی دارد و اگر خشکی تالاب ادامه داشته باشد، مهاجرت‌ از منطقه مرکزی اصفهان شروع می‌شود و شبکه‌های اجتماعی به هم می‌ریزند.

زنده شدن تالاب یعنی زنده ماندن زاینده رود

رضا جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و پژوهشگر ریزگردها در خصوص تأثیر آب بر ریزگردهای تالاب گاوخونی گفت: اینکه آب به تالاب گاوخونی رسیده است خبر بسیار خوشحال کننده‌ای است چراکه زنده شدن تالاب یعنی زنده ماندن زاینده رود، یعنی سرزندگی اصفهان.

وی با بیان اینکه منشاء گرد و خاک تالاب گاوخونی سطح تالاب و تپه‌های ماسه‌ای (در اصطلاح عامیانه تپه‌های شنی گفته می‌شود) است، افزود: تخصیص آب به گاوخونی سطح تالاب را مرطوب و همین امر از بلند شدن گرد و خاک سطحی جلوگیری می‌کند، اما نکته مهم‌تر این است که این آب به سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌کند در نتیجه کلسیم (NACL) در بند می‌ماند. رطوبت نمک‌ها یا شوره‌زارها از ترد شدن خاک و بلند شدن آن به هوا جلوگیری می‌کند، اتفاقی که کم کم داشت در تالاب بحرانی می‌شد.

این پژوهشگر ریزگردها با اشاره به اینکه همین میزان آب از تبدیل شده گاوخونی به یک منبع ریزگرد جلوگیری می‌کند، ادامه داد: از نظر اکولوژیکی استمرار آب مهم تلقی می‌شود، اما تخصیص همین میزان آب و نفوذ آب به سفره‌های زیر زمینی حتی اگر در تمام سطح تالاب نباشد بسیار خوب است.

وی خاطرنشان کرد: طبق آخرین تصاویر ماهواره‌ای و عکس‌های هوایی، تالاب گاوخونی از استان‌های یزد و کرمان بالاتر است و تقویت سفرهای زیر زمینی به احتمال بسیار کم می‌تواند منابع زیرزمینی این دو استان را سیراب کند،‌ اما همه در حال حاضر امیدواریم که تالاب از این به بعد خشک نشود.