بازار جذاب نفت و گاز ایران

به گزارش بولتن به نقل از واحد مرکزی خبر، ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین و جذاب‌ترین منابع نفتی جهان است لذا هرگونه کاهش تحریم‌ها علیه این کشور تاثیر فراوانی بر بازار نفت و گاز در نیمه دوم دهه جاری میلادی خواهد داشت.

ظهور مجدد و احتمالی ایران به عنوان یک صادرکننده عمده آرایش کنونی بازار نفت را بر هم خواهد زد هم به خاطر موقعیت مطلوب این کشور از نظر هزینه‌های تولید نفت و هم به خاطر کیفیت نفت آن.

ذخایر نفتی اثبات‌شده ایران حدود 160 میلیارد بشکه است که تقریبا ده درصد نفت جهان را شامل می‌شود.

به گفته شرکت بریتیش پترولیوم، این ذخایر در جهان به ترتیب بعد از ونزوئلا (300 میلیارد بشکه)، عربستان (265 میلیارد بشکه) و کانادا (175 میلیارد بشکه) در جایگاه چهارم قرار دارد.

این کشور دارای بزرگ‌ترین ذخایر اثبات‌شده گازی یعنی حدود 34 تریلیون متر مکعب یا 18 درصد از کل ذخایر جهانی است و بعد از آن روسیه با 17 درصد و قطر با 13 درصد قرار دارند.

منابع نفتی ایران در مخازنی بزرگ و مرسوم با ویژگی‌های زمین‌شناختی عالی قرار دارند که موجب می‌شود با هزینه کم بازدهی فراوان داشته باشند.

نفت از سال 1908 در مقیاس تجاری در ایران تولید شد و از این نظر این کشور یکی از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان است.

تولید نفت در سال 1974 به بیش از شش میلیون بشکه در روز رسید و هرچند انقلاب، جنگ، و تحریم‌ها اختلالی در آن پدید آورد، اما این کشور تا سال 2008 هم 4.2 میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد.

تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا و اتحادیه اروپا در پاسخ به نگرانی‌های مربوط به برنامه هسته‌ای این کشور موجب کاهش تولید به میزان یک میلیون بشکه در روز شد و از سال 2012، تولید نفت این کشور به 3.4 میلیون بشکه در روز رسیده است.

ایران حدود دو میلیون بشکه نفت خام و فراوری‌شده در روز مصرف می‌کند و به این ترتیب، یک تا 1.5 میلیون بشکه برای صادرات باقی می‌ماند. این میزان قبل از اعمال تحریم‌ها 2.5 میلیون بشکه در روز بود.

اگر تحریم‌ها در نتیجه توافق میان ایران و قدرت‌های جهانی کاهش یابد یا برداشته شود، ممکن است تولید و صادرات در عرض 12 ماه بین 600 هزار تا یک میلیون بشکه افزایش یابد.

در کوتاه‌مدت، تولید نفت ایران ممکن است حدود دو تا سه میلیون بشکه در روز افزایش یابد بسته به قیمت‌ها و توان این کشور برای جذب سرمایه‌گذاری، تجهیزات و شریک از میان کشورهای بزرگ و عمده بین‌المللی.

نخستین مرحله بازگشت ایران به بازارهای بین‌المللی نفت به احتمال بسیار در سال‌های 2016 یا 2017 رخ می‌دهد.

اما افزایش بیشتر تولید یا صادرات نفت پیش از سال 2018 یا 2020 غیرممکن است.

در عین حال، چشم‌انداز افزایش صادرات نفت ایران همین حالا بر بازارهای نفت جهانی تاثیر گذاشته است.

انباشت نفت و گاز ایران نتیجه رسوب مواد اورگانیک در سطح یک اقیانوس به نام تتیس متعلق به 250 میلیون سال قبل است.

اقیانوس تتیس با برخورد صفحات تکتونیک هند، آفریقا و عرب با قاره اوراسیا ناپدید شد، هرچند بقایایی از آن به صورت دریاهای سیاه، خزر و آرال ماند.

لایه‌های ضخیم سنگ‌آهک و ماسه‌سنگ رسوب‌کرده بر سطح اقیانوس تتیس در اثر این برخورد فشرده شد و بزرگ‌ترین انباشت نفت و گاز جهان را در اطراف خاورمیانه پدید آورد.

در بخش کشورهای عربی خلیج فارس، رسوبات باستانی دریا تبدیل به میادین بزرگ نفت و گاز استان‌های شرقی عربستان سعودی و مناطق مجاور آن در عراق، کویت و امارات گردید.

در بخش ایران که صفحه تکتونیک عربی با فلات مرکزی ایران برخورد کرد، منطقه تاخورده وسیعی ایجاد شد و رشته کوه زاگرس از دل آن بر آمد.

این سازه‌های تاخورده میدانگاه خوبی برای انباشت نفت و گاز شد و میادین نفت و گاز ایران را پدید آورد.

حوزه زاگرس در کمربندی از ترکیه و سوریه و از میان کردستان عراق تا به ایران کشیده می‌شود.

این حوزه بیش از 550 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد اما نسبتا باریک است طوری که طول آن حدود 2500 کیلومتر و عرض آن حدود 500 تا 700 کیلومتر است.

اکثر میادین نفتی و گازی ایران در کمربند باریکی قرار دارد که از مرز دریایی این کشور در خلیج فارس آغاز و تا دامنه‌های رشته کوه زاگرس کشیده می‌شود.

در ایران، رسوب‌هایی که حوزه زاگرس را تشکیل داده‌اند حدود 12 هزار متر ضخامت دارند.

نفت و گاز از لایه‌های مختلفی تولید می‌شود اما سازند سنگ‌های رسوبی موسوم به آسماری به مراتب از بقیه مهم‌تر است.

سازند آسماری در ایران مانند سازند بکن در منطقه داکوتای شمالی در آمریکا و سازند ایگل فورد در تگزاس است.

سازند آسماری به طور طبیعی پرمنافذ نیست و این مساله موجب می‌شود گزینه چندان جالبی برای تولید نفت و گاز نباشد.

اما این سازند به خاطر طبیعت تاخورده حوزه زاگرس به‌شدت تکه‌تکه است و به همین سبب برای تولید نفت شرایطش عالی است.

یک حلقه چاه نفت در برخی مخازن می‌تواند تا 80 هزار بشکه در روز به صورت پیوسته تولید کند و نفت موجود در منطقه بزرگی را در یک سامانه تکه‌تکه طبیعی بالا بکشد.

به گزارش اداره معادن آمریکا، کنسرسیوم بین‌المللی نفت ایران تقریبا 430 هزار بشکه از 113 حلقه چاه در سال 1961 تولید کرد، یعنی به طور متوسط اندکی بیش از 10 هزار بشکه در روز در هر حلقه چاه؛ در آن زمان، این میزان بیشترین حجم تولید در جهان بود.

بسیاری از چاه‌های قدیمی ایران به شدت فرسوده شده‌اند اما همین امروز نیز میزان آغازین تولید چاه‌های نفت ایران همانند چاه‌های نفت عربستان بسیار بیشتر از مخازن نفت شیل در آمریکاست و میزان تولید آن آهسته‌تر از مخازن آمریکا کاهش می‌یابد.

نخستین امتیاز اکتشاف نفت ایران در سال 1872 به پائول جولیوس رویتر، موسس خبرگزاری رویترز اعطا شد.

بعد از آن تاریخ، امتیازهای دیگری نیز به افراد دیگر داده شد اما هیچ کدام منجر به کشف نفت در مقادیر تجاری نشد.

نخستین امتیاز موفقیت‌آمیز اکتشاف نفت در سال 1901 به ویلیام ناکس دارسی اعطا شد. شرکت دارسی بعد از چند حفاری خشک نهایتا در سال 1908 موفق به حفر چاهکی در نزدیکی منطقه‌ای به نام مسجدسلیمان شد که نفت از آن فوران کرد.

مسجدسلیمان بعدها تبدیل به یکی از پربازده‌ترین میادین نفتی ایران شد.

در خلال دهه 20 و 50 قرن بیستم میلادی، میادین بزرگ نفتی دیگری نیز در خوزستان و استان‌های همجوار آن ایجاد شد

منابع نفتی و گازی ایران از منظر اقتصادی حیرت‌آور و بسیار جذاب هستند اما تاریخچه تولید نفت در این کشور بیشتر تحت تاثیر سیاست بوده است تا مسایل زمین‌شناختی و این تاثیر را می‌توان در مساله ملی‌کردن نفت (1951)، انقلاب (1979)، جنگ با عراق (1980-1988) و تحریم‌ها (2012) پیگیری کرد.

ایران تجربه داخلی معتنابهی در مهندسی زمین‌شناسی و نفت دارد اما به شدت محتاج دسترسی به فناوری و تجهیزات مدرن و نیز سرمایه‌گذاری عمده و مدیریت بهتر صنعت نفت و گاز است.

اکنون برخی از میادین قدیمی نفت این کشور بیش از 50 سال قدمت دارد و به شدت فرسوده شده‌است و نیازمند فناوری پیچیده و گران برای استخراج حجم بیشتری از نفت از آن می‌باشد.

به دلایلی که گفته شد، درباره ارقام منتشرشده از ذخایر نفتی quotation mark اثبات‌شده quotation mark ایران تردید وجود دارد.

با این حال، این کشور تولید نفت خود را از دو میلیون بشکه در روز در سال 1986 به 4.2 میلیون بشکه در روز در سال 2008 رساند پیش از آن که سقوط قیمت‌ها، رکود جهانی و تحریم‌ها دوباره تولید نفت این کشور را کاهش دهد.

نفت تولیدی ایران از نوع نفت ترش است (یعنی میزان سولفور آن از یک تا سه درصد است) اما بیشتر میادین نفتی ایران نفت با غلظت متوسط تولید می‌کنند که برای شرکت‌های پالایشی بسیار جذاب است.

از نظر کیفیت نفتی و مسایل زمین‌شناختی، نفت ایران مستقیما قابل مقایسه با نفت عراق است (هر دو کشور در حوزه زاگرس واقع هستند) اما می‌توان آن را غیرمستقیم با نفت عربستان، کویت و امارات مقایسه کرد.

اگر تحریم‌ها برداشته شوند و این کشور به سرمایه‌های خارجی و فناوری و دانش مدرن دست یابد، می‌توان انتظار داشت این کشور تولید خود را در عرض دو تا سه سال به 4.5 میلیون بشکه در روز و در انتهای دهه جاری میلادی به بیش از پنج میلیون بشکه در روز برساند.