نگاهی به «هنر انقلاب اسلامی» و «شهید آوینی» از منظر کلام رهبری

هنر و قالب‌های گوناگون آن در عصری كه شاهد صف‌آرایی تمام عیارِ تفكر مادی در مقابل تفكر الهی و توحیدی هستیم اهمیت مضاعفی پیدا كرده و وظیفه مهمی در تبیین حقایق و مقابله با دشمنی‌ها دارد. از این روست كه رسالت هنر انقلابی در دوره پس از انقلاب اسلامی مطرح می‌شود و هنرمندان متدین و انقلابی نقشی مضاعف می‌یابند.

روز ۲۰ فروردین همزمان با سالروز شهادت مرتضی آوینی به نام روز هنر انقلاب اسلامی نام گرفته است که حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی به مناسبت این روز بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در زمینه هنر انقلابی را گردآوری کرده است که به همین مناسبت مروری بر این بیانات و رهنمودها داریم:

هنر انقلابی باید زیبایی‌ها را تبیین كند

پنجاه، شصت سال كسانی بر ما حكومت كردند كه آورنده‌ آن‌ها، نه اینكه ما نبودیم- چون در ایران حكومت مردم به این صورت اصلًا سابقه نداشت- بلكه دلاوریِ خودشان هم نبود. ای‌كاش اگر دیكتاتور بودند، اقلَّا مثل نادرشاه با زور بازوی خودشان، یا مثل آغامحمدخان با حیله‌گری خودشان بر سر كار آمده بودند؛ اما این‌طور نبود. دیگران آمدند و آن‌ها را بر این ملت مسلّط كردند و تمام منابع مادّی و معنوی این ملت را به غارت بردند. با رنج ها و محنت های بسیاری، حركت عظیمی در مقابل این پدیده‌ شوم اتّفاق افتاد و توانست با فدا كردن جان ها و با عریان كردن سینه‌ها در مقابل دشنه‌ دشمن غدّار، به جایی برسد. این زیبا نیست؟ هنر چگونه می‌تواند از كنار این‌ها بی‌تفاوت بگذرد؟ این توقّعِ انقلاب است. هنر انقلابی‌ كه ما از اوّل انقلاب همین‌طور گفتیم و آن را درخواست كردیم، این است. آیا این توقّعِ زیادی است؟ موسیقی و فیلم و تئاتر و نقاشی و سایر رشته‌های هنریِ شما باید به این مقوله بپردازد؛ این‌ها چیزهای لازمی است. توقّعِ انقلاب از هنر و هنرمند، یك توقّعِ زورگویانه و زیاده‌خواهانه نیست؛ بل مبتنی بر همان مبانی زیباشناختی هنر است. هنر آن است كه زیبایی ها را درك كند. این زیبایی ها لزوماً گل و بلبل نیست؛ گاهی اوقات، انداختن یك نفر در آتش و تحمّل آن، زیباتر از هر گل و بلبلی است. هنرمند باید این را ببیند، درك كند و آن را با زبان هنر تبیین نماید.

بیانات در دیدار جمعی از اصحاب فرهنگ و هنر ۱۳۸۰/۰۵/۰۱

جهت‌گیری كار هنری باید دقیق و درست باشد

سنت الهی در تاریخ اقتضا می‌كرد كه تفكر اسلامی و اندیشه‌ پاك الهی، در یك نوبت رو بیاید، و آن نوبت اكنون آغاز شده است و معلوم می‌شود كه یكی از نشانه‌هایش ماییم. یكی از نشانه‌هایش، لبنان و آفریقا و كشورهای گوناگون اسلامی است. یكی از نشانه‌هایش، احساس ضعف دنیا در مقابل تفكر الهی و توحیدی است كه وجود دارد و در حال به وجود آمدن است. در این مجموعه و در این حركت عظیم، این فكر پاك و مقدسی كه در دنیا به وجود آمده است- فكر انقلابی‌ و توحیدی و الهی- در صف‌آرایی با فكر شیطانی و اهریمنی قرار گرفته است. ما كه اهل هنریم‌- شما را می‌گویم و از زبان شما حرف می‌زنم- باید این مایه‌ هنر را به كار ببریم و غلیظ كنیم و شاعر و نویسنده و هرگونه هنرمند دیگری، در خدمت این تفكر مقدس قرار بگیرند و از هنر و مایه‌ هنر و ابزار هنر، حداكثر استفاده را بكنند...

چیزی كه خیلی مهم می‌باشد، این است كه به كار بردن هنر باید مثل همه‌ ابزارهای دیگر كه حامل یك فكر هستند، جهت‌گیریش خیلی دقیق و روشن و درست بوده باشد و دچار اشتباه در جهت‌گیری نباشد.

بیانات در دیدار جمعی از هنرمندان حوزه‌ هنری سازمان تبلیغات اسلامی ۱۳۶۸/۰۸/۲۱

معارف الهی را منتشر كنید

نباید تصوّر كرد كه هنر دینی آن است كه حتماً یك داستان دینی را به تصویر بكشد یا از یك مقوله دینی - مثلاً روحانیت و غیره - صحبت كند. هنر دینی آن است كه بتواند معارفی را كه همه ادیان - و بیش از همه، دین مبین اسلام - به نشر آن در بین انسان ها همت گماشته‌اند و جان های پاكی در راه نشر این حقایق نثار شده است، نشر دهد، جاودانه كند و در ذهن ها ماندگار سازد. این معارف، معارف بلند دینی است. این ها حقایقی است كه همه پیامبران الهی برای آوردن آن ها به میان زندگی بشر، بارهای سنگینی را تحمّل كردند. نمی شود ما اینجا بنشینیم و تلاش های زبده‌ترین انسان های عالم را - كه مصلحان و پیامبران و مجاهدان راه خدا بودند - تخطئه كنیم و نسبت به آن بی تفاوت بگذریم. هنر دینی این معارف را منتشر می كند؛ هنر دینی عدالت را در جامعه به صورت یك ارزش معرفی می كند؛ ولو شما هیچ اسمی از دین و هیچ آیه‌ای از قرآن و هیچ حدیثی در باب عدالت در خلال هنرتان نیاورید.

بیانات در دیدار جمعی از اصحاب فرهنگ و هنر ۱۳۸۰/۰۵/۰۱

باید پیروزی ملت‌مان را روایت كنیم

ما در این ماجرای هشت ساله، یك پیروزی مطلق به دست آوردیم. ما كه جنگ را شروع نكرده بودیم كه بگوییم فلان جا را می‌خواستیم بگیریم، نتوانستیم، پس ناكام شدیم؛ قضیه این نبود. قضیه این بود كه دشمنی به ما حمله كرده بود و می‌خواست بخشی از خاك ما را بگیرد؛ همه دنیا هم به او كمك كردند؛ ما هم مردانه ایستادیم؛ ناكام شد و بینی‌اش به خاك مالیده شد و برگشت. پیروزی از این بالاتر؟ این پیروزی را با همین ابعاد، با همه خصوصیاتی كه در آن وجود دارد، با همه آن هزاران هزار ماجرایی كه آن را به وجود آورده است، ما باید روایت كنیم. این كارِ هنرمندان عزیز ماست؛ كار نویسندگان است؛ كار سینماگران است؛ كار شاعران است؛ كار نقّاشان است؛ كار اصحاب فرهنگ و هنر است.

بیانات در دیدار جمعی از مدیران و فعالان فرهنگی دفاع مقدس ‌۱۳۷۹/۰۷/۰۶

حقیقت را بفهمید و تبلیغ كنید

مهم ترین وظیفه [انسانِ هنری و فرهنگی] هم تبلیغ و تبیین است؛ «الّذین یبلّغون رسالات اللَّه و یخشونه و لا یخشون احدا الّا اللَّه»؛ این یك معیار است؛ حقیقتی را كه درك می كنید، آن را تبیین كنید. كسی انتظار ندارد برخلاف آنچه كه می فهمید حرف بزنید. نه، آنچه را كه می فهمید، بگویید. البته برای اینكه آنچه می فهمید درست و صواب باشد، باید تلاش و مجاهدت كنید؛ چون در حوادثِ فتنه‌‌‌‌‌‌‌گون، شناخت عرصه دشوار است، شناخت اطراف قصه دشوار است، شناخت مهاجم و مدافع دشوار است، شناخت ظالم و مظلوم دشوار است، شناخت دشمن و دوست دشوار است. اگر بنا باشد یك شاعر هم مثل دیگران گول بخورد، فریب بخورد و بی‌‌‌‌‌‌‌بصیرتی به سراغش بیاید، این خیلی دون شأن یك انسان هنری و یك انسان فرهنگی است. پس باید حقیقت را فهمید؛ بعد هم باید همان حقیقت را تبلیغ كرد. نمی شود با شیوه‌‌‌‌‌‌‌های سیاسی - شیوه‌‌‌‌‌‌‌های سیاستگران و سیاست مداران - در عالم فرهنگ حركت كرد، این خلاف شأن فرهنگ است. در عالم فرهنگ بایستی گره‌‌‌‌‌‌‌گشایی كرد؛ بایستی حقیقت را باز كرد، بایستی گره‌‌‌‌‌‌‌های ذهنی را باز كرد. و این تبیین لازم دارد، یعنی همان كار انبیاء.

بیانات در دیدار جمعی از شعرا ۱۳۸۸/۰۶/۱۴

تعهّد در قبال فُرم و مضمون لازم است

هنرمند، هم در باب فرم و قالب هنرِ خودش و هم در قبال مضمون تعهّد دارد. كسی كه قریحه هنری دارد، نباید به سطح پایین اكتفا كند. این یك تعهّد است. هنرمند تنبل و بی تلاش، هنرمندی كه برای تعالی كار هنرىِ خودش و ایجاد خلاقیت تلاش نمی كند، در حقیقت به مسئولیتِ هنری خودش در قبال قالب عمل نكرده است. هنرمند باید دائم تلاش كند. البته ممكن است انسان یك وقت به جایی برسد كه بیش از آن نمی تواند تلاش كند - بحثی نیست - اما تا آن‌جایی كه می تواند، باید برای اعتلای قالب هنری تلاش كند. این تعهّد در قبال قالب، بدون یك احساس شور و عشق و مسئولیت - البته این شور و عشق هم مسئولیت است؛ آن هم یك دست قوی است كه انسان را وادار به كاری می كند و نمی گذارد كه احساس تنبلی و تن‌آسایی، او را از كار باز بدارد - به دست نمی‌آید.

علاوه بر این، تعهّد در قبال مضمون است. ما چه می خواهیم ارائه بدهیم؟ اگر انسان محترم و عزیز است، دل و ذهن و فكر او هم عزیز و محترم است. نمی شود هر چیزی را به مخاطب داد، فقط به صرف این‌كه او نشسته و به حرف های ما گوش می دهد.

بیانات در دیدار جمعی از اصحاب فرهنگ و هنر ۱۳۸۰/۰۵/۰۱

هنر را از شكل كالای تجملی خارج كنید

هنرمندان، زبان رسای هنر را در خدمت انقلاب و اسلام - كه عزیزترین سرمایه‌ مردم است - به‌كار گیرند و این عطیه‌ الهی را صرف تعالی افكار مردم كنند و هنر را از آمیزش با مظاهر زیانبار فرهنگ بیگانه رها سازند. هنر را با حفظ تعالی آن به میان مردم برند و در ذهن و دل آنان وارد كنند و از شكل كالای تجملی و مخصوص گروهی خاص خارج سازند.

پیام به ملت شریف ایران در چهلمین روز ارتحال امام خمینی(ره) ۱۳۶۸/۰۴/۲۳

مایه‌ هنری را غلیظ كنید

شما وقتی‌كه هنری را در خود یافتید و آن را دنبال كردید و ریشه و چشمه‌ هنر را در خودتان به جوشش درآوردید، باید كوشش كنید مایه‌ هنری را غلیظ نمایید تا بتوانید این اندیشه‌ مقدس و این روح پاك امروز دنیا - یعنی انقلاب اسلامی - را كه مثل روح و اندیشه‌ معصومی، در دنیای ناپاك افكار غلط و در روزگار سیاه ما، بالاخره جای خودش را در دنیا باز می‌كند، تقویت نمایید و گسترش دهید.

بیانات در دیدار جمعی از هنرمندان حوزه‌ هنری سازمان تبلیغات اسلامی ۱۳۶۸/۰۸/۲۱

مردِ زمانه‌ خودتان باشید

مرد زمانه‌ خودتان باشید، آدم زمانه‌ خودتان باشید. زمانه‌ شما، زمانه‌ مهمّی است. بنده در این خطّ تاریخ طولانی ایران، به خصوص قسمت بعد از اسلام، خیلی رفت‌وآمد كرده‌ام - سلسله‌هایش، احوال اجتماعی كشور، احوال سیاسی كشور، جنگ ها، پادشاهی‌ها - گمان نمی‌كنم در تمام این هزار و اندی سال، كشور حادثه‌ای به عظمت حادثه‌ی انقلاب اسلامی به خود دیده باشد. به عظمت این حادثه، من حادثه‌ای سراغ ندارم كه كشور ما به خود دیده باشد. ما تلخی‌های بزرگی داشته‌ایم؛ امّا فتوحات بزرگ كه یك ملّت این‌جور ناگهان بشكفد، این‌جور ناگهان رشد كند، این‌جور ناگهان همه‌ این حصارهای گوناگون را كه دور او به حالت مصنوعی چیده بودند، به هم بریزد، قد بكشد، سر بلند كند و وضعش در ظرف بیست سی سال این تغییر عظیم را بكند، هرگز چنین چیزی در كشور رخ نداده بود...

خوب، این مزرع مهمّی است برای رشد فرهنگ، اندیشه و هنر از این استفاده كنید، این زمانه را تصویر كنید، با این تصویرِ خودتان زمانه را غنی كنید. هرچه كه شما بگویید كه خوب باشد، درست باشد، مستحكم باشد، متین باشد، پرمغز باشد، این زمانه‌ شما را غنی می‌كند؛ این ظرف را پر می‌كند از محتوای باارزش و غنی و مستغنی كننده.

بیانات در دیدار شاعران ‌۱۳۸۹/۰۶/۰۳