لباس، یک رسانه است

به گزارش بولتن نیوز،کارگروه ساماندهی مد و لباس در کشور بویژه در این سال ها با برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های مختلف توانسته روند جدید و قابل قبولی در حوزه مد و لباس کشور ایجاد کند. دو سیاست محوری در دستور کار این کارگروه قرار دارد؛ نخست هویت بخشی به دست اندرکاران حوزه مد و لباس و دیگر ارتقای قدرت انتخاب مردم در حوزه مد و لباس. در میزگردی با حضور حمید قبادی، رئیس کارگروه ساماندهی مد و لباس و ابوالقاسم شیرازی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان پوشاک کشور درباره وضعیت مد و لباس، برندسازی و موانع آن، اقدامات کارگروه ساماندهی مد و لباس و جایگاه ایران در مد و لباس جهان به گفت وگو نشستیم که در ادامه می خوانید.

به نظر می رسد مد و لباس یکی از مهم ترین وجوه فرهنگی و اجتماعی مردم در هر جامعه باشد. با وجود این، چرا پس از گذشت قریب به سه دهه از انقلاب اسلامی، مسئولان ما در سال 85 به فکر راه اندازی کارگروهی برای ساماندهی مد و لباس افتادند؟ آیا پیش از این چنین ضرورتی احساس نمی شد؟

قبادی: اگر تأخیری در شروع کار به چشم می خورد، طبیعتا دلایل خاص خودش را در آن مقطع زمانی دارد. اما نکته قابل توجه این است که کشور به این جمع بندی رسید و این نیاز و خلأ را احساس کرد که باید به مقوله پوشش مردم توجه کند. مد به عنوان یک رفتار و نماد فرهنگی در همه جای دنیا مطرح است. کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نبوده و نظام جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه رسید که باید به این نیاز و خواست مردم توجه شود. هر گاه ما به خواست واقعی مردم توجه کردیم و به موقع گام برداشتیم نتایج مثبتی گرفتیم و از آن سو هر گاه در توجه به آن تأخیر داشتیم با عوارضش مواجه شدیم و پس از متوجه شدن ضررها به فکر برنامه ریزی افتادیم. تا قبل از سال 85 یک خلأ جدی در این حوزه وجود داشت. البته منفعل بودن در مقوله مد و لباس تنها مختص به پس از انقلاب نیست، بلکه پیش از انقلاب نیز در این حوزه دچار انفعال بودیم و چیزی به عنوان مد و لباس ایرانی ـ اسلامی نداشتیم؛ بلکه مد ما تقلیدی بود از کشورهای غربی. گاهی از کسانی که ادعا می کنند ما پیش از انقلاب در حوزه مد و لباس صاحب سبک بودیم، می پرسم آن زمان چه دستاورد مهمی داشتیم که عملا نمی توانند به موضوع مشخصی اشاره کنند.

پس از انقلاب هم شرایط به گونه ای بود که این موضوع در اولویت قرار نداشت، ولی با این حال یک تغییر رویکرد در پوشش و لباس جامعه ما رخ داد که قابل توجه بود. پیش از آن که تولیدکنندگان ما تولید مانتو را در دستور کار خود قرار دادند، طراحی و تولید چنین پوشاکی در کشورهای اسلامی سابقه نداشت. این جریان اعتقادی با انقلاب اسلامی و ارزش های آن همراه شد و خاستگاه مانتو ارزش های انقلاب اسلامی بود و پس از سال 85 بیشتر به مقولات زیبایی شناختی، تنوع رنگ، شکل و طرح آن توجه شد.

به نظر شما هم این خلأ وجود داشت؟

شیرازی: از دیرباز کشور ما نیز مثل سایر کشورهای دیگر، نسبت به مسأله پوشاک از مد تبعیت می کرد که مقوله جدیدی نیست. پیش از انقلاب ما چندان توجهی به هویت ایرانی ـ اسلامی در این عرصه نداشتیم. آنچه در آن زمان ترویج می شد مدهای خارجی بود. اما پس از انقلاب با رجعت به ارزش ها و نیست، با کاهش مراودات با غرب و تغییر رویکرد نسبت به پوشش، چنین خلأیی به وجود آمد. با وجود این، پیرو تقاضای مردم از همان مدهای خارجی وارداتی استفاده می شد و باز هم هویت ایرانی ـ اسلامی در این زمان مغفول مانده بود. متأسفانه طراحان و تولیدکنندگان ما جسارت کافی برای طراحی و تولید لباسی که در عین مقبولیت خطوط قرمز را حفظ کند، نداشتند. هیچ دستگاهی متولی مد و لباس نبود و بجز پراکندگی گویی ها و نظرات مختلف، معیار مشخصی در این زمینه ارائه نمی شد. هر کسی می خواست در این عرصه وارد شود، احساس می کرد سرمایه اش به خطر می افتد. این وضعیت همچنان وجود داشت تا در نهایت دولت و مجلس به این نتیجه رسیدند که در صورت ادامه این روند ممکن است در عرصه مد و لباس هرج و مرج ایجاد شود و قانون مد و لباس مطرح شد. با وجود این، اگر مجلس به جای سپردن تصدی این عرصه به وزارت ارشاد و دیگر دستگاه ها و سرمایه گذاری آنها در مد و لباس، این موضوع را به بخش خصوصی واگذار می کرد، شاید وضع به گونه ای دیگر بود. اما تصدیگری و سرمایه گذاری دولت در این عرصه هیچ دستاورد خاصی در پی نداشت. تا این که در اواخر دولت پیشین، مسئولان رویکرد جدیدی به حوزه مد و لباس اتخاذ کردند و با ادامه این روند در دولت کنونی شاهد شکوفا شدن و به بار نشستن تلاش های طراحان و تولیدکنندگان با حمایت کارگروه ساماندهی مد و لباس هستیم. بویژه تلاش های کارگروه برای هماهنگی و درگیر کردن دستگاه های دیگر در این عرصه، تحول ایجاد شده است. پیش از این تنها نیروی انتظامی در این عرصه ورود می کرد و با وجود این که همکاری هایی بین این نیرو و اتحادیه صورت می گرفت، ولی تلاش ها موفق نبود.

اشاره کردید که در این دو سه سال اخیر فعالیت های خوبی در این عرصه صورت گرفته است. اما پرسشی که مطرح می شود این است که این تلاش ها چه نمود بیرونی داشته است؟ برای مثال در اکثر کشورها طراحان لباس جزو افراد شناخته شده هستند که در جریان سازی در عرصه مد ولباس نقش دارند. آیا در کشور ما نیز طراح لباسی داریم که شناخته شده و توانایی جریان سازی در این عرصه را داشته باشد؟

شیرازی: درست است که مردم ما طراحان لباس را نمی شناسند و شاید این به عنوان یک خلأ به نظر برسد، اما به گمانم نیازی نیست که مردم طراح را بشناسند. در واقع، این طراح است که ایده پردازی کرده و به تولیدکنندگانی که به صورت انبوه پوشاک تولید می کنند و در جامعه ما تأثیرگذارند، الگو می دهد. این الگوها از کجا شکل می گیرد؟ تنها در کارگروه مد و لباس به عنوان متولی این امر است که این طرح ها ثبت شده و سپس به شکل انبوه به مردم عرضه می شود.

با وجود این، طراحان ما باید توسط رسانه ها به مردم معرفی شوند. برای مثال، طراحان برتر و برگزیدگان جشنواره مد و لباس در صدا و سیما معرفی شوند و در آن صورت است که می توان انتظار داشت مردم از تولیدکنندگان، مد و لباسی بر اساس الگوهای ایرانی ـ اسلامی مطالبه کنند.

در واقع، این مردم هستند که یک مد و لباس را مطالبه می کنند، نه این که تولیدکننده مد یا لباس خاصی را به مردم تحمیل کند.

البته فرآیند رایج شدن یک مد و لباس کمی پیچیده به نظر می رسد. گفته می شود در غرب این برندها هستند که نقش فعالی در مدسازی دارند. اما دقیقا در این سال ها که نه کارگروهی داشتیم و نه برند و طراح بنام، چگونه یک مد در کشور ما طرفدار پیدا می کرد؟ برای مثال، زمانی مانتوی خفاشی مد شد یا شلوار ساسون دار برای مردان.

شیرازی: وجه غالب این مدها به این صورت بود که در کشورهای همسایه ـ برای مثال ترکیه ـ این مدها برای ما پیش بینی می شد. با تولید این مدها و لباس ها از طریق ژورنال ها یا ماهواره این مدها به مردم می رسید و با مطالبه مردم این لباس ها برای عرضه در فروشگاه ها کشور وارد می شد.

پس این مدها به نوعی وارداتی بود؟

شیرازی: بله وارداتی بود، اما با رویکرد جدید ما باید برندسازی را تقویت کنیم. چراکه برند برای مردم موضوع مهمی است. برندها می توانند یکی از عوامل مهم مدسازی باشند. البته در کنار ثبت آثار طراحان و برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره ها برای معرفی کار طراحان، برندسازی در دستور کار هم اتحادیه تولیدکنندگان و هم وزارت ارشاد و هم وزارت صنعت و معدن و تجارت قرار دارد.

قبادی: در تکمیل حرف های آقای شیرازی همان طور که ایشان اشاره کردند در بحث مدسازی در سال های گذشته بیشتر جریان های مد غیرایرانی بوده و تاکنون نیز ادامه دارد. در مقطعی، فشار در این عرصه بر کشور ما خیلی زیاد بود و ما همواره مورد تهاجم و واردات مفاهیم غیرایرانی به کشورمان بودیم. توسعه مد روش های مختلفی هم دارد؛ از خیابان گرفته تا انواع رسانه و روش های تبلیغاتی در مدسازی نقش بسزایی دارد.

یکی از سیاست های کارگروه ثبت آثار طراحان و معرفی آن از طریق نمایشگاه ها و جشنواره ها و رسانه ها و درنهایت ترویج این طرح ها و تولیدات در جامعه است. اما تجربه نشان داده در عرصه فرهنگی هر جا دولت به صورت دستوری وارد شده، نتیجه مطلوبی حاصل نشده است. شما و همکارانتان در کارگروه پیش بینی چنین چیزی را داشته اید؟

قبادی: باید توجه داشت در کارگروه ساماندهی مد و لباس تنها وزارت ارشاد حضور ندارد، بلکه اتحادیه سراسری پوشاک، انجمن طراحان وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، صدا و سیما و... عضو این کارگروه هستند. این به معنای فعالیت نهادهای دولتی در عرصه مدسازی نبوده و چنین چیزی مغایر با قانون و آیین نامه های اجرایی است. در چند سال اخیر، اعتنا و توجه به بخش خصوصی موتور محرکه این جریان شده است. ما اگر طرحی را در کارگروه تائید می کنیم به معنای این نیست که کارمندان وزارت ارشاد نشسته اند و طرح ها را تائید می کنند. مسیر طراحی و خلاقیت و ایده پردازی در جامعه باز است؛ چه در تولیدکننده و چه در طراح. امروز در عرصه پوشاک ما بویژه در حوزه لباس کودکان و مردان برندسازی اتفاق افتاده و در لباس زنان نیز در حال شکل گیری است. این برندها همه واحد طراحی دارند. اولین شرط برند شدن داشتن واحد قوی طراحی است، بعد ساز و کار صنعتی و مراکز عرضه و دیگر مؤلفه های مؤثر در برند شدن.

به هر ترتیب، نگاه ما در حوزه مد و لباس به هیچ وجه نگاه دولتی نیست و کاملا به بخش خصوصی توجه داریم؛ البته بخش خصوصی که هویت و شناسنامه پیدا کرده باشد. پیش از این، صدها نفر در حوزه طراحی مد و لباس فارغ التحصیل می شدند، ولی هیچ یک از آنها تا قبل از شروع به کار کارگروه هیچ نمود و هویت بیرونی نداشتند و تولیدکننده اطمینانی از تولید آثار دانش آموختگان حوزه مد و لباس نداشت و سرمایه اش را در معرض خطر می دید. اما امروز این انسجام در حال شکل گیری است و با حمایت قانون ساماندهی طراح به کمک تولیدکننده می آید. موسسات مدساز در کشور ما راه اندازی شده و چیزی حدود 180 موسسه در حوزه طراحی مد و لباس فعال خواهد شد. به این شکل، ویترین مغازه ها به عرضه محصولات مورد نظر مردم تبدیل می شود، چراکه مردم همواره تنوع طلب هستند و ذائقه شان در حال تغییر است. البته باید اشاره کرد که این به معنای مصرف گرایی نیست، چون امکان مصرف گرایی در کشورمان را نداریم، مد در اینجا معنای دیگری پیدا می کند. یکی از کارکردهای مد توسعه مصرف است در صورتی که بیش از 70، 80 درصد مردم جامعه ما در حد ضرورت لباس می خرند. مد در کشور ما کارکرد بومی پیدا می کند که پاسخی به نیازهای اولیه است، نه مصرف گرایی که در قانون مد و لباس هم به آن توجه شده است.

اشاره کردید 180 موسسه مدسازی در کشور فعال خواهند بود. یعنی قرار است این مؤسسات با طراحی مد و لباس درآمدزایی کنند یا وابسته به تولیدکنندگان پوشاک هستند؟

قبادی: این مؤسسات ساز و کار مدسازی را قرار است در کشور پیش ببرند و ممکن است تولیدکننده هم باشند. از این 180 مؤسسه، کار 60 مؤسسه نهایی شده است و مطابق با روش های بین المللی نمونه های جدید را طراحی کرده و در اختیار تولید کنندگان می گذارند. اکنون اعضای اتحادیه تولیدکنندگان پوشاک از این طرح ها استفاده می کنند. در سال 94 با کمک و سرمایه گذاری اتحادیه، فضایی 400 متری را به نمایشگاه دائمی آثار ـ طراحان که مسیر ارتباطی بین طراحی و تولید است ـ فراهم می شود. تولیدکننده مختار است و ما نمی توانیم اجبارش کنیم که طرح خاصی را تولید کند، ولی اگر برای او مزیت ایجاد کنیم و اگر احساس کند این طرح ها ذائقه مردم را قلقلک می دهد و مورد استقبال مردم قرار می گیرد، قطعا تولید می کند. روال این است که مسیر طراحی به این نمایشگاه ختم خواهد شد و تولیدکنندگان اتحادیه با مراجعه به این نمایشگاه طرحی را انتخاب می کنند و همان جا با طراح قرارداد می بندند و طرح را می خرند و با تیراژ مشخصی آن را تولید می کنند. مالکیت معنوی اثر به نام طراح ثبت شده، ولی این تولیدکننده است که آن را در ویترین به نمایش در می آورد. بنابراین دستگاه های دولتی در طراحی و تولید نقشی ندارد و تنها بر رعایت اصول و چارچوب ها نظارت دارد.

یعنی شما هم تائید می کنید که دولت در نهایت به این نتیجه رسیده است که سیاست های سلبی و ایجابی نتیجه بخش نیست و باید به سیاست های تشویقی روی آورد؟ سیاست های تشویقی تا چه اندازه کارآمد بوده است؟

قبادی: آقای شیرازی باید پاسخ بدهند که در صنوف این احساس وجود دارد یا خیر.

شیرازی: به نظرم سیاست های تشویقی نتیجه بخش بوده است. اکنون بسیاری از تولیدکنندگان از طرح های ایرانی ـ اسلامی استقبال کرده اند و در فروشگاه ها هم این لباس ها عرضه می شود و مردم هم آنها را می خرند و می پوشند.

آمار مشخصی در این زمینه دارید؟

شیرازی: شما اگر پوشش مردم را با پنج سال پیش مقایسه کنید، متوجه این تأثیرگذاری خواهید شد.

قبادی: باید اشاره کنم بزودی آماری را با همکاری اتحادیه منتشر می کنیم که چند نمونه محصول در قالب طرح های اسلامی ـ ایرانی در پوشاک زنان و مردان طی دو سه سال گذشته طراحی و تولید شده و حتی تیراژ آنها را هم اعلام خواهیم کرد.

این تأثیرگذاری در کدام بخش بیشتر بوده است؟

شیرازی: ببینید پوشاک دو دسته است؛ یکی پوشاک آقایان و کودکان که می توانند در ملأعام بپوشند و دیگری پوشاک بانوان که بخشی از آنها در محافل زنانه می توانند از آن استفاده کنند و دیگری لباسی که در جامعه و فضای عمومی بر تن می کنند که همواره دغدغه جامعه بوده است. در واقع، سیاست های تشویقی بیشترین تأثیر خود را در بخش پوشش و حجاب زنان داشته است. در کنار تولید انواع چادرها، مانتو مورد توجه اغلب تولیدکنندگان و کارگروه بوده است. مانتو برای خانم ها باید از قد مناسبی برخوردار باشد، یعنی تا زانو و همچنین از نظر حجم اندازه بدن باشد. در گذشته با هجمه های فرهنگی، بیشتر زنان مانتوهایی با دو سایز کوچک تر از اندازه خودشان و کوتاه تر می پوشیدند. امروز به واسطه طرح های ایرانی ـ اسلامی این مسأله کمتر به چشم می خورد. مانتو در این چارچوب می تواند طرح های مختلفی داشته باشد، حتی طراح می تواند آن را با طرح های خارجی تلفیق کند. یعنی از نظر پوشش، مانتو نباید حجم بدن بانوان را نمایان کند. حالا طرح می تواند از فرهنگ ایرانی یا حتی از نظر زیبایی با طرح های خارجی تلفیق شده باشد.

به نظر شما این تمرکز بر لباس و پوشاک زنان سبب غفلت از مد و لباس مردان و کودکان نمی شود؛ یعنی به نوعی یک آسیب نیست؟

قبادی: ما در همه حوزه تولیدات داخلی مشکل فرهنگسازی داریم که در مقطع کنونی نه به تولیدکننده و نه به مصرف کننده برمی گردد. متأسفانه خروجی تولیدات داخلی ما سبب شده مردم احساس کنند که جنس خارجی از جنس ایرانی بهتر است. بسیاری از محصولات زیبا و با کیفیت ما با اسم غیر ایرانی تولید می شود. خود تولیدکنندگان از این مسأله ناراحتند، ولی می گویند اگر ما اسم خودمان را بر این محصولات بزنیم، مردم استقبال نمی کنند. یکی از آنها می گفت محصولی را با نام تولیدی خودش عرضه کرده بود که 40 درصد افت فروش داشت. این به فرهنگسازی برمی گردد. رسانه هنوز به صورت جدی به کمک این حوزه نیامده است. اگر با فرهنگسازی شرایطی فراهم شود تا نگاه مردم ما اصلاح شود، شما پی خواهید برد بسیاری از محصولاتی که الان به اسم خارجی عرضه می شود، ایرانی هستند. البته این به معنای سودجویی تولیدکننده نیست، ولی در ذهن مردم ما جا افتاده که جنس خارجی بهتر از مشابه ایرانی اش است.

با این همه، تلاش هایی برای تغییر نگاه مردم در حال انجام است؛ از جمله برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره و کم کم محصولات ایرانی به کام مردم ما شیرین می شود. سه هفته پیش مجموعه ای به همت اتحادیه و حمایت کارگروه در خیابان منوچهری افتتاح شد که بیش از 300 برند یا تولیدکننده ایرانی لباس مردان در آن حضور دارند و پوشاک مردانه از جمله پیراهن، شلوار، کت و شلوار، بلوز، لباس اسپرت و... عرضه کرده اند.

شیرازی: البته منظور از برند، 300 تولیدکننده هستند که تمام شرایط و مؤلفه های برند شدن را دارند، ولی متأسفانه مطرح نشده اند.

واقعا چرا نام این تولیدکنندگان بر سر زبان ها نمی افتد؟ من می توانم براحتی ده برند پوشاک خارجی را نام ببرم، ولی پنج برند پوشاک ایرانی را نمی شناسم.

شیرازی: مطرح شدن برند هزینه های مضاعفی دارد. تولیدکننده داخلی سعی می کند برای رقایت با محصولات ترک محصولش را با بهترین کیفیت و قیمت نازل تولید و عرضه کند. حالا اگر بخواهد برای برند شدن هم هزینه کند، قیمت تمام شده محصولاتش بالا می رود و دیگر توان رقابت با کالای خارجی را ندارد. این وظیفه دستگاه های دولتی و نظارتی است که این تولیدکنندگان را به عنوان برند در جامعه ما معرفی کنند.

با وجود این، قبول دارید که برندسازی به نوعی فرهنگسازی است؟

قبادی: دقیقا؛ برندسازی یعنی انتقال یک مفهوم از طریق روش های تجاری به مردم و کاملا فرهنگ در پشت آن قرار دارد. چرا در دنیا لباس یک محصول فرهنگی شده است؟ چون کار انتقال مفهوم را انجام می دهد. در واقع، لباس یک رسانه است و از آن مهم تر پایداری دارد.

یکی از اقدامات ما در سال 94 این است که فرآیندهای برند شدن مؤسسات را تسهیل کنیم. این وظیفه دولت است. اما چگونه؟ در مراسم افتتاح آن مجموعه ای که خدمت شما عرض کردم، آقای شیرازی گفتند که شاید برای نخستین بار است در کشور ما همزمان تولیدکننده طبق روال دنیا محصولاتش را بدون دخالت بنکدارها و واسطه ها، مستقیما به مصرف کنندگان عرضه می کند. آنها اعلام می کنند که ما تا اینجا آمدیم، حالا دولت برای ما چه اقدامی می کند؟ نقش دولت و رسانه ملی چیست؟ نخستین درخواست آنها این است که تعرفه محصولات تولیدی که مورد تائید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کارگروه است با تعرفه فرهنگی صورت بگیرد. مگر لباس یک محصول فرهنگی نیست؟ همچنین برای برندسازی باید زمینه برای تبلیغ و رسانه ای شدن یک برند فراهم شود. اگر شرایط تبلیغات برای تولیدکنندگان فراهم شود، مطمئن باشید در سال 94، 50 برند پوشاک مردانه و ده برند پوشاک زنانه به برندهای موجود ما اضافه خواهد شد. ما به عنوان کارگروه ساماندهی مد و لباس با شناسایی و معرفی بیش از 300 فروشگاه اتحادیه که لباس ایرانی ـ اسلامی عرضه می کنند در این مسیر گام برداشته ایم. این مراکز در سایت اینترنتی iranmode.com معرفی شده و تا پایان سال 94 به 1500 تا 2000 فروشگاه ارتقا پیدا خواهد کرد. اما این اقدامات کافی نیست و باید با روش های گوناگون هزینه تبلیغات را برای تولیدکننده کاهش دهیم.

آیا تولیدکنندگان ما با شیوه های برندسازی آشنایی داشته یا اصلا دغدغه برند شدن دارند؟

شیرازی: باید اشاره کنم اکثر تولیدکنندگان ما راه و روش و فوت و فن برند شدن را می دانند. ولی آنچه ما را در برندسازی عقب انداخته، ایجاد مانع توسط دولت است. دولت باید در این مسیر اعتمادسازی کند. وقتی تولیدکننده داخلی از زیر سایه برند خارجی درمی آید و خودش به برند تبدیل می شود، اولین کسی که سراغش می آید تعزیرات است و برای محصولاتش قیمت گذاری می کند. آیا برای محصولات خارجی کسی قیمت گذاری می کند؟ کسی در خارج به برندها می گوید که چرا گران یا ارزان فروختی؟ چرا وقتی پوشاک در سبد حمایتی دولت نیست و تولیدکننده برند هیچ کمک و حمایتی از دولت دریافت نمی کند، دولت در کارش دخالت کرده و تعزیرات برای محصولاتش قیمت گذاری می کند؟ همه جای دنیا برند قیمت خودش را دارد. باید اجازه داد که قیمت محصول را بازار تعیین کند، نه این که همه سازمان های نظارتی بیایند و برای برند تعیین تکلیف کنند. این یکی از عوامل بازدارنده است. همین عوامل باعث می شود صنعت پوشاک ما اگر توان برند شدن را هم داشته باشد، خودش را هویدا نکند. الان اگر به برندهای داخلی نگاه کنید همه از برند شدن اظهار پشیمانی می کنند. باید اجازه دهیم این برندها شکوفا شود.

تولیدکننده ای که هنوز برند نشده، اکنون مالیات مشخصی می دهد که شاید از پرداخت آن هم راضی نباشد، اما خدا نکند که همین تولیدکننده برند شود؛ همان مالیات را 20 برابر می کنند. در حالی که وقتی یک تولیدکننده خودش را به این سطح رسانده باید برای او تخفیف و تسهیلات مالیاتی قائل شویم، حالا این کار را نمی کنیم حداقل همان مالیاتی را که پیشتر می گرفتیم بگیریم. از سوی دیگر، هر چه تعداد کارکنان شما بیشتر باشد، بیمه هزینه بیشتری از شما درخواست می کند. در حالی که وقتی یک تولیدکننده کارآفرینی می کند باید تخفیف بیشتری برای او قائل شد. به هر حال همه این عوامل سبب می شود تولیدکننده ترجیح دهد در سایه به فعالیتش ادامه دهد و عطای برند شدن را به لقایش ببخشد.