ترکیه با تحولات منطقه چه خواهد کرد؟
گروه بین الملل، یکه‌تازی در منطقه زخم خورده خاورمیانه، آرزویی است که در سینه سیاستمداران ترک کهنه شده است. هر از چند گاهی که زخم‌های خاورمیانه سرباز می‌کنند وارثان امپراتوری عثمانی هم برای رسیدن به اهداف دیرینه‌شان قد علم می‌کنند و اکنون که داعش تمام قد بر شانه‌های خاورمیانه می‌تازد، سیاستمداران ترکیه از درون و برون را‌ه‌های رسیدن به آرزوهایشان را مشق می‌کنند.
به گزارش بولتن نیوز، طاعون داعش و ترس از سرایت آن تقریبا تمام جهان را فرا گرفته است؛ در این بین اما برخی از کشورهای منطقه از جمله ترکیه در ابتدای راه شیوع این بیماری مهلک برای رسیدن به اهداف دیرینه خود درصدد سو استفاده از آن برآمدند و اکنون مانده‌اند با ویروسی که هر لحظه ممکن است دامن خودشان را بگیرد، چه کنند.
"اِکرم ادی گُزلدِر"، تحلیلگر آلمانی-ترکیه‌ای مسائل خاورمیانه مستقر در استانبول در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با اشاره به شرایط موجود در خاورمیانه به عنوان مهم‌ترین مسائل فعلی بین‌المللی، درباره نقش ترکیه و علت برخورد‌های دوگانه آنکارا در قبال مسئله داعش در عراق و سوریه می‌گوید: اشتباه سیاستگذاران ترکیه در تبیین سیاست‌های خارجی این کشور این تفکر بود که حکومت در سوریه مانند تونس، مصر و لیبی تغییر می‌کند. ترکیه از ابتدای تحولات در دمشق به این دلیل از نیروهای مخالف حمایت کرد تا زمینه تغییر حکومت را در سوریه فراهم کرده و روابط سیاسی جدیدی را با حاکمان نوظهور ایجاد کند.
این در حالی است که دولت‌های ترکیه، سال‌های متمادی بر سر مسائل مختلفی از جمله مسئله کردها، آب‌های فرات و حس تملکی که به سال‌های امپراتوری عثمانی برمی‌گردد با دولت دمشق درگیر نزاع‌های سیاسی بوده‌اند.
در همین حال گزلدر با تاکید بر این خصومت‌ها، درباره تداوم حمایت دولت ترکیه از مخالفان دولت سوریه اظهار می‌کند: سیاست‌های دولت ترکیه در آستانه ناآرامی‌های دمشق، حمایت از مخالفان میانه‌رو بود با این حال زمانی که روند پیروزی‌های این مخالفان رو به افول گذاشت این حمایت به گروه‌های افراطی گسترش یافت. در پی این حمایت‌ها، مرزها برای افراطیون باز شد و همکاری‌هایی با این گروه‌ها صورت گرفت.
حمایت دولت ترکیه از مخالفان سوری در حالی صورت می‌گیرد که با وجود روابط پرفراز و نشیب، دو کشور پیش از آغاز ناآرامی‌ها در دمشق دور تازه‌ای از نزدیکی روابط دوجانبه را آغاز کرده بودند. اما ترکیه با آغاز درگیری‌ها در سوریه به حمایت از مخالفان پرداخت و به تکیه‌گاهی برای نیروهای مخالف تبدیل شد.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که ترکیه با استفاده از شرایط وقت سوریه سعی داشت تا با درگیر کردن یک به یک رقبای خود در خاورمیانه، نقش پررنگ‌تری در منطقه ایفا کند.
با این حال گزلدر که سال‌ها به عنوان تحلیلگر و پژوهشگر مسائل بین‌المللی و خاورمیانه در اندیشکده‌های استانبول فعالیت داشته در پاسخ به این ادعاها مبنی بر طمع آنکارا برای افزایش نقش خود در منطقه با استفاده از مسئله داعش این نکته را رد و عنوان می‌کند: من برخلاف این اندیشه معتقدم که ترکیه به ویژه در سال‌های آغازین ریاست حزب عدالت و توسعه در ساختار سیاسی این کشور تا اوایل بهار عربی، به مراتب نقش فعال‌تری در منطقه ایفا می‌کرد.
وی ادامه داد: از آن زمان تاکنون با تعطیلی سفارت‌های ترکیه در اسرائیل، سوریه و مصر، فضا برای فعالیت این کشور در منطقه دشوار شده است. علاوه بر این ترکیه با به کار بردن رویکرد‌های کوته‌فکرانه در حمایت از گروه‌های افراط‌گرا موجی از انتقادات را برانگیخته و این شرایطی است که به زودی تغییر نخواهد کرد.
با این حال حمایت برخی کشورهای منطقه از ناآرامی‌های سوریه، علاوه بر اینکه موجب تداوم چهار ساله جنگ داخلی این کشور شد، آن را به عراق نیز گسترش داد.
در کنار این مسائل، با وجود مبارزات گسترده نیروهای دولتی در سوریه، عدم اتحاد کشورهای منطقه در دفاع از دمشق و بغداد در مقابله با پیشروی‌های داعش و هم‌چنین عدم وجود ارتشی کارآمد در عراق، هواپیماهای غربی‌ها را یک بار دیگر به خاورمیانه کشاند.
آمریکا در این بین با ایجاد "ائتلافی بین‌المللی علیه داعش" به رهبری بمباران هوایی مواضع افراط گراها در عراق و سوریه پرداخت.
مفسر سیاسی اسبق رادیو آزاد استانبول، با تاکید بر موثر بودن حملات هوایی ائتلاف ضد داعش به ویژه در کوبانی اظهار می‌کند: با توجه به این مسئله که هیچ کدام از کشورها نیروهای زمینی خود را به مناطق درگیر اعزام نمی‌کنند می‌توان گفت که چنین حمایتی تنها نتایج محدودی خواهد داشت.
با وجود اینکه در حال حاضر تحلیلگران کمی فعالیت‌های کنونی ائتلاف ضد داعش را در طولانی مدت موثر می‌دانند، گزلدر معتقد است، تاثیرات و نتایج ناشی از حمایت ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به ویژه حمایت از نیروهای پیشمرگ، در طول زمان نمود پیدا می‌کند.
تقویت نیروهای پیشمرگ در مقابل داعش به عنوان نیروهای محلی یکی از مهم‌ترین استراتژی‌هایی بود که توانست پیشروی‌های شبه‌نظامیان را در شمال عراق متوقف سازد. استراتژی‌ای که در ابتدا با تقویت گمانه‌زنی‌ها مبنی بر حمایت از ایجاد کشوری مستقل توسط کردها بسیاری از جمله ترکیه را به وحشت انداخت.
تاثیر حمله داعشی‌ها به شهر کردنشین کوبانی در مرز ترکیه و سوریه و در پی آن حمایت از نیروهای کرد به حدی بود که دولت ترکیه با تمرکز بیشتر بر رابطه خود با کردها روند صلح با آن‌ها را سرعت بخشید. روند صلح بین کردها و دولت ترکیه درحالی طی چند ماه اخیر سرعت یافته که بسیاری مسئله کردها را عامل اصلی خصومت بین دولت سوریه و ترکیه می‌دانند.
تحلیلگر 41 ساله خبرگزاری روسی اسپوتنیک با اشاره به مسئله کردها به عنوان موضوعی مهم در سیاست داخلی ترکیه و تسریع روند صلح بین دو گروه در پی نبرد کوبانی عنوان می‌کند: مسئله کردها بیش از 30 سال است که در سیاست داخلی ترکیه موضوعی تعیین کننده به شمار می‌رود اما گاهی تحولات بین‌المللی، مسائل داخلی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. ایجاد سه منطقه کردنشین در شمال سوریه و دفاع موفقیت‌آمیز کردها در کوبانی مواضع کردها را تا جایی تقویت کرد که ترکیه به سمت پیدا کردن یک راه‌حل سیاسی برای مسئله داخلی خود با کردها برآمد.
وی با این حال پیش‌بینی می‌کند که در آینده نه چندان دور، احتمالا کردها در عراق و نه سوریه کشور مستقل خود را ایجاد خواهند کرد.
این کارشناس متخصص در حوزه کردها و روابط این اقلیت می‌افزاید: احتمال ایجاد کشوری کردنشین در سوریه به دلیل نامتجانس بودن بافت کردنشین این کشور وجود ندارد و مشخص است که کردهای این کشور یک راه‌حل سوری با حق برابری برای تمامی اقوام را به ایجاد یک کشور مستقل ترجیح می‌دهند.
با توجه به همکاری کردهای ترکیه در روند صلح، گزلدر در پاسخ به سوالی درباره شرایط کردهای ترکیه نیز توضیح می‌دهد: کردهای ترکیه هم شرایط مشابهی با کردهای سوریه دارند و یک راه‌حل سیاسی را به تشکیل کشوری مستقل ترجیح می‌دهند.
با توجه به اینکه کردهای عراق طی دو دهه اخیر منابع مالی و ارتش مورد نیاز خود را فراهم کرده، بسیاری از کارشناسان دیگر نیز تنها استقلال این اقلیت در عراق را محتمل می‌دانند. با این حال در صورت استقلال کردها، وضعیت کشوری به نام عراق که فصل مشترک اقلیت‌های متعدد دیگری است نامعلوم خواهد بود.
این روزنامه‌نگار مستقل برای توضیح پیوند ترکیه و عراق، به روابط آشفته اقتصادی و سیاسی کنونی آنکارا- بغداد و هم‌چنین روابط بهبودیافته با اقلیم کردستان عراق اشاره و نتیجه‌گیری می‌کند: ترکیه عراقی متحد را به وجود کشوری مستقل متعلق به کردها ترجیح می‌دهد اما در صورت وقوع چنین اتفاقی دولت ترکیه به سرعت درصدد ایجاد روابطی رسمی با کشور جدید کردنشین برآمده و به همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی به ویژه مسائل نفتی ادامه می‌دهد.
پیش از این در اکتبر سال گذشته هم‌زمان با درگیری‌ها در کوبانی و انفعال دولت ترکیه در قبال آن، موجی از اعتراضات ترکیه را فراگرفت. مردم در این اعتراضات خواستار دخالت نظامی ترکیه در کوبانی بودند. این اعتراضات نشان داد که مردم ترکیه نسبت به امور اقلیت‌های این کشور حساس بوده و سرنوشت کردها برای جامعه ترک از اهمیت بسیاری برخوردار است.
گزلدر درباره حمایت افکارعمومی مردم ترکیه ضمن تاکید بر حمایت حداکثری مردم این کشور از روند صلح با کردها عنوان می‌کند: مردم نظرات مختلفی در این باره دارند اما خاتمه دادن به خشونت و درگیری خواست اکثریت مردم است با این حال اقلیتی هم هستند که نظر دیگری دارند.
مردم ترکیه در حمایت‌های خود از مردم کوبانی، انتقادات بسیاری را علیه رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور این کشور مطرح کردند. مردم این کشور به ویژه کردها که در اعتراضات خود با سلاح گرم دولتی‌ها مواجهه شدند، اردوغان را به سرکوبگری و تمامیت‌خواهی متهم می‌کنند.
در همین حال احزاب اپوزیسیون نیز نظری مشابه مردم معترض دارند. آن‌ها اردوغان را به از بین بردن پایه‌های سکولاریزم در این کشور متهم می‌کنند و هم‌زمان او را دیکتاتوری می‌دانند که برای رسیدن به اهداف خود از هیچ اقدامی فروگذاری نمی‌کند.
اردوغان که از سال 2003 به چهره اول سیاسی ترکیه تبدیل شده است در انتخابات اخیر این کشور توانست سمت رییس‌جمهوری را نیز از آن خود کند. او که صراحتا اعلام کرده درصدد تغییر قانون اساسی به نفع سیستم ریاست‌جمهوری است طی ماه‌های اخیر از سوی احزاب اپوزیسیون به نقض قانون اساسی و حوزه اختیارات خود متهم می‌شود.
گزلدر به عنوان محقق تاریخ ترکیه و نظام‌های سیاسی آن با توجه به ساختار سیاسی متمرکز این کشور می‌گوید: ترکیه به نظام ریاست‌جمهوری نیازی ندارد چرا که چنین تغییری این کشور را در مسیر عکس دموکراتیزه شدن قرار می‌دهد. ساختار سیاسی ترکیه هم‌چنان بسیار متمرکز است و اگر به نظامی ریاست‌جمهوری تبدیل شود دیگر هیچ نهادی برای متعادل کردن قدرت رییس‌جمهور وجود نخواهد داشت.
وی با اشاره به تلاش‌های اردوغان برای تغییر قانون اساسی می‌افزاید: دلایل اردوغان برای سال‌ها تلاش جهت تغییر قانون اساسی به نفع ریاست‌جمهوری، کنترل بیش از پیش سیستم سیاسی ترکیه و نه تنها تبدیل شدن به رییس‌جمهوری غیرتشریفاتی بلکه تبدیل شدن به چهره‌ای یکه‌تاز در عرصه سیاست است.
در حال حاضر نیز رییس‌جمهور ترکیه با در دست گرفتن بیشتر فعالیت‌های سیاسی این کشور به بسیاری از اهداف خود دست یافته است تا جایی که بسیاری نام "رییس‌جمهور- نخست‌وزیر" را مناسب نقش سیاسی فعلی او دانسته‌اند.
کارشناس ارشد مطالعات صلح با اشاره به انتخابات پارلمانی آتی ترکیه درباره این نقش اردوغان توضیح می‌دهد: در حال حاضر رییس‌جمهور ترکیه نوعی از نقش سیاسی را ایفا می‌کند که در قانون اساسی وجود ندارد. به همین دلیل حزب حاکم عدالت و توسعه برای ایجاد قانون اساسی مورد نظرش به دو سوم اکثریت کرسی‌ها در انتخابات آتی پارلمان ترکیه نیاز دارد.
انتخابات پارلمانی ترکیه هفتم ژوئن برگزار می‌شود.
حزب عدالت و توسعه اما در این میان جدای از احزاب اپوزیسیون، مخالف دیگری دارد که باعث ایجاد قوانین امنیتی جدیدی در این کشور شده است. "ساختار موازی"، اصطلاحی است که دولت ترکیه به این تهدید اطلاق می‌کند.
اردوغان در دوره نخست‌وزیری، فتح‌الله گولن، روحانی ترکیه‌ای را که روزگاری از دوستان نزدیک او به شمار می‌آمد به ایجاد دولت موازی و بر هم زنی نظم و هم‌زمان اتهام‌زنی علیه دولت وقت متهم کرد.
نخست‌وزیر وقت ترکیه از گسترش نفوذ دوست قدیمی‌اش به وحشت افتاد و مدارس او را که به مراکز آموزشی گسترده اخلاق و علوم الهی در ترکیه شهرت داشت، یک به یک تعطیل کرد. گولن پس از بروز این مشکلات طی تبعیدی خودخواسته به آمریکا رفت و در پی آن از سوی اردوغان به توطئه‌چینی متهم شد.
با این حال بسیاری اردوغان و دولت او را به شایعه‌پراکنی در این باره متهم و وجود چنین توطئه‌ها و ساختاری را رد می‌کنند.
این روزنامه‌نگار ترک تبار در ادامه اظهاراتش، درباره جنبش متعلق به گولن عنوان می‌کند: چیزی تحت عنوان شبکه گولن وجود دارد و حدود 6 میلیون تن نیز عضو این شبکه هستند که به آموزه‌های نورسی (یک عالم سنی) معتقدند. این شبکه در بخش‌های آموزشی بسیار فعال بوده اما نفوذهایی هم در بین وزرا، نیروهای پلیس و قوه قضاییه دارد.
وی از این جنبش به عنوان شبکه‌ای "غیرشفاف" یاد می‌کند که فعالیت‌های پنهانی بسیاری دارد و درصدد هر فرصتی برای ضربه زدن به دولت است.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
