آیا دشمن عربستان می‌تواند تبدیل به متحد این کشور شود؟
گروه بین الملل، در شرایط کنونی عربستان سعودی با تهدید بزرگی به نام داعش در مرزهای خود روبروست و مقامات ریاض برای مبارزه با داعش در حال ایجاد ائتلافی متشکل از کشورهای عربی هستند و برای این منظور به همکاری اخوان‌المسلمین نیاز دارند. اما این همکاری پیامدها و خطراتی را نیز دارد و ممکن است هزینه‌های سنگینی برای عربستان به همراه داشته باشد.
به گزارش بولتن نیوز، اندیشکده استراتفوردر گزارشی با نگاهی به روابط میان عربستان سعودی و جنبش اسلامی اخوان‌المسلمین به بررسی ابعاد و پیامدهای احتمالی ائتلاف میان این دو پرداخت و نوشت: علیرغم درز اخبار به رسانه‌ها و برخی اظهارات اخیر، باز هم بعید به نظر می‌رسد که عربستان سعودی تغییر استراتژیکی در رویکرد خصمانه خود نسبت به اخوان‌المسلمین اعمال کند. موضع پادشاه جدید عربستان سعودی و نرمی کلام وی نسبت به جنبش اسلامی در واقع بخشی از تلاش‌هایی است که در جهت مدیریت بهتر چالش‌های منطقه‌ای عربستان سعودی انجام می‌پذیرد.
در واقع ریاض برای آنکه بتواند به شیوه‌ای مؤثر با دولت اسلامی (داعش) مبارزه کند، باید ائتلافی منطقه‌ای برای مبارزه با جهادیون تشکیل دهد؛ ائتلافی که اخوان‌المسلمین هم می‌تواند یکی از اعضاء آن باشد. با این حال، عربستان سعودی باید از این موضوع اطمینان حاصل کند که کشورهای عربی منطقه، که در حال حاضر به واسطه بهار عربی تضعیف شده‌اند، از سوی اخوان‌المسلمین مورد تهدید قرار نخواهند گرفت. اگر عربستان سعودی از مواضع سختگیرانه پیشین خود کوتاه بیاید، در آن صورت آتش مشکلات منطقه‌ای شعله‌ورتر خواهد شد.
آیا پادشاه جدید عربستان رویکرد خود را تغییر داده است؟
در ۱۷ فوریه، «ملک سلمان» پادشاه عربستان سعودی در طول سفر دوم «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر به ریاض، با وی دیدار کرد. درست چند روز پیش از این ملاقات شاهزاده «سعود الفیصل»، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در اظهاراتی عنوان کرد: «ما با اخوان‌المسلمین مشکلی نداریم. مشکل ما با گروه کوچکی است که از مردم طلب بیعت می‌کنند.» این اظهارات و در پی آن دیدار ملک سلمان و امیر قطر باعث شد تا بسیاری از ناظران تصور کنند پادشاه جدید عربستان سعودی می‌تواند رویکرد خود را در قبال گروه اخوان‌المسلمین (که تحت حمایت قطر قرار دارد) تغییر داده و سیاست تحمل صفر را به روابط و تعامل معمولی با آنها تبدیل کند.
با این حال، در بحث بر سر تغییر نگرش نسبت به اخوان‌المسلمین جای خالی یک نکته مهم احساس می‌شود. چنین تجزیه‌وتحلیل‌هایی به برخی شخصیت‌های خاص عاملیت و تأثیرگذاری بیش از حدی می‌بخشد. بررسی ماهیت گروه اخوان‌المسلمین و دولت عربستان سعودی نشان می‌دهد که آشتی استراتژیک میان این دو بسیار بعید و غیرمحتمل است. دولت عربستان سعودی بر مبنای مدل «سلفی‌گرایی آرام و خاموش» است که در تضاد آشکار با دیدگاه اخوان‌المسلیمن نسبت به مذاهب قرار دارد. هدف نهایی این جنبش ایجاد یک دولت جمهوری است و این تهدیدی بلندمدت برای پادشاهی عربستان سعودی محسوب می‌شود. اسلام‌گرایی گروه اخوان‌المسلمین در کوتاه‌مدت ثبات کشورهای عربی و به‌خصوص دولت نظامی مصر را تهدید می‌کند، آن هم در زمانی که کشورهای سراسر جهان عرب در حال فروپاشی هستند.
با همه این تفاسیر در حال حاضر گروه اخوان‌المسلمین جدی‌ترین تهدید برای منافع عربستان سعودی قلمداد نمی‌شود (کودتای سال ۲۰۱۳ میلادی مصر این جنبش را تحت کنترل خود درآورده است). بزرگ‌ترین تهدید پیش روی عربستان سعودی و کشورهای عربی منطقه، دولت اسلامی (داعش) و کنترل این گروه بر مناطق مرزی شرق سوریه و غرب عراق است. در واقع تلاش داعش برای دستیابی به خلافت بین‌المللی و تاکتیک‌های نظامی آنها خطر واضح و آشکاری برای کشورهای عربی محسوب می‌شود اما شیوه گروه اخوان‌المسلمین برای برقراری دولت‌های اسلامی از طریق روش‌های دموکراتیک، تهدیدی بلندمدت است.
نگرانی عربستان از گسترش روابط ایران و آمریکا و افزایش نفوذ ایران در منطقه
عربستان سعودی علاوه بر تهدیداتی چون گروه اخوان‌المسلمین و داعش با ایران، قطر و ترکیه، دولت سوریه، نیروهای القاعده، گروه‌های شیعه عرب و همچنین گروه‌های طرفدار دموکراسی در داخل کشور و سراسر منطقه مواجه است. در همین حین آمریکا به عنوان متحد دیرینه عربستان سعودی در حال ایجاد روابط حسنه استراتژیک با دشمن قومی و فرقه‌ای جهان عرب یعنی ایران است. گسترش روابط ایران و آمریکا باعث تشدید تنش‌ها میان عربستان سعودی و آمریکا شده است و مقامات ریاض را وادار ساخته تا سیاست خارجه یکطرفه و دشواری را اتخاذ و دنبال کنند. در شرایطی که بهای نفت در پایین‌ترین میزان خود قرار دارد عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت بودجه‌های کلان و قابل‌توجهی را برای جلوگیری از گسترش آشوب و هرج‌ومرج در منطقه صرف می‌کنند تا مبادا این آشوب‌ها باعث شوند ایران نفوذ ژئوپلیتیک خود را در منطقه افزایش دهد. با ظهور جنبش حوثی‌های تحت حمایت ایران در یمن، ریاض خود را بیش از پیش در تقابل با ایران، متحدانش و همچنین دولت اسلامی (داعش) می‌بیند.
تلاش عربستان برای تشکیل ائتلاف منطقه‌ای به منظور مبارزه با داعش
عربستان سعودی از میان این دو چالش ابتدا باید داعش را خنثی کند و بعد به سراغ مسئله ایران برود. هرچقدر درگیری‌های فرقه‌ای علیه ایران شدیدتر شود، فضای عملیاتی بیشتری برای جهادیون افراطی به وجود خواهد آمد. از زمان پیدایش دولت اسلامی (داعش) در پی تهاجم آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی، رهبران این گروه توانسته‌اند به طرز ماهرانه‌ای از ژئوپلیتیک درگیری‌های فرقه‌ای منطقه سوء استفاده و از آنها به نفع خود بهره‌برداری کند. پادشاهی عربستان سعودی متوجه شده است که برای موفقیت در مبارزه با داعش باید ائتلاف گسترده‌ای را با همکاری تمامی اعراب سنی منطقه ایجاد نماید. همین امر ریاض را وادار کرده تا در مورد گروه اخوان‌المسلمین بازنگری کند؛ گروهی که دشمن اصلی جنبش جهادی است و می‌تواند متحدی بالقوه باشد.
همکاری با اخوان‌المسلمین هزینه‌هایی را برای عربستان به همراه دارد
عربستان سعودی و اخوان‌المسلمین در گذشته نیز با هم همکاری‌هایی داشته‌اند. در طول دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی ریاض و جنبش اسلامی برای مهار نیروهای ملی جناح چپ عرب به‌ویژه جنبش «جمال عبدالناصر»، مؤسس و بنیان‌گذار دولت نظامی مصر با یکدیگر همکاری داشته‌اند. در حال حاضر، در درون پادشاهی عربستان سعودی عواملی وجود دارند (چه سعودی و چه خارجی) که نگرش و رویکرد ملایمی نسبت به گروه اخوان‌المسلمین دارند. ریاض می‌تواند این نیروها را جذب کند تا در راستای ایجاد روابط جدید میان عربستان و جنبش اسلامی اخوان‌المسلمین تلاش کنند. با این حال، ریسک بالایی در این کار وجود دارد و ممکن است اخوان‌المسلمین در ازای این همکاری خواسته‌های بیش از حدی از عربستان سعودی داشته باشد. در این صورت، گروه اخوان‌المسلمین به احتمال زیاد از عربستان می‌خواهد «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهوری مصر را وادار کند تا دست از سرکوب شدید جنبش اسلامی اخوان‌المسلمین بردارد. اما ریاض برای مبارزه با دولت اسلامی (داعش) نه تمایلی به تقویت گروه اخوان‌المسلمین دارد و نه می‌خواهد دولت مصر را تضعیف کند.
تغییر سیاست‌های عربستان ممکن است به تضعیف مصر بینجامد
این نفرت شدید از اخوان‌المسلمین درون نهادهای سیاسی و مذهبی، شرایط بغرنج دیگری را هم برای عربستان سعودی به وجود آورده که به اختلافات داخلی درباره گزینه‌های سیاست این کشور منجر شده است. قاهره همچنین نگران گزارش‌هایی است که درباره تلاش پادشاه جدید عربستان برای تغییر سیاست منتشر شده است. مصر آگاه است که این حرکتی تاکتیکی است اما نگران آن است که به تضعیف دولت نظامی این کشور بینجامد؛ آن هم در شرایطی که اقتصاد سیاسی این کشور در شرایط دشواری قرار داشته و به خلیجی‌ها (کشورهای حاشیه خلیج‌فارس) وابسته است.
نگرانی اصلی مصر این است که عواملی از درون نهاد امنیتی این کشور، مکالمات محرمانه مقامات دولتی را نزد سازمان‌های رسانه‌ای تحت کنترل اخوان‌المسلمین و نهادهای خبری بین‌المللی حساس افشا کرده‌اند. اخبار تأییدنشده ادعا کرده‌اند که السیسی گفته است کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس ثروت هنگفتی دارند و به طعنه و کنایه اعلام کرده است که مصر لایق آن است که بخشی از آن ثروت را در اختیار داشته باشد. در فایل صوتی مربوط به این خبر، سرتیپ سرلشگر عباس کمیل، رئیس نیروهای السیسی ظاهراً کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را "نیمه دولت”هایی نامیده است که باید بدهی‌های معوقه خود را پرداخت کنند زیرا این کشورها به تجمل و اشرافیت روی آورده‌اند و ثروت بشماری دارند. هویت و نیت واقعی افشا کنندگان این خبر هنوز مشخص نیست اما این خبرها می‌تواند باعث تشدید بدگمانی‌های قاهره شود، بخصوص در شرایط کنونی که رهبران سعودی ظاهراً به فکر تغییر سیاست‌های خود در خصوص جنبش اسلامی اخوان‌المسلمین هستند.
تغییر سیاست‌های عربستان می‌تواند منجر به ایجاد اختلاف با سایر کشورهای عربی شود
تغییر در سیاست‌های عربستان سعودی به تحریک قطر و کویت که تاکنون موضع محکمی در برابر اخوان‌المسلمین اتخاذ نکرده است، تقویت میانجی‌گری میان قاهره و جنبش اسلامی را هدف خود قرار خواهد داد. پادشاه عربستان و متحدانش بر این عقیده‌اند که می‌توان به جای منزوی کردن جنبش اسلامی، با حفظ پیوندها و روابط نسبت به کنترل این جنبش اقدام کرد. با این حال، چنین سیاستی می‌تواند به ایجاد اختلاف و تفرقه بین ریاض و قاهره، و همچنین میان عربستان سعودی و امارات متحده عربی بینجامد. امارات متحده عربی، نهاد سلفی عربستان را ندارد، نهادی که نقش مقابل اخوان‌المسلمین را ایفا می‌کند. بعلاوه، امارات متحده عربی به شدت با گروه‌های اخوان‌المسلمین که در عملیات به‌اصطلاح تخریبی داخلی شرکت داشته‌اند، برخورد کرده است.
ریاض در تلاش برای رسیدن به آرایش تاکتیکی با اخوان‌المسلمین به مشکل بر خواهد خورد. اگرچه اخوان‌المسلمین در مبارزه با داعش مثمر ثمر خواهد بود اما هرگونه تغییر در موقعیت عربستان نسبت به اخوان‌المسلمین با خطرات بسیاری روبروست. به همین دلیل، احتمال آن نمی‌رود که بهبودی در شرایط عربستان برای مقابله با داعش حاصل شود.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
