چه بر سر محله‌های قدیمی همدان آمده است؟

به گزارش بولتن نیوز، منطقه همدان، هر یک از این کوی‌های گرد دارای میدانچه ای در وسط بود که به آن «چمن» می گفته‌اند چراکه در وسط هر یک از این میدان‌ها علاوه بر حوض آب، چاه، چشمه و قنات، چمن کاری و گل کاری هم شده بود. در اطراف هر یک از این چمن یا میدان‌ها تأسیساتی از قبیل مسجد، حمّام، نانوایی، قصابی و چند دکان بقّالی و عطّاری وجود داشت.

ساخت این نوع چمن‌ها به این صورت کاملاً مناسب و همه چیز اهل محل از مسجد گرفته تا حمّام و نانوایی و آب چاه و قنات همه چیز در دسترس بود و به خوبی از آن استفاده می کردند.

روابط اقتصادی و عاطفی فی مابین ساکنان هر یک از این محلات با محلات دیگر غالباً مبتنی بر اصول مخصوص و تعصّبات ویژه‌ای بود و هر محله به صورت کدخدانشین یا کدخدامنشی اداره می شد.

محلاتی از جمله محله بنه بازار، محله بازار، محله میدان میرعقیل، محله کبابیان، محله کولایخ، محله آقاجانی بیگ و محله امامزاده یحیی کم و بیش به همان صورت سابق باقی مانده اند و تغییرات زیادی از نظر شکل در آنها دیده نمی شود و از مابقی فقط نامی باقی مانده است.

در برخی محلات به علت گستردگی محله، زیرمحله داریم و به واسطه زیرمحله‌ها، مساجد کوچکتری نیز در آن مکان‌ها ایجاد شده است.

محلات قدیمی در هر شهری، نماد هویت فرهنگی و تاریخی مردم آن شهر است بنابراین باید این محلات را از تخریب حفظ کرد و سعی در احیا و بازسازی آن داشت. این محلات همچنین پتانسیل جذب توریست و گردشگر را نیز دارند.

شهر همدان با داشتن پیشینه‌ای چندین هزار ساله دارای محلات قدیمی و بناهای تاریخی ارزشمند است. در گذشته نزدیک به 51 محله در شهر همدان وجود داشته که متاسفانه به مرور زمان و تغییر بافت شهری بسیاری از این محلات از بین رفتند و تنها چند محله هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده‌اند.

محلات قدیمی همدان به فراموشی سپرده می شود

نویسنده و پژوهشگر پیشکسوت همدانی با ابراز نگرانی از به فراموشی سپرده شدن محلات قدیم همدان، اظهارکرد: متاسفانه با گسترش شهرنشینی و از بین رفتن بافت سنتی شهر شاهد فراموش شدن این محلات هستیم در حالیکه این محلات بخشی از هویت مردم بوده و لازم است که حفظ شوند.

"علی جهانپور" در خصوص وجه تسمیه و قدمت محلات شهر همدان به خبرنگار ایسنا گفت: دو محله قدیمی آقاجانی بیگ و نظربیگ توسط دو سردار زندیه ساخته شد و با نام خود این سرداران معروف شدند. این سرداران کریم خان زند پس از ساکن شدن در شهر همدان به علت خیر بودن، در محل زندگی خود مسجد و سقاخانه و حمام عمومی می سازند.

وی ادامه داد: در محله آقاجانی بیگ هنوز هم مسجد و سقاخانه باقی است اما به مرور حمام عمومی از بین رفته است. در محله نظربیگ نیز از مسجد نظربیگ، حمام عمومی و چشمه‌ای زیرزمینی که آب مورد نیاز مردم را تامین می کند، در حال حاضر تنها مسجد آن باقی مانده است.

وی با بیان اینکه محله معروف دیگر شهر همدان جولان است، افزود: خانواده‌های ساکن در این محله اکثر قریب به اتفاق به شغل پارچه فروشی مشغول بودند و پارچه‌های ساخت افراد این محله بسیار معروف بوده و طرفداران زیادی در گذشته داشتند. این محله به علت حضور این خانواده‌ها، به جولان معروف شد.

وی ادامه داد: همچنین اهالی محله شالبافان به شغل شال بافی و سرداری سرگرم بودند و این محله نیز به نام شغل ساکنانش معروف شد.

این نویسنده بیان کرد: محله قدیم دیگر همدان محله امامزاده یحیی(ع) است که با احداث بلوار مدنی این محله به دو بخش تقسیم شد.

وی اضافه کرد: همچنین محله گلپا که در همسایگی بیمارستان اکباتان همدان قرار دارد از محلات قدیمی همدان است، این محل دارای چمن بزرگ و چشمه جوشانی بوده اما متاسفانه این چمن و چشمه از بین رفتند.

جهانپور تصریح کرد: در شهر همدان هر محله ای دارای محوطه سبز میدان مانندی در وسط محله به نام چمن بوده این بخش محلی برای تجمع و حضور مردم و همچنین برگزاری عزاداری‌ها و جشن‌های مردم بوده است.

وی ادامه داد: در اطراف این میدان نیز بازارچه و مغازه‌هایی برای تامین مایحتاج و نیاز مردم محله وجود داشته است که متاسفانه با گذشت زمان و تغییر بافت محلات، این چمن‌ها هویت فرهنگی و اجتماعی خود را از دست دادند و به مرور تخریب شدند و در حال حاضر تنها چند چمن از جمله چمن چوپانان و بخشی از چمن کبابیان باقی مانده است.

وی تصریح کرد: چمن کبابیان محله‌ای بزرگ بوده است که در خیابان شریعتی قرار دارد، هنوز هم بخش‌هایی از چمن و درختان آن و مغازه‌های اطرافش مانند قصابی و نانوایی و نجاری وجود دارند. این محل به این علت به کبابیان معروف شده که محل زندگی افراد ثروتمند و اعیان شهر بوده و اکثر اوقات از خانه‌های آنها بوی گوشت کباب شده به مشام می رسیده است، ساکنان این محل اکثراً وکلای مجلس بودند.

وی با بیان اینکه چمن چوپانان نیز در خیابان کاشانی قرار دارد و هنوز هم بخش‌هایی از چمن و محوطه سبز آن را می توان دید، خاطرنشان کرد: در خیابان بوعلی بالا که اکنون به سیزده خانه معروف است، در گذشته محله بزرگی با خانه های بسیار بوده است اما در اثر سیلی که در شهر جاری می شود، باعث تخریب این منازل شده و تنها سیزده خانه سالم می ماند و از آن به بعد این محله به سیزده خانه معروف می‌شود.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در گذشته که ظروف فلزی وجود نداشته مردم از قاشق‌ها و لوازم چوبی استفاده می کردند. در همدان نیز محله‌ای وجود داشته به نام قاشق تراش‌ها که ساکنان آن اکثراً یهودی بوده و به کار تراشیدن قاشق مشغول بوده‌اند. این افراد بعدها با منسوخ شدن این شغل به داروسازی و پزشکی روی آوردند و از حاذق ترین پزشکان همدان بودند.

جهانپور با اشاره به اینکه این نامگذاری‌ها اکثراً مربوط به دوره قاجار است، تصریح کرد: در آن زمانها وسعت شهر همدان کم بوده و اطراف شهر را حصار در بر گرفته بوده و آرامگاه بوعلی سینا در کنار حصار و آرامگاه باباطاهر در خارج از حصار قرار داشته است.

وی ادامه داد: مجسمه سنگ شیر کاملاً خارج از شهر و بر روی تپه‌ای قرار داشته است. همچنین رودی از وسط شهر همدان عبور می‌کرده و مردم در اطراف این رودخانه‌های خود را ساخته و ساکن شدند، این رود که به نام آلوسجرد معروف بوده است از بلندی‌های دره مرادبیگ سرچشمه گرفته، از وسط شهر عبور کرده و خارج می شود، وجه تسمیه این نام مشخص نیست اما به لغتی به زبان پهلوی بوده و جرد در آخر نام آن گرده بوده که به مرور به جرد تبدیل شده و گرد در زبان پهلوی به معنای شهر بوده است.

وی اضافه کرد: با ریختن فاضلاب در این رود توسط مردم، کم کم این رود پاکی و تمیزی خود را از دست داد و شهردار نیز تصمیم به پوشاندن این رود گرفت، این رود هنوز در زیر شهر همدان جاری است و کانالهای فاضلاب و آبهای سطحی به داخل آن هدایت شده و از شهر خارج می شود.

اجرای طرح مرمت و نوسازی سه محله در سال 94

مدیرعامل شرکت عمران و مسکن سازان استان همدان نیز به خبرنگار ایسنا گفت: مطالعات اولیه طرح مرمت و نوسازی سه محله قدیمی از محلات شهر همدان به انتها رسیده و به علت شرایط آب و هوایی کار اجرای نوسازی و مرمت آن از سال 94 آغاز می شود.

"محمدعلی اسدی" بیان کرد: شهر همدان دارای 48 محله و مرکز محله است که از این تعداد با توجه به تغییرات شهری صورت گرفته در طول سالها تنها 6 محله شکل اولیه خود را حفظ کرده اند.

وی افزود: براساس جلسات مختلف صورت گرفته با حضور کارشناسان شورای شهر و شرکت عمران و مسکن سازان استان همدان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان، شورای اسلامی شهر همدان، شهرداری، استانداری همدان و معاونت امور عمرانی کمیته کمیسیون ماده 5 و بقیه دستگاه های اجرایی و زیر ساختی مقرر شد که از این 6 محله باقی مانده، فعلا سه محله کبابیان، حاجی و کلپا در دستور کار نوسازی و احیا قرار بگیرند.

اسدی تصریح کرد: این محله‌ها کارکرد خود را از دست نداده و هنوز انسجام گذشته را دارند، در این محلات عناصر کالبدی همچون مسجد و حمام و مغازه‌های تجاری برای رفع نیازها و مایحتاج روزانه مردم هنوز هم برقرار است.

وی تاکید کرد: برای شروع این طرح تفاهم نامه‌ای با شهرداری منعقد شد که طبق آن عمده کار مطالعاتی این طرح به عهده شرکت عمران و مسکن سازان استان همدان قرار گرفت و بخشی از آن نیز با مشارکت شهرداری انجام شد.

مدیرعامل شرکت عمران و مسکن سازان استان همدان خاطرنشان کرد: شروع این طرح در تاریخ 6 شهریورماه سال 93 با حضور مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، معاون وزیر راه و شهرسازی کلید خورد و نوسازی مساجد این محلات در اولویت کار قرار گرفتند همچنین در این جلسه کلیات طرح مصوب شد.

اسدی ادامه داد: علاوه بر مطالعات و جلسات صورت گرفته، قرار بر این شد که در مساجد، جلساتی با حضور مردم و اهالی محلات برگزار شود تا در اجرای این طرح، نظرات و نیازهای آنها هم لحاظ شود. بیشترین گلایه مردم نارضایتی از ساخت پارکینگ در کنار این محلات بود. چرا که باعث شلوغی و ترافیک در این محلات می شد.

وی همچنین گفت: طبق تصمیمات و جلسات صورت گرفته، ساماندهی شلوغ و ترافیک، آرام سازی و کف سازی و احیا و مرمت معماری و طرحهای سنتی جداره‌های محلات در دستور کار قرار گرفت.

وی ادامه داد: از دیگر تصمیمات حفظ و مرمت و نوسازی خانه‌های قدیمی بود که در محله کبابیان سه خانه و در محله کلپا یک خانه از تخریب حفظ شد و نیز با پیگیری‌های صورت گرفته، شهرداری از احداث پارکینگ در این مناطق منصرف شد چراکه وجود پارکینگ آسیب‌های بسیاری به کالبد این محلات وارد می ساخت.

اسدی با اشاره به اعتبارات لازم برای اجرای طرح عنوان کرد: برای مطالعات این طرح 300 میلیون تومان و برای اجرای طرح 4 میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: توسعه شهری از درون شهر باید اتفاق بیفتد و یک جانبه نباشد، حفظ هویت گذشته و عناصری که شناسنامه هر محله‌ای هستند، بدون کمک و پشتیبانی مردم و دستگاه‌های اجرایی امکان پذیر نیست، شهر همدان با توجه به قدمت و پیشینه تاریخی که دارد، باید نسبت به حفظ این آثار مصمم تر بوده و همه مردم و دستگاهها باید همکاری کنند.

همدان در حفظ بناهای تاریخی موفق نبوده است

کارشناس گروه معماری نظام مهندسی همدان نیز به خبرنگار ایسنا گفت: همدان در حفظ بناهای تاریخی در ترازی که سایر شهرها عمل کردند موفق نبوده است.

"مهدی شعبانیان" با اشاره به مقاوم سازی و حفظ بناهای قدیمی، اظهارکرد: همدان در این زمینه در ترازی که سایر شهرها عمل کردند موفق نبوده است.

وی افزود: به دلایل موانع و مشکلات اداری و بودجه ای که وجود داشته نتوانستیم در زمینه مقاوم سازی و حفظ بناهای تاریخی به جایگاه مطلوب برسیم.

وی با بیان اینکه تعامل میراث فرهنگی با بخش خصوصی لازمه کمک به این امر است، گفت: با افزایش تعامل میراث فرهنگی با بخش خصوصی و ایجاد فضای مناسب و امنیت برای سرمایه گذاران می توان مسیری که در سایر استان ها در زمینه حفظ بناهای تاریخی صورت گرفته را طی کنیم.

وی حفظ بناهای قدیمی را کار پسندیده ای دانست و تصریح کرد: می توان بناهای قدیمی را در کنار مقاوم سازی حفظ کرد همانطورکه در شهرهایی مانند کاشان، یزد و اصفهان این کار انجام گرفته است.

کارشناس گروه معماری نظام مهندسی ادامه داد: در بسیاری از استان ها که دارای بافت قدیمی و تاریخی هستند با تکنولوژی روز مقاوم سازی صورت گرفته و کاربری جدید هم ایجاد شده است.

شعبانیان بیان کرد: با این اقدام کالبد جدیدی بر مبنای معماری سنتی سابق ایجاد شده و با ایجاد سفره خانه و هتل و غیره احیاء شده و حیات و زندگی به داخل مجموعه تزریق می شود.

وی عنوان کرد: با ایجاد حلقه اتصال بین میراث فرهنگی و بخش خصوصی می توانیم به جایگاه خوبی در زمینه حفظ بناهای تاریخی همدان برسیم.

شعبانیان با بیان اینکه در حال حاضر معماری همدان از سبک خاصی برخوردار نیست افزود: کمیته ای با نام سیما و منظر در شهرداری وجود دارد که براساس معیارهایی بر ساختمان هایی که احداث می شود نظارت دارد.

وی اظهار کرد: این کمیته دنبال اجرای معماری خاصی نیست آنچه در این کمیته اهمیت دارد هماهنگی نمای ساختمان‌ها است.

کارشناس گروه معماری نظام مهندسی گفت: ساختمان‌هایی که در معابر 18 متر به بالا احداث می‌شوند در خصوص نمای پیشنهادی و بافت زمینه‌ای باید به تصویب این کمیته برسند.

شعبانیان ادامه داد: به طوریکه در این ساختمان‌ها نسبت به نماهای همجوار خود از هماهنگی بیشتری برخوردار باشند و بین آنها هارمونی وجود داشته باشد.

وی با اشاره به اهمیت زیبایی سیمای شهر، تصریح کرد: نیاز است در راستای تقویت منظر شهری لازم است نماهای ساختمان‌ها با هم متضاد نباشند.

گزارش از خبرنگار ایسنا، منطقه همدان، زهرا شاهسوند